του Δρ. Πέτρου Τζεφέρη, by Dr.Tzeferis Peter
Ολοι μας πλέον το γνωρίζουμε. Η καλή μάνα γη, μας άφησε παρακαταθήκη τους πεπερασμένους ορυκτούς της πόρους (καύσιμους ή μη) σαν να δοκίμαζε την ορθή μας κρίση. Ο πατέρας Ηλιος, μας παρέχει συνεχώς ενέργεια από το πρακτικά απεριόριστο απόθεμά του. Κι εμείς, τα άτακτα παιδιά, καταναλώνουμε πόρους που δικαιωματικά ανήκουν στις επόμενες γενεές.
Ας υποθέσουμε ότι «παραμερίζουμε» προσωρινά τα ορυκτά καύσιμα και τους αγωγούς τους (πετρελαίου και φυσικού αερίου), θεωρώντας τα ως «ενέσεις ευθανασίας» αλλά και την αμφιλεγόμενη πυρηνική ενέργεια ως ενέργεια υψηλού ρίσκου και ας πάμε κατευθείαν στις ΑΠΕ που ευαγγελίζονται ως «πασπαρτού» λύση του ενεργειακού μας προβλήματος. Και ακόμη ας παραμερίσουμε προσωρινά και όλους τους οικονομοτεχνικούς φραγμούς που τις είχαν περιορίσει μέχρι σήμερα.
Η αλήθεια είναι ότι αν εξετάσουμε την επάρκεια των ΑΠΕ σε σχέση με τις διαρκώς αυξανόμενες ενεργειακές μας ανάγκες, θα δούμε ότι αυτή διαρκώς μειώνεται. Όπως προκύπτει από στοιχεία της ΙΕΑ (Ιnternational Energy Association) , αν ληφθεί υπόψιν το άθροισμα των εκμεταλλεύσιμων δυνατοτήτων όλων των μορφών ΑΠΕ με τη σημερινή τεχνολογία και διαιρεθεί με την παγκόσμια κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας, προκύπτει ένας «μαγικός» αριθμός. Για το 2000 ο αριθμός αυτός ήταν 22, δηλ. οι συνολικές δυνατότητες των ΑΠΕ (με την σημερινή πάντα τεχνολογία) είναι 22 φορές μεγαλύτερος της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας για το ίδιο έτος. Ο αριθμός αυτός κάθε έτος που περνάει, αντί να αυξάνει, μειώνεται δραματικά. Και θα μειώνεται στο μέλλον, όποιο σενάριο πρόβλεψης και να διαλέξουμε, αν συνεχίσουμε να καταναλώνουμε ενέργεια με τους ίδιους ρυθμούς. Το 2060, για παράδειγμα, ο μαγικός αριθμός θα περιοριστεί στο 5-10 περίπου, από 22.
Αυτό σημαίνει, ότι όσο κι αν εξαπλώσουμε τις ΑΠΕ, δεν πρόκειται να λύσουμε το ενεργειακό μας πρόβλημα, όσο φυσικά συνεχίζουμε να είμαστε το ίδιο ασύδοτοι καταναλωτές. Οπότε το ερώτημα στην περίπτωσή μας δεν είναι «αν επαρκούν οι ΑΠΕ» αλλά «πόσοι πλανήτες σαν τη γη θα ήταν επαρκείς και για πόσο χρονικό διάστημα ακόμη, ώστε να μπορούμε να πορευόμαστε στη ζωή έτσι όπως σήμερα».
Μολαταύτα, όσο δραματικά κι αν είναι τα παραπάνω, υπάρχει μια αισιόδοξη και «χαλαρή» πραγματικότητα παγιωμένη στη συνείδησή μας, ότι όλα μπορούν να ξεπεραστούν με την Επιστήμη και την Τεχνολογία. Ότι είναι απλώς θέμα χρόνου να δοθεί λύση, αν πχ. ελέγξουμε το υδρογόνο, την πυρηνική σύντηξη, αν πολλαπλασιάσουμε με κάποιο μαγικό τρόπο τις δυνατότητες των ΑΠΕ ώστε να μας παρέχουν οσοδήποτε ενέργεια κι αν ζητήσουμε…
Όμως ακόμη κι αν το υποθέσουμε αυτό, ότι δηλ. οι επιστήμονες καταφέρουν να παράγουν ενέργεια άπειρη και φτηνή για όλους, δεν θα πρέπει να αγνοούμε το δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο. Οτι δηλ. καταναλώνοντας την ενέργεια αυτή, θα παράγουμε θερμότητα που διαχέεται και ρύπους που μολύνουν περνώντας από την χαμηλή εντροπία των πόρων στην υψηλή των αποβλήτων. Ότι ο κύκλος της χωρίς όρια ανάπτυξης είναι φαύλος… Ότι η φυσική «απορρύπανση» που συντελείται από την ίδια τη φύση, όντας μια διαδικασία αργή, φυσική, δεν είναι δυνατόν να προλάβει τους δικούς μας ατέρμονες ρυθμούς. Αποτέλεσμα είναι, μαζί με τη ματαιοδοξία μας, να συσσωρεύονται διαρκώς ρύποι, και όπως θα προέβλεπαν κάποιοι μελλοντολόγοι, της δεκαετίας του 50, θα «πεθάνουμε» πάνω στο σκουπίδια μας..
