Τα απομνημονεύματα ενός γεωλόγου! - Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος

Συνέντευξη του **Στέργιου Ξυδά** στην φοιτητική ομάδα AUTh SEG Student Chapter. **Η φοιτητική ομάδα AUTh SEG Student Chapter** αποτελεί παράρτημα της Παγκόσμιας Ένωσης Κοιτασματολόγων και ιδρύθηκε στο Τμήμα Γεωλογίας τού ΑΠΘ το 2014.

Η συνέντευξη του δρος. Στέργιου Ξυδά οργανώθηκε από τη Φωτεινή Μιχαλέου, μηχανικό περιβάλλοντος ΤΕ στην Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ – τέως ΙΓΜΕ), και τον Βασίλη Μέλφο, αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Γεωλογίας τού ΑΠΘ, και υλοποιήθηκε από μέλη τού AUTh SEG Student Chapter. Η ΕΑΓΜΕ αποτελεί τον θεσμοθετημένο τεχνικό σύμβουλο της Πολιτείας σε θέματα γεωεπιστημών και συνεργάζεται με διάφορους φορείς, στο πλαίσιο διακρατικών συνεργασιών και ερευνητικών προγραμμάτων.

Η φοιτητική ομάδα AUTh SEG Student Chapter αποτελεί παράρτημα της Παγκόσμιας Ένωσης Κοιτασματολόγων και ιδρύθηκε στο Τμήμα Γεωλογίας τού ΑΠΘ το 2014. Ο αναπληρωτής καθηγητής Β. Μέλφος είναι ο ακαδημαϊκός σύμβουλος, ενώ στην ομάδα συμμετέχουν εθελοντικά 35 ενεργά μέλη, φοιτητές προπτυχιακού και μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών, καθώς και υποψήφιοι διδάκτορες που στοχεύουν στην ανάπτυξη των ειδικών γνώσεων των μελών τής ομάδας, αλλά και στη διάδοση της επιστήμης τής Κοιτασματολογίας στο ευρύ κοινό.

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στον υπαίθριο χώρο έξω από το κτίριο που στεγάζει την ΕΑΓΜΕ, στην οδό Μοσκώφ 10 με Φράγκων 1, στην περιοχή των δικαστηρίων, από τους φοιτητές Ευτυχία Περιστερίδου, Χρήστο Στεργίου, Δήμητρα Περπέρη, Ειρήνη Μαργιώλα και Σπύρο Φράγκου.

«Όσο έκανα το διδακτορικό μου, τη δεκαετία του 1970, είχαμε την τύχη (εγώ και άλλοι τρεις συναδελφοι μου απο το πολυτεχνείο του Μονάχου) να συνεργαστούμε με τον ζακ-ιβ κουστο, τον διάσημο Γάλλο εξερευνητή της εποχης. Ηταν η εποχη που ο κουστο με το ερευνητικο του σκαφος, το ‘καλυψω’, ταξιδευε για να καταγραψει με την καμερα τα βαθη των ωκεανων του πλανητη. Κατι πρωτογνωρο και παρατολμο για εκεινα τα χρονια! Ξεκινησαμε απο ενα λιμανι στη νοτια σικελια και μας φιλοξενησε για δυο εβδομαδες στο ‘καλυψω’. Παιρναμε δειγματα ιζηματων απο τον πυθμενα της θαλασσας και τα αναλυαμε με τη μεθοδο της περιθλασιμετριας ακτινων χ, φορωντας κατι πολυ βαριες ποδιες, ενισχυμενες με μολυβδο, για να προστατευθουμε απο την εκθεση στην ακτινοβολια. Με τη μεθοδο αυτη βγαζαμε συμπερασματα για τη συσταση του ιζηματος που συλλεγαμε. Ο κουστο μου ειχε κανει πολυ καλη εντυπωση. Αγαπουσε την προβολη, ομως αγαπουσε και αυτο που εκανε και προσεφερε πολλα στην επιστημη. Απεκτησα μεγαλη εμπειρια απο αυτην τη συμμετοχη μου στο ‘καλυψω’».

