Δεν αποτελούν όμως οι ξηρολίθινοι τοίχοι διαμεσολαβητές ζωής, όπως ίσως τους θεωρήσουμε, καθώς οι ίδιοι είναι παραγωγοί και πάροχοι ζωής. Μέσα στη νεκρή ύλη της πέτρας συγκροτείται ένα σύμπαν ζωής που είναι σημαντικό για την υποστήριξη της ζωτικής ολότητας του δημιουργήματος. Έχουν στην τέτοια τους συγκρότηση οι ξερολιθιές ζων περιεχόμενο: την εντός τους ζωή. Αυτή που συντηρείται μέσα στην ξερολιθιά σε μια σύνθεση φύσης. Αναφύεται από τη γη και την ακολουθεί στις «ανάσες της». Είν’ ένα ανθρωπογενές περιβάλλον ολιστικού χαρακτήρα, στ’ οποίο βρίσκει έκφραση η φυσική ζωή. Σε αυτό η φύση και ο άνθρωπος λειτουργούν σε αρμονία, συντιθέμενο με την τεχνική και την τέχνη του ανθρώπου της υπαίθρου, χρησιμοποιώντας τα φυσικά στοιχεία για τη δημιουργία του όλου˙ κάτι που οδηγεί σε αναβαθμισμένο, ποιοτικό περιβάλλον με φυσικό προορισμό.
Δεν είναι συνεπώς νεκρό υλικό η ξερολιθιά, τοποθετημένο με τέχνη από τον άνθρωπο, για την εξυπηρέτησή του. Είναι ξηρολιθοδομή, δηλαδή τοίχοι με αδρανή δομή, όχι όμως τοίχοι χωρίς περιεχόμενο. Και το περιεχόμενό τους είναι ζωντανό, ένστιχτο, διάπυρο, παρά την αδρανή δομή τους˙ και το γεγονός τούτο κάμει τις ξερολιθιές ακόμα σημαντικότερες, καθότι πέραν του χρηστικού και περιβαλλοντικού τους ρόλου, έχουν προσφορά και στην οικολογία του τόπου, ως συστάσεις ενός ρέοντος συστήματος ζωής. Μιας ζωή που στέργεται χάρη στον τρόπο που δομούνται, έτσι που η αδρανής δομή να συντηρεί ή και να παράγει ζωή! Τούτο πετυχαίνεται διότι λείπουν από την κατασκευή οι αρμοί και τα γεμίσματα, που την αποκλείουν. Είναι τοίχοι χωρίς συνδετική ύλη, με μόνο διάμεσο υλικό στήριξης τις σφήνες, όταν βεβαίως απαιτούνταν (π.χ. στους τοίχους αντιστήριξης).
Φυτά βυθίζουν τις ρίζες τους ανάμεσα στις πέτρες ή μέσα σε αυτές, συνήθως είδη επιπολαιόρριζα που εποικούν χώρους ασύλληπτα μικρούς, «φυσικούς» και «παρθένους». Ζωικοί οργανισμοί αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους σε νέα πεδία, κι αποχτιέται έτσι μια πληρότη από το «τίποτα».
Λεπιδόπτερα, ερπετά, πουλιά, ασπόνδυλα, μα και μικροσκοπικοί φυτικοί οργανισμοί ή μεγαλύτερα φυτά, θάμνοι και ημίδενδρα, συνθέτουν τη ζωή στις ξερολιθιές, μια ζωή που η μικρή της κλίμακα και οι εξαρτήσεις που υπάρχουν, την κάμνουν εξαιρετικά εύθραστη, ευαίσθητη κι ευάλωτη σε ανατροπές προερχόμενες από εξωγενείς παράγοντες. Από τα φυτικά είδη κυριαρχούν οι λειχήνες. Πρόδρομοι εποικιστές, όπως ο αμάραντος, η κάππαρη, το σαπουνόχορτο, η μολόχα, η αγριοτσουκνίδα κ.ά., θα εγκατασταθούν σε αυτήν, αναπτύσσοντας ρίζες στις κοιλότητές της. Άλλα είδη, θαμνώδη, ημιδενδρώδη, ακόμα και μικρά δενδρώδη, θα συνοδεύσουν την ξερολιθιά, θα την «υποστηρίξουν» στεκάμενα σιμά της, στο θέμελό της, αποτελώντας κατ’ ουσίαν ένα της. Τέτοια είδη είναι η αραποσυκιά, η γκορτσιά, η αγριοκορομηλιά, ο αγριόκεδρος, ο πρίνος, το πεύκο, η δρυς κ.ά., είδη δηλαδή συμβατά με το γύρω φυσικό περιβάλλον, που τα φέρνει ο άνεμος, το πουλί, το μικρό θηλαστικό κ.ά., και βρίσκουν καταφύγιο, «απάγκιο» –ως σπόρος ή νιόφυτο– στις λιθιές. Και στην κοινωνία τούτη, σύντονα θαρθεί (με προσωρινή ή μόνιμη κατοίκηση) το μικρό θηλαστικό, το πουλί, το ερπετό, το έντομο, το ασπόνδυλο (κατά κύριο λόγο, το συναντούμε αυτό λόγω της αντοχής του σε θερμοκρασίες έως και 60ο C), και θα γενεί σύστημα ζωής (δηλαδή: οικο-σύστημα) το άζωον.
Κει θα βρεις τις πασχαλίτσες στη χειμέρια νάρκη τους, τις πεταλούδες στη μεταμόρφωσή τους, τις αραχνούλες στ’ αδράχτι τους, τα σαλιγκάρια στο σούρσιμό τους κ.τλ. Και μικρά θηλαστικά ακόμα, όπως τον σκαντζόχοιρο ή τον ποντικό, να διεκδικούν μια σπιθαμή γης. Κι όλα αυτά –να σκεφτείς…–, με το χτυπόκαρδό τους ή το ρίζωμά τους, στριμώχνονται στο μικρό χώρο της ξερολιθιάς –μεγάλος πλούτος!..
[*Από το βιβλίο του Α. Καπετάνιου “ΛΙΘΙΝΟΙ ΤΟΙΧΟΙ. Τοιχίζοντας και διευθετώντας το φυσικό χώρο…”, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2018, https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=49135]
Μη μου χαλάτε τις …ξερολιθιές! στη Μάνη αλλά και αλλού..
Η Τέχνη της Ξερολιθιάς στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας
Λίθινοι Τοίχοι: τοιχίζοντας και διευθετώντας το φυσικό χώρο