Φυσικά και δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν η πρόβλεψη αυτή είναι στατιστικά πιθανή, απίθανη ή σίγουρη. Όμως, για να θυμηθούμε ένα παλιό, σαρκαστικό, λογοπαίγνιο του Mark Twain: “Denial (De-Nile) Ain’t Just a River in Egypt” δηλ. «ο Νείλος δεν είναι μόνο ένα ποτάμι στην Αίγυπτο..». Πράγματι, είναι ένα «ποτάμι» που ρέει και «στη γειτονιά μας», που δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε, να αρνηθούμε την ύπαρξή του (De Nile =Denial=άρνηση)..
Το οικολογικό πρόβλημα δεν εξαντλείται σε κάποιο λειτουργικό «λάθος», που αφορά στη χρήση της τεχνολογίας ή στην διαχείρισή της από το κοινωνικό κράτος, ούτε οφείλεται σε άμβλυνση ηθών ή κανονιστικών αρχών συμπεριφοράς. Η καταστροφή του περιβάλλοντος δεν προέρχεται από ενσυνείδητες συμπεριφορές ατόμων ή ομάδων πληθυσμού αλλά οφείλεται στον γενικευμένο τρόπο ζωή μας. Αποτελεί προϊόν του καταναλωτικού τρόπου ζωής μας, του πολιτισμού μας, του πολιτισμού του «ατομοκεντρισμού». Οι άνθρωποι του πολιτισμού μας μαθαίνουμε μόνο να κατέχουμε, να καταναλώνουμε, να έχουμε ατομικά δικαιώματα , όχι να συμμετέχουμε και να κοινωνούμε. Από τη Μagna Carta (1215) και το Bill of rights (1689) που έθεσαν ως βάση για τον πολιτισμό μας το «χάρτη των δικαιωμάτων» και μετά, σκεπτόμαστε, οργανώνουμε τη ζωή μας με βάση το «ατομικό δικαίωμα», τη θωράκιση του εγώ.. Οι πράξεις της συμμετοχής, της συλλογικότητας, της ανιδιοτέλειας, της αυθυπέρβασης είναι, αν όχι ανύπαρκτες και αιρετικές, σίγουρα εξαιρέσεις στον κανόνα…
Είναι πλέον φανερό ότι για να λύσουμε το περιβαλλοντικό μας πρόβλημα, πρέπει να αλλάξουμε ριζικά τη νοοτροπία μας, το πολιτιστικό μας παράδειγμα, τον πολιτισμό μας! Και η αλλαγή αυτή δυστυχώς, δεν μεθοδεύεται, ούτε προκύπτει ως εμπέδωση ιδεωδών, αξιών, στόχων ή εφαρμογή πολιτικών. Δυστυχώς ή ευτυχώς, η αλλαγή αυτή θα συντελεστεί, όχι όταν εμείς το θέλουμε, αλλά όταν μεταβληθούν οι προτεραιότητες των αναγκών μας. Διότι οι πολιτισμοί δεν προκύπτουν από μεθοδεύσεις ή εφαρμογή ορθών πολιτικών πρακτικών. Ούτε από το φοβικό κίνητρο της ανασφάλειας για το επερχόμενο τέλος που διασπείρουν κάποια «οικολογικά» κόμματα προσδοκώντας στην ψήφο μας..
.jpg)
Οι πολιτισμοί προκύπτουν από ουσιαστικές ανάγκες των πολιτών. «Η ανάγκη κάνει γενικά όλους να γίνονται ανώτεροι του εαυτού» έγραφε ο Μένανδρος. Όταν λοιπόν πρώτη μας ανάγκη θα είναι όχι να καταναλώσουμε αλλά να κοινωνήσουμε με το περιβάλλον, να σεβαστούμε τη ζωή ανεξάρτητα αν είναι ανθρώπου, ζώου ή άλλου ζωντανού του πλανήτη, τότε θα μιλάμε για το τέλος του πολιτισμού αυτού, του ατομικισμού. Και την αρχή ενός άλλου, εκείνου της βιώσιμης ανάπτυξης, της βιώσιμης κοινωνίας, του βιο-πολιτισμού που θα αρχίζει και θα τελειώνει με το σεβασμό του βίου, της ζωής, όχι του ατόμου και της μπροστινής και πίσω αυλής του.. Μέχρι τότε; Μέχρι τότε, το πιθανότερο είναι, ότι θα υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ του διογκούμενου οικολογικού/ενεργειακού ζητήματος και των προσπαθειών για την επίλυσή του. Ολοι ασχολούνται με το ζήτημα αυτό, όλοι έχουν κάνει μόδα την οικολογική ευαισθησία, δίνοντας έτσι νέα διέξοδο στην κερδοσκοπία και την καταναλωτική μας μανία. Ο πολιτισμός της «αφθονίας» μετεξελίχθηκε στον πολιτισμό του «διακόπτη», της απόλυτης εξάρτησης από την ενέργεια. Η ΕΕ, πρωτοπόρος στην προσπάθεια λύσης των πλανητικών προβλημάτων, πελαγοδρομεί “to bind or not to bind”, για λύσεις που ήδη θεωρούνται συντηρητικές, όπως ο περιορισμός των ρύπων θερμοκηπίου ως το 2020!