Αγαπητέ κ. Ξυδά, σας ευχαριστούμε πολύ που δεχθήκατε να απαντήσετε στα ερωτήματά μας – και είναι τιμή για εμάς, τους νέους, εκκολαπτόμενους γεωλόγους, που σας συναντούμε. Κατάγεστε από τη Βιτάστα, ένα χωριό τού νομού Σερρών. Τελειώσατε το σχολείο και φύγατε για σπουδές στη Γερμανία. Τι σας οδήγησε στην απόφαση αυτή; Ήταν συχνό τότε το φαινόμενο να φεύγουν οι νέοι για σπουδές στο εξωτερικό;

Η Βιτάστα είναι ένα μικρό καπνοχώρι και η οικογένειά μου, όπως οι περισσότεροι κάτοικοι, ασχολούταν με την καλλιέργεια των καπνών. Ένα απόγευμα του καλοκαιριού, το 1958, μόλις είχα τελειώσει το σχολείο και πηγαίναμε με τη μητέρα μου στο χωράφι. Τότε της ανακοίνωσα την απόφασή μου να φύγω στη Γερμανία. «Πού θα πας, βρε παιδί μου, στη Γερμανία εσύ; Εδώ έχουμε τα χωραφούδια μας, σου βρήκα και μια νύφη με προίκα, τι θα πας να κάνεις εκεί;» ήταν τα λόγια της. Δεν είχαμε κανέναν στη Γερμανία, αλλά το είχα ήδη αποφασίσει. Δεν με κρατούσε τίποτα στο χωριό και στα χωράφια. Για τα εισιτήρια πήρα δανεικά χρήματα από συγγενείς. Ήμουν αποφασισμένος να ξεκινήσω μια νέα ζωή εκεί, από το μηδέν. Πολλοί νέοι την εποχή εκείνη έφευγαν στην Ιταλία για σπουδές. Εγώ προτίμησα τη Γερμανία, για να σπουδάσω Ιατρική.

Από τη στιγμή που ξεκινήσατε τις σπουδές σας στην Ιατρική, γιατί αποφασίσατε να την εγκαταλείψετε και να ακολουθήσετε τον δρόμο τής Γεωλογίας; Τι ήταν αυτό που σας κέρδισε στη Γεωλογία και συνεχίσατε την καριέρα σας στο συγκεκριμένο αντικείμενο;

Στη Γερμανία πήγα για να σπουδάσω Ιατρική στο Ludwig-Maximilians-Universität München τού Μονάχου. Ήταν ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια παγκοσμίως και πολύ απαιτητικό. Οι επιδόσεις μου ήταν άριστες. Στο τέταρτο εξάμηνο, όμως, στο μάθημα της Ανατομίας, συνειδητοποίησα ότι η Ιατρική δεν μου ταίριαζε. Ένας καθηγητής τότε με κατεύθυνε στο αντίθετο άκρο, σε κάτι εντελώς άψυχο, στο πεδίο τής Γεωλογίας. Η ενασχόληση με τη γη δεν μου ήταν άγνωστη, καθώς, εκτός από τις αγροτικές δουλειές που έκανα από παιδί, κοντά στο χωριό μου στις Σέρρες είχαμε λιγνιτωρυχεία, από τα οποία είχα έντονες εικόνες.

Η Γεωλογία με κέρδισε. Η επαφή με τα βουνά και το μεγαλείο τής φύσης σε κάνει, ενίοτε, φιλόσοφο. Στις σπουδές μου είχα πολύ καλές επιδόσεις –κάτι που εκτιμούσαν και οι καθηγητές– και έτσι αποφοίτησα με άριστα. Έμεινα στη Γερμανία, για να προχωρήσω τις σπουδές μου σε διδακτορικό επίπεδο. Ξεκίνησα τη διδακτορική μου διατριβή πάνω στο αντικείμενο της Ιζηματολογίας στο Τμήμα Εδαφοτεχνικής τού Πολυτεχνείου του Μονάχου (Technische Universität München).

