Δήμητρα Τριανταφύλλου, https://www.kathimerini.gr/
Χρειάστηκαν έξι δεκαετίες, αμέτρητες επιτόπιες έρευνες στην ελληνική ύπαιθρο και χιλιάδες εργατοώρες στα (μικροπαλαιοντολογικά και πετρογραφικά) εργαστήρια και τα σχεδιαστήρια για να ολοκληρωθεί ο πρώτος γεωλογικός χάρτης της Ελλάδας. Το σημαντικό έργο που αποτυπώνει με απόλυτη ακρίβεια το γεωλογικό προφίλ της χώρας υπογράφει η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ). Ο γεωλόγος πεδίου-χαρτογράφος Δρ. Aδωνις Φωτιάδης, ο τελευταίος των Μοϊκανών, περιγράφει πώς ύστερα από έρευνες 60 ετών είναι γεγονός η πρώτη ολοκληρωμένη γεωλογική χαρτογράφηση της Ελλάδας (αποτελείται από 330 φύλλα) η οποία φέρνει στο φως μυστικά έως και 20.000.000 ετών.
Οι γεωλογικοί χάρτες απεικονίζουν την κατανομή των πετρωμάτων και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής σε βάθος εκατομμυρίων ετών. Η σημασία τους είναι μεγάλη καθώς η αποκωδικοποίηση του γεωλογικού DNA αποτελεί την πυξίδα για την αποτελεσματική διαχείριση της γης, αλλά και για την αντιμετώπιση γεωμορφολογικών-γεωλογικών κινδύνων (π.χ. κατολισθήσεις, πλημμύρες, χερσαία και παράκτια διάβρωση, κ.ά.). Οι πληροφορίες που αντλούνται είναι πολύτιμες σε περιφέρειες και δήμους για λήψη αποφάσεων, όπως η κατασκευή οδικών αξόνων. Είναι επίσης απαραίτητο εργαλείο για την ανάπτυξη ενός νέου κλάδου θεματικού τουρισμού, του γεωτουρισμού, ενώ βοηθούν στον εντοπισμό των υπόγειων υδροφορέων, των ορυκτών πρώτων υλών αλλά και στην εξήγηση του γήινου ανάγλυφου.
«Φοιτητές γεωλογίας, σεισμολόγοι, τεχνικοί σε ΟΤΑ, εργαζόμενοι σε έργα υποδομών, μηχανικοί σε κατασκευαστικές εταιρείες, θα έχουν ένα εργαλείο ακριβείας στα χέρια τους», λέει ο δρ Αδωνις Φωτιάδης, γεωλόγος πεδίου-χαρτογράφος, με 35 χρόνια εργασιακής εμπειρίας.
Ενας εμπεριστατωμένος γεωλογικός χάρτης χρησιμεύει ως προκαταρκτικό εργαλείο για τη διαχείριση της γης, αλλά και για την αντιμετώπιση γεωμορφολογικών-γεωλογικών κινδύνων.
Ο νέος χάρτης αποτυπώνει την εντυπωσιακή γεωλογία του ελλαδικού χώρου σε κλίμακα 1:50.000, δηλαδή 1 εκατοστό στον χάρτη αντιστοιχεί σε 500 μέτρα στο έδαφος.
Η δρ Ειρήνη Ζανανίρι, προϊσταμένη του Τμήματος Γεωλογικών Χαρτογραφήσεων και Εφαρμογών της ΕΑΓΜΕ, μας λέει πως η Αρχή δραστηριοποιείται επίσης και στον θαλάσσιο χώρο, μελετώντας τον πυθμένα, τα ιζήματα και τη δομή, συλλέγοντας πολύτιμες πληροφορίες που αποτυπώνονται σε πολυθεματικούς χάρτες. «Στόχος μας είναι να δώσουμε στην Πολιτεία, τους μελετητές, αλλά και το ευρύ κοινό, αξιόπιστες πληροφορίες για τη γεωλογική δομή της Ελλάδος, μιας χώρας με τόσο ενδιαφέρουσα γεωλογία ώστε να αποτελεί “μάθημα” για ξένους επιστήμονες».