Το θέμα είναι βαθιά πολιτικό, αλλά ακόμη βαθύτερα ανθρώπινο, αφού αφορά τελικά την ίδια την ύπαρξή μας στον πλανήτη η οποία διακυβεύεται για πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό. Δυστυχώς, οι πολιτικές ηγεσίες προβληματίζονται στον περιορισμένο ορίζοντα της τετραετίας ενώ οι ακαδημαϊκοί φορείς, από τη μεριά τους, πρέπει να αφυπνιστούν και να εκδηλώσουν τη συμμετοχή τους αναλαμβάνοντας την θέση που τους αναλογεί. Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουμε τις ευθύνες μας μέσα από έγκυρη ενημέρωση, λογική και υπευθυνότητα, χωρίς κραυγές, υστερίες, οικολαγνεία, παντιέρες και αναίτιες μαύρες σημαίες!
Tα πλανητικά προβλήματα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσματα και πολιτικές που μπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά. Αν η «θρυαλλίδα» της λύσης προκύψει μέσα από την κεντρική πολιτική σκηνή ή από το τις «καμπάνιες» των ΜΜΕ ή από την «πράσινη επιχειρηματικότητα» ή από το «πέλαγος» των ιντερνετικών ΜΚΟ για το περιβάλλον και την άμεση ηλεκτρονική δημοκρατία που προτείνουν ορισμένοι, τελικά δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Αρκεί ο πλανήτης να βγει κερδισμένος. Πάντως, η λύση φαίνεται να περνάει μέσα από το διαδίκτυο το οποίο ως το μόνο απόλυτα πλανητικό επικοινωνιακό εργαλείο, μπορεί να «αθροίζει» αποτελεσματικά τις προσπάθειες, ατομικές ή συλλογικές, «αθώες» ή «ένοχες», σε έναν κοινό σκοπό: την αφύπνιση του κόσμου.
Αποψή μου είναι ότι ήδη βρισκόμαστε σε μεταβατική περίοδο. Οι μεταβολές των αναγκών συντελούνται σταδιακά και βαθμιαία. Υπάρχει ακόμη «πίτα αφάγωτη», με αποτέλεσμα να υπάρχει άλλοθι χαλαρότητας, όμως ήδη έχουν συντελεστεί σήμερα σε μεγάλο βαθμό αλλαγές στις ανάγκες μας. Η φύση ψιθυρίζει παντού γύρω μας. Σύντομα θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε τελείως διαφορετικές ανάγκες: η λειψυδρία, η ασάφεια των εποχών με τα «μεταλλαγμένα» χιόνια του καλοκαιριού και τους άκαιρους καύσωνες, τα ανοιξιάτικα λουλούδια που ανθίζουν τον ..Νοέμβρη, τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνοδεύονται από φυσικές καταστροφές, η διάβρωση και η ερημοποίηση των εδαφών, δίνουν ήδη το στίγμα των αναγκών του άμεσου μέλλοντος.
Ο Πολιτισμός μας, αργά ή γρήγορα, θα αλλάξει. Όχι επειδή το θέλουμε εμείς , επειδή το σκεφτήκαμε κάποιοι, αλλά επειδή υπάρχει ανάγκη να γίνει. Κι επειδή το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, δεν θα γυρίσουμε πίσω στον πολιτισμό της αφθονίας, αλλά ούτε και του αειφόρου τίποτε. Αλλωστε δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα δισ. ανθρώπων που στα όρια της πείνας και τους αναλφαβητισμού περιμένουν στον προθάλαμο της ανάπτυξης. Θα πάμε μπροστά. Και μπροστά υπάρχει μόνο ένας δρόμος: η βιώσιμη κοινωνία που επιτυγχάνεται μέσω της στενωπού της βιώσιμης ανάπτυξης. Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι ανάγκη, είναι πολιτισμός όχι lifestyle… O πολιτισμός που θα βάλει στο χρονοντούλαπο την ανταγωνιστικότητα και το benchmarking και θα προτάξει τη βιώσιμη κατανάλωση, τη συλλογικότητα και την κοινωνική ευθύνη των εταιρειών, των πολιτειών αλλά και των πολιτών. Ο πολιτισμός του να μοιράζεσαι, ο μόνος που μπορεί να επιβιώσει!