Ποια γεγονότα θα σας μείνουν αξέχαστα από τη ζωή σας στο εξωτερικό;

Όσο έκανα το διδακτορικό μου, τη δεκαετία τού 1970, είχαμε την τύχη (εγώ και άλλοι τρεις συνάδελφοί μου από το Πολυτεχνείο τού Μονάχου) να συνεργαστούμε με τον Ζακ-Ιβ Κουστό, τον διάσημο γάλλο εξερευνητή τής εποχής. Ήταν η εποχή που ο Κουστό με το ερευνητικό του σκάφος, το «Καλυψώ», ταξίδευε για να καταγράψει με την κάμερα τα βάθη των ωκεανών τού πλανήτη. Κάτι πρωτόγνωρο και παράτολμο για εκείνα τα χρόνια!

Ξεκινήσαμε από ένα λιμάνι στη Νότια Σικελία και μας φιλοξένησε για δύο εβδομάδες στο «Καλυψώ». Παίρναμε δείγματα ιζημάτων από τον πυθμένα τής θάλασσας και τα αναλύαμε με τη μέθοδο της περιθλασιμετρίας ακτίνων Χ, φορώντας κάτι πολύ βαριές ποδιές, ενισχυμένες με μόλυβδο, για να προστατευθούμε από την έκθεση στην ακτινοβολία. Με τη μέθοδο αυτή βγάζαμε συμπεράσματα για τη σύσταση του ιζήματος που συλλέγαμε.

Ο Κουστό μού είχε κάνει πολύ καλή εντύπωση. Αγαπούσε την προβολή, όμως αγαπούσε και αυτό που έκανε και προσέφερε πολλά στην επιστήμη. Απέκτησα μεγάλη εμπειρία από αυτήν τη συμμετοχή μου στο «Καλυψώ».

Ακόμη ένα γεγονός που θυμάμαι, άσχετο με τη Γεωλογία, συνέβη τα πρώτα χρόνια στη Γερμανία, όταν δούλευα ως σερβιτόρος σε ένα κέντρο διασκέδασης που το είχε ένας Έλληνας. Αυτός πήγαινε στην Αγγλία και έφερνε δίσκους βινυλίου που ήταν στη μόδα και έτσι το μαγαζί ήταν πολύ γνωστό. Μια μέρα ήρθε στο μαγαζί η Μπριζίτ Μπαρντό – κάποια στιγμή, μάλιστα, χόρεψε ξυπόλυτη πάνω στο τραπέζι. Εμένα όμως δεν μου έκανε εντύπωση ως γυναίκα, για εμένα δεν ήταν ωραία.

Τι σας έκανε να γυρίσετε στην Ελλάδα; Την εποχή εκείνη το εξωτερικό δεν θεωρούταν η καλύτερη λύση για όποιον θα ήθελε να έχει μιαν επιτυχημένη καριέρα;

Η ολοκλήρωση των σπουδών μου έτυχε να συμπέσει χρονικά με την περίοδο της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα. Η απόφαση της τότε κυβέρνησης για τη συστηματική έρευνα και αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου και η ίδρυση του ΙΓΜΕ ώθησαν και εμένα να επιστρέψω στην Ελλάδα και να υποβάλω τα χαρτιά μου, ώστε να εξεταστεί η πρόσληψή μου ως γεωλόγου. Ο πρώτος γενικός διευθυντής τού νεοσύστατου ινστιτούτου ήταν ο δρ. Γεώργιος Μαχαίρας, ο οποίος είχε έρθει στην Ελλάδα από τη Γαλλική Γεωλογική Υπηρεσία (BRGM). Τον εκτιμούσα πολύ.