Η εργασία στο πεδίο και οι ακτίνες X-RAY
Ο κ. Φωτιάδης, ο οποίος αποκαλεί τον εαυτό του «τελευταίο των Μοϊκανών» στον τομέα του στην Ελλάδα, λέει πως η δημιουργία του πρώτου ολοκληρωμένου γεωλογικού χάρτη διήρκεσε δεκαετίες ολόκληρες, καθώς οι εργασίες γίνονταν αποσπασματικά.
Οπως εξηγεί, η ολοκλήρωσή του βασίστηκε στους τοπογραφικούς χάρτες που χορηγεί στην ΕΑΓΜΕ η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού από τη δεκαετία του ’50 κι έπειτα. Ο χάρτης αποτελείται από 330 φύλλα, καθένα από τα οποία απεικονίζει και μια διαφορετική περιοχή. Κάθε φύλλο αντιστοιχεί σε 360 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης. Το 1/3 των φύλλων φέρει την υπογραφή του κ. Φωτιάδη.
Προκειμένου να ολοκληρωθεί η γεωλογική χαρτογράφηση, το πρώτο στάδιο, όπως μας λέει είναι η εργασία στο πεδίο. Εκεί δηλαδή όπου ο γεωλόγος θα συλλέξει τα πετρώματα τα οποία στη συνέχεια θα σταλούν για ανάλυση στα πετρογραφικά και παλαιοντολογικά εργαστήρια της ΕΑΓΜΕ.
Ο κ. Φωτιάδης πέρασε, όπως λέει, «ατελείωτες» ώρες στο πεδίο, συλλέγοντας δείγματα. «Υπήρξε χρονιά που έλειψα 200 μέρες από το σπίτι μου», λέει και συνεχίζει: «Κάποτε κρατούσα πυξίδα, σήμερα κρατάω GPS. Στο παρελθόν κρατούσα χάρτινο τοπογραφικό, σήμερα οι πληροφορίες είναι το τάμπλετ. Για τη δουλειά πρέπει να έχεις ένα καλό τζιπ και μεγάλη αντοχή στο περπάτημα. Η εργασία στη φύση διαρκεί 10 με 12 ώρες κάθε μέρα. Και απαιτεί πολλές σημειώσεις στο καρνέ μου. Αυτό δεν το αποχωρίστηκα ποτέ, όσο και αν προχωρούσε η τεχνολογία», περιγράφει ο ίδιος.
Ο χάρτης αποτελείται από 330 φύλλα, τα οποία απεικονίζουν και μια διαφορετική περιοχή της Ελλάδας. Κάθε φύλλο αντιστοιχεί σε 360 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης.
Εκτός από τους Ελληνες γεωλόγους, στο πεδίο της χαρτογράφησης δούλεψαν Γάλλοι και Γερμανοί χαρτογράφοι. Ο κ. Φωτιάδης είναι, όπως λέει, «της γαλλικής σχολής» αφού σπούδασε στη Γαλλία. Η πρώτη δουλειά που έκανε με ομάδα Γάλλων γεωλόγων πηγαίνει πίσω στα μέσα τη δεκαετίας του 1980 όταν στο πλαίσιο του διδακτορικού του, χαρτογραφούσε μαζί τους το φύλλο για το Λυγουριό.
Το ανανεωμένο φύλλο για το Λυγουριό.
Το παλιό φύλλο για το Λυγουριό με στοιχεία της δεκαετίας του 1980.
Κάποια φύλλα χρειάστηκαν, όπως λέει, ελάχιστη αναθεώρηση, ενώ από άλλα έλειπαν πάρα πολλές πληροφορίες.
Πρέπει να έχεις ένα καλό τζιπ και μεγάλη αντοχή στο περπάτημα. Η εργασία στη φύση διαρκεί 10 με 12 ώρες κάθε μέρα.
«Τουλάχιστον 120 φύλλα, τα οποία δημιουργήθηκαν πριν από 60 χρόνια, χρειάστηκαν συνολική αναθεώρηση», εξηγεί και μας δείχνει το φύλλο της Τροιζήνας, το οποίο άρχισε να δουλεύεται το 1960 και ολοκληρώθηκε σε συνεργασία με Γερμανούς γεωλόγους το 1984.
«Σε γενικές γραμμές, τα φύλλα των περιοχών όπου “κυριαρχούν” τα ιζηματογενή πετρώματα δεν χρειάστηκαν μεγάλη αναθεώρηση, σε σχέση με αυτά των περιοχών με πυριγενή κυρίως πετρώματα. Εκεί, έλειπαν πολλές πληροφορίες».