Το πτυχίο μου στη Γεωλογία, το διδακτορικό μου δίπλωμα στην Εδαφομηχανική-Ιζηματολογία, αλλά και οι επιπλέον σπουδές που πραγματοποίησα στη Γερμανία σε θέματα οικονομίας και λογιστικής συνέβαλαν στο να προσληφθώ στο ΙΓΜΕ το 1976. Μάλιστα, ο κ. Μαχαίρας ήθελε να με ορίσει ως προϊστάμενο συγκεκριμένου τμήματος, η δική μου επιθυμία, ωστόσο, ήταν να εργαστώ στην ύπαιθρο ως γεωλόγος.

Από τη στιγμή που κάνατε το διδακτορικό σας στην Εδαφομηχανική, γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη χαρτογράφηση;

Οι σπουδές και οι εμπειρίες που απέκτησα στη Γερμανία ήταν σημαντικά εφόδια, που με βοήθησαν στη μετέπειτα πορεία μου στην Ελλάδα. Η πτυχιακή μου εργασία σχετιζόταν με πετρώματα μεταμορφωμένα, όπως αυτά του Παγγαίου, και το διδακτορικό μου ήταν στην Ιζηματολογία. Επιπλέον, είχα και τις θεωρητικές γνώσεις και την εμπειρία στη χαρτογράφηση, ήδη από τη Γερμανία.

Όταν ήρθα στη Θεσσαλονίκη, εργάστηκα σε ένα ερευνητικό έργο για χρώμιο στην περιοχή τού Ολύμπου. Στην κοιτασματολογική έρευνα έβλεπα τα πράγματα λίγο διαφορετικά από τους υπόλοιπους γεωλόγους. Μετά ακολούθησε η πρώτη χαρτογράφηση για το φύλλο «Ροδολίβος», σε κλίμακα 1:50.000, το 1977. Ήταν οι συγκυρίες που με οδήγησαν σ’ αυτήν την πορεία.

Πείτε μας λίγα λόγια για το ΙΓΜΕ εκείνη την εποχή… Ποια είναι τα ερευνητικά προγράμματα χαρτογράφησης που ήταν σε εξέλιξη;

Η συστηματική γεωλογική έρευνα στην Ελλάδα ξεκίνησε ουσιαστικά από το 1952, έτος ίδρυσης του Ινστιτούτου Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους (ΙΓΕΥ). «Διαδόχους» του αποτέλεσαν το Εθνικό Ίδρυμα Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΘΙΓΜΕ) το 1972 και, στη συνέχεια, το 1976, το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ). Τότε, δημιουργήθηκαν τα παραρτήματα εκτός Αθήνας, στη Θεσσαλονίκη, στην Ξάνθη, στην Τρίπολη και στην Πρέβεζα. Αρκετά μεταγενέστερα, το 1984, συστάθηκε το παράρτημα της Κρήτης.

Εγώ ήμουν από τους πρώτους γεωλόγους που είχαν προσληφθεί με σκοπό να στελεχώσουν το παράρτημα Θεσσαλονίκης, μαζί με κάποιους που είχαν μεταφερθεί από την Αθήνα, από το παλιό ΕΘΙΓΜΕ. Θυμάμαι ότι το πρώτο έργο που έλαβε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για έρευνα ήταν στην Ποντοκερασιά τού νομού Κιλκίς. Από το 1981 ώς το 1983 διετέλεσα διευθυντής στο παράρτημα Θεσσαλονίκης. Θυμάμαι αυτά τα χρόνια με μια νοσταλγία και ευχαρίστηση…

Πόσο σημαντικό είναι για μια χώρα με εξαιρετικά πλούσια γεωλογική ιστορία να έχει χαρτογραφηθεί σε όλη την επικράτειά της;

Τα πετρώματα, τα εδάφη, το υπόγειο νερό, η γεωθερμία και τα κοιτάσματα είναι τα στοιχεία που δομούν το γεωλογικό περιβάλλον μιας χώρας, στο χωρικό πλαίσιο του οποίου αναπτύσσεται και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Επίσης, τα στοιχεία αυτά ορίζουν σε σημαντικό βαθμό και το αναπτυξιακό μοντέλο μιας χώρας. Επομένως, θεωρώ ότι η γεωλογική χαρτογράφηση είναι απαραίτητη. Είναι μάλιστα μια δυναμική διαδικασία, η οποία εξελίσσεται σε διάφορες κλίμακες και πρέπει, στο πέρασμα του χρόνου, να επικαιροποιείται και να εξειδικεύεται όσον αφορά την πληροφορία που παρέχει και με βάση την επιστημονική εξέλιξη. Στο ΙΓΜΕ ασχολήθηκα με τη χαρτογράφηση των φύλλων «Ροδολίβος», «Σέρρες» και «Κουφάλια» σε κλίμακα 1:50.000.

Όσον αφορά στο χαρτογραφικό έργο τού ΙΓΜΕ τής εποχής των δεκαετιών 1970 και 1980, θεωρώ ότι πολλά πράγματα έγιναν σωστά, σίγουρα πάντως υπήρχαν περιθώρια βελτίωσης. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω ότι πριν από κάθε έργο γεωλογικής χαρτογράφησης θα πρέπει να ορίζονται σαφώς ο σκοπός για τον οποίο γίνεται και οι στόχοι που πρέπει να καλυφθούν.

Όταν κάνατε τη χαρτογράφηση, δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μέσα, όπως το Google Earth, το GPS, οι ψηφιακές πυξίδες, οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, τα κινητά τηλέφωνα. Πιστεύετε ότι αυτά τα μέσα θα σας βοηθούσαν να ολοκληρώσετε το έργο σας ευκολότερα, με μεγαλύτερη πιστότητα και ακρίβεια;

Παρότι δεν είμαι πολύ εξοικειωμένος με την τεχνολογία, έχω την εντύπωση ότι η δουλειά μου θα γινόταν πιο γρήγορα. Βέβαια, πιστεύω ακράδαντα ότι ο τοπογραφικός χάρτης, η γεωλογική πυξίδα, η λούπα (σ.σ.: μεγεθυντικός φακός) και το σφυρί είναι διαχρονικά τα πιο απαραίτητα εργαλεία τού γεωλόγου. Όσο και να εξελιχθεί η τεχνολογία, αυτά δεν γίνεται να αντικατασταθούν. Οπότε, αν είχα τη δυνατότητα –μαζί με αυτά τα εργαλεία– να χρησιμοποιούσα συνδυαστικά και τα σύγχρονα μέσα που αναφέρατε, η δουλειά μου πιστεύω θα ήταν πιο παραγωγική και πιο αποτελεσματική.

Υπήρχαν δύσκολες στιγμές και κίνδυνοι, όπως καιρικά φαινόμενα, φίδια, σκυλιά; Πώς τα αντιμετωπίσατε; Υπάρχει κάποιο περιστατικό που να σας έχει εντυπωθεί;

Επειδή ήμουν αγροτόπαιδο και μεγάλωσα σε χωριό, όπου τη δεκαετία τού 1950 δεν υπήρχαν ούτε γιατροί και το μοναδικό μας φάρμακο ήταν η γαλαζόπετρα, δεν είχα κάποιο πρόβλημα. Με τα φίδια ήμουν φίλος, τα έπιανα… Τσακάλια δεν συναντήσαμε, ωστόσο, όταν χαρτογραφούσαμε το φύλλο «Ροδολίβος», συναντήσαμε έναν λύκο μέσα σ’ ένα ρέμα. Ήμουν συνηθισμένος σ’ αυτές τις αντιξοότητες και δεν μας εμπόδισαν. Δούλευα μέχρι αργά το βράδυ, με τα φώτα από το Land Rover και με τη βοήθεια ενός φοιτητή που έκανε τότε πρακτική στο ΙΓΜΕ, του Γιώργου Ευστρατιάδη.