Οταν ολοκληρωθεί η δουλειά στο πεδίο, σειρά παίρνουν τα εργαστήρια. Τα δείγματα που έχουν συλλέξει οι γεωλόγοι εξετάζονται από μικροπαλαιοντολόγους. Τα δείγματα υπαίθρου θα «μεταμορφωθούν» από τους ειδικούς σε μικροσκοπικά παρασκευάσματα. Κάποια από αυτά μπορεί να τα δει κανείς στο μουσείο που υπάρχει στο κτίριο του ΕΑΓΜΕ.
Οι εκθέσεις των εργαστηρίων με όλες τις πληροφορίες για κάθε πέτρωμα, όπως η ηλικία του, είναι απαραίτητες για τη σύνταξη του υπομνήματος κάθε φύλλου του χάρτη. Οπως περιγράφει ο κ. Φωτιάδης «αυτή η εξαιρετικά λεπτομερής και συνδυαστική εργασία, πεδίου και εργαστηρίου, είναι που μας οδήγησε και σε αποτύπωση γρανιτών οι οποίοι χρονολογούνται ακόμα και 20.000.000 χρόνια πίσω. Τα πυριγενή πετρώματα ήταν “άγνωστος Χ” για τον ελλαδικό χώρο. Συνεργαστήκαμε με Ευρωπαίους συναδέλφους για να τα “αποκωδικοποιήσουμε”. Η γεωχρονολόγηση των πετρωμάτων είναι απόλυτα ακριβής».
Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στην πρόσφατη αναβάθμιση των τεχνολογικών εργαλείων που διαθέτει η ΕΑΓΜΕ. Χάρη σε αυτά γίνεται παρατήρηση μικροσκοπική, χημική και ακτινογραφική. Τα πετρώματα εξετάζονται ακόμα και με ακτίνες «Χ».
Οι εκατοντάδες αποχρώσεις των πετρωμάτων
Το στάδιο μετά τις γνωματεύσεις των εργαστηρίων είναι το αγαπημένο του κ. Φωτιάδη και αυτό που, όπως λέει, «χαλαρώνει το μυαλό κάθε χαρτογράφου».
Ο λόγος για τον επιχρωματισμό των τοπογραφικών φύλλων με την κατάλληλη απόχρωση για κάθε πέτρωμα, ρήγμα κ.ο.κ. Βάσει μιας παλέτας που έχει οριστεί διεθνώς, τα χρώματα αντιστοιχίζονται σε κάθε πέτρωμα και ηλικία.
Το γραφείο του κ. Φωτιάδη είναι γεμάτο ξυλομπογιές. Μπροστά από τα φύλλα που έχει απλώσει για να βάλει τις τελικές λεπτομέρειες, μια κασετίνα με 100 ξυλομπογιές φτιαγμένες από τις καλύτερες χρωστικές, βρίσκεται σε περίοπτη θέση.
«Οι Κυκλάδες “πήραν” πολύ χρώμα. Ηταν δύσκολες στην αποτύπωσή τους λόγω των πολλών μεταμορφωσιγενών και πυριγενών πετρωμάτων τους, την ηφαιστειότητα αλλά και τους γρανίτες τους με τις πολλές διεισδύσεις», μας εξηγεί ο κ. Φωτιάδης.
Κάθε φορά που ο ίδιος τελείωνε με τον χρωματισμό ενός φύλλου, το παρέδιδε στην ομάδα της ψηφιοποίησης. Τα αναθεωρημένα και απόλυτα εναρμονισμένα μεταξύ τους φύλλα, θα είναι άμεσα διαθέσιμα, τόσο εκτυπωμένα όσο και σε ψηφιακή μορφή, από την ΕΑΓΜΕ.
Οσο για τον κ. Φωτιάδη ο οποίος το πολύ σε πέντε χρόνια θα βγει στη σύνταξη, η ικανοποίηση για αυτόν τον χάρτη –δουλειά μιας ζωής για τον ίδιο– ενέχει και μια κρυφή αγωνία: Να μη χαθεί η τέχνη του γεωλόγου πεδίου-χαρτογράφου.
GEOINFRA – Δράσεις γεωλογικών χαρτογραφήσεων Ελλάδας για τη στήριξη της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας από την ΕΑΓΜΕ