Θυμάμαι κάποια στιγμή που, μαζί με τον Ευστρατιάδη, ήμασταν πάνω στο Παγγαίο και είχε νυχτώσει. Λόγω ξαφνικής κακοκαιρίας, έπρεπε να κατεβούμε πολύ γρήγορα. Με την απότομη αλλαγή του υψομέτρου και τη μεταβολή τής ατμοσφαιρικής πίεσης, ωστόσο, επηρεάστηκε παροδικά, σε ένα ποσοστό, η ακοή μας. Όταν κατεβήκαμε από το βουνό, παρίστανα ότι μιλούσα, ανοιγοκλείνοντας το στόμα μου. Τρελάθηκε ο Ευστρατιάδης… Νόμιζε ότι είχε χάσει την ακοή του και άρχισε να φωνάζει «Στέργιο! Στέργιο, δεν ακούω!». Ήταν από τις στιγμές που μας προσφέρθηκε άφθονο γέλιο.

«Τα πετρωματα, τα εδαφη, το υπογειο νερο, η γεωθερμια και τα κοιτασματα ειναι τα στοιχεια που δομουν το γεωλογικο περιβαλλον μιας χωρας, στο χωρικο πλαισιο του οποιου αναπτυσσεται και το ανθρωπογενες περιβαλλον. Επισης, τα στοιχεια αυτα οριζουν σε σημαντικο βαθμο και το αναπτυξιακο μοντελο μιας χωρας. Επομενως, θεωρω οτι η γεωλογικη χαρτογραφηση ειναι απαραιτητη. Ειναι μαλιστα μια δυναμικη διαδικασια, η οποια εξελισσεται σε διαφορες κλιμακες και πρεπει, στο περασμα του χρονου, να επικαιροποιειται και να εξειδικευεται οσον αφορα την πληροφορια που παρεχει και με βαση την επιστημονικη εξελιξη. Στο ιγμε ασχοληθηκα με τη χαρτογραφηση των φυλλων ‘ροδολιβος’, ‘σερρες’ και ‘κουφαλια’ σε κλιμακα 1:50.000».

Μετά την υπαίθρια εργασία, πώς γινόταν η σχεδίαση του χάρτη από τις σημειώσεις και τις παρατηρήσεις σας; Πώς γινόταν η τελική αποτύπωση πριν από την έκδοση του γεωλογικού χάρτη;

Η δουλειά ξεκινούσε από την αρχή, από το μηδέν. Δεν είχαμε προηγούμενους γεωλογικούς χάρτες για να βασιστούμε. Πηγαίναμε με τους τοπογραφικούς χάρτες τής Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, σχεδιάζαμε τα πετρώματα και τα χρωματίζαμε με διαφορετικό χρώμα. Περνούσαμε τα ρήγματα και κρατούσαμε ημερολόγιο με λεπτομερείς περιγραφές και παρατηρήσεις. Βγάζαμε φωτογραφίες με μηχανές τύπου Polaroid εκείνης της εποχής. Οι μηχανές αυτές εκτύπωναν αυτόματα τις φωτογραφίες, εκείνη την στιγμή. Για εμένα ήταν πολύ σημαντικό, αφού επάνω τους σημείωνα σημαντικές γεωλογικές πληροφορίες.

Για το πρώτο φύλλο, το «Ροδολίβος», δουλέψαμε περίπου δύο χρόνια. Θυμάμαι ότι στην ύπαιθρο έλειπα από τον Μάρτιο μέχρι τον Σεπτέμβριο, ενώ τους υπόλοιπους μήνες πραγματοποιούσα την επεξεργασία των δεδομένων στο γραφείο. Ακόμη και τους μήνες που εργαζόμουν στην ύπαιθρο, ενδιάμεσα πήγαινα στην Αθήνα, για να ελέγξει την πρόοδο της δουλειάς μου ο τότε διευθυντής τής Διεύθυνσης Γεωλογίας και Χαρτογραφήσεων του ΙΓΜΕ, δρ. Ιωάννης Μπουρνόβας. Γι’ αυτόν τον λόγο, η χαρτογράφηση ήταν μια συλλογική προσπάθεια. Εγώ, ως χαρτογράφος είχα την ευθύνη, αλλά συνεργαζόμουν με ορυκτολόγους, πετρολόγους και παλαιοντολόγους. Τους έδινα τις πληροφορίες και τα δείγματα που συνέλεγα στην ύπαιθρο και αυτοί έκαναν την εργαστηριακή μελέτη και καταλήγαμε όλοι μαζί στα τελικά συμπεράσματα. Οι συνεργάτες αυτοί αναγράφονται σε κάθε χάρτη. Κάθε χάρτης έχει κι ένα λεπτομερές υπόμνημα στα Ελληνικά και στα Αγγλικά, με την επεξήγηση των πετρωμάτων και των διαφόρων συμβόλων. Αυτό το ετοίμαζα λαμβάνοντας υπόψη τις σημειώσεις μου και στη συνέχεια το έδινα στη γραμματεία, όπου γινόταν η δακτυλογράφηση στη γραφομηχανή.

Η προεργασία για τους χάρτες τής Μακεδονίας γινόταν στη Θεσσαλονίκη, με την αρχική σχεδίαση. Έπειτα στέλναμε όλο το υλικό στο κεντρικό σχεδιαστήριο στην Αθήνα, όπου υπήρχε οργανωμένο εργαστήριο χαρτογράφησης και σχεδιαστήριο, όπου γινόταν η τελική σχεδίαση και η εκτύπωση. Εκεί, πριν από την επίσημη έκδοση, γινόταν αξιολόγηση σε όλους τους χάρτες, καθώς και μερικές αλλαγές, ώστε να υπάρχει ομοιογένεια με τα γειτονικά φύλλα.

Παρατηρούμε στον χάρτη «Ροδολίβος» ότι για τα ηφαιστειακά πετρώματα που περιγράφετε επισημαίνετε υψηλές τιμές ραδιενέργειας που μετρήσατε σ’ αυτά. Η παρακολούθηση της ραδιενέργειας ήταν πάγια τακτική;

Τη φυσική ραδιενέργεια των πετρωμάτων και των ιζημάτων που συναντούσα κατά τις εργασίες χαρτογράφησης τη μετρούσα συστηματικά. Αυτό γινόταν κυρίως από δική μου περιέργεια, αλλά και επειδή στα εργαλεία που μου είχε παραχωρήσει το ΙΓΜΕ για να πραγματοποιήσω τη δουλειά μου υπήρχε κι ένας μετρητής ραδιενέργειας Geiger. Η μέτρηση και η παρακολούθηση της φυσικής ραδιενέργειας έχει ιδιαίτερη σημασία για το ανθρωπογενές περιβάλλον.

Στα φύλλα που χαρτογραφήσατε, μεγάλη επιφάνεια καλύπτεται από ιζήματα – ιδιαίτερα στον χάρτη «Κουφάλια». Πόσο εύκολα χαρτογραφούνται τα ιζήματα;

Σίγουρα η χαρτογράφηση των ιζημάτων είναι μια απαιτητική διαδικασία. Είχα όμως την τύχη να είμαι εξοικειωμένος με το αντικείμενο, λόγω της εξειδίκευσης του διδακτορικού μου. Επίσης, τα εφόδια του πανεπιστημίου όπου φοίτησα στη Γερμανία με βοήθησαν, καθώς το πρόγραμμα σπουδών έδινε μεγάλη έμφαση στη χαρτογράφηση, τόσο στην υπαίθρια εργασία όσο και στο σχεδιαστικό κομμάτι. Όλα αυτά ήταν τα εφόδιά μου για να μπορώ να διακρίνω τις λεπτομέρειες στα ιζήματα, που σε μεγάλο μέρος περιλαμβάνουν την κοίτη τού ποταμού Αξιού. Οι κοίτες αυτές αποτελούν δυναμικά γεωλογικά περιβάλλοντα, αφού μεταβάλλονται συνέχεια, ακόμη και στη διάρκεια ενός έτους.

Σας εκπαίδευσε κάποιος στη χαρτογράφηση; Εσείς, με τη σειρά σας, εκπαιδεύσατε κάποιον νεότερο;

Εμένα με εκπαίδευσαν στο Πολυτεχνείο τού Μονάχου επιστήμονες γεωλόγοι, καθηγητές με μεγάλη εμπειρία. Γενικά, η «γερμανική σχολή» στη Γεωλογία έδινε μεγάλη έμφαση στη χαρτογράφηση. Μάλιστα, όπως θυμάμαι, όταν ήμουν εκεί κατασκευαζόταν το μετρό τού Μονάχου και οι μηχανικοί βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό στους γεωλογικούς χάρτες τους, κάτι που δείχνει ότι ήταν εξαιρετικά αναλυτικοί, με πολλές λεπτομέρειες. Αυτήν τη λεπτομέρεια προσπάθησα να την εφαρμόσω και στους δικούς μου χάρτες, πολλά χρόνια μετά, ακολουθώντας την εκπαίδευση που είχα λάβει.

Όμως και εγώ εκπαίδευσα φοιτητές Γεωλογίας από το ΑΠΘ, οι οποίοι έκαναν την πρακτική τους άσκηση στο ΙΓΜΕ τα καλοκαίρια. Ιδιαίτερα θυμάμαι τον Γιώργο Ευστρατιάδη και τον Μανώλη Σκορδύλη, ο οποίος είναι καθηγητής Σεισμολογίας στο Τμήμα Γεωλογίας τού ΑΠΘ. Το 1976, όταν ιδρύθηκε το παράρτημα του ΙΓΜΕ στη Θεσσαλονίκη, δημιουργήθηκε και το Τμήμα Γεωλογίας, από τη διάσπαση του Φυσιογνωστικού. Έτσι, αυτοί ήταν και οι πρώτοι φοιτητές που τους απασχολήσαμε για πρακτική.

Ανακαλύψατε κάποιο πέτρωμα, κάποιο ορυκτό ή κάποιο γεωλογικό φαινόμενο που σας εντυπωσίασε;

Ναι, με εντυπωσίασαν μερικοί γεωλογικοί σχηματισμοί, αλλά δεν θυμάμαι ποιοι και σε ποια σημεία. Πέρασαν και 40 χρόνια…

Τους πνευματικούς σας ορίζοντες σας τους διεύρυνε περισσότερο η Γεωλογία ή η Ιατρική;

Θα έλεγα ούτε το ένα ούτε το άλλο. Στη ζωή μου ξεκίνησα 12 φορές από το μηδέν, κάνοντας κάθε φορά ένα νέο ξεκίνημα. Την τελευταία φορά ήμουν 58 χρόνων, όταν αποφάσισα να παραιτηθώ από το ΙΓΜΕ, για να ασχοληθώ με κάτι άλλο στη ζωή μου. Θεωρώ ότι το σπουδαιότερο πράγμα στη ζωή –και πριν από όλα– είναι να παραμένει κάποιος άνθρωπος. Γι’ αυτό και στη δήλωση παραίτησής μου από το ΙΓΜΕ, στο πεδίο «ιδιότητα» έγραψα «άνθρωπος».

Κλείνοντας, τι συστάσεις θα δίνατε σ’ εμάς, τη νεότερη γενιά γεωλόγων; Θα συμβουλεύατε έναν νέο να σπουδάσει Γεωλογία σήμερα;

Πολύ δύσκολη ερώτηση… Δεν είμαι σίγουρος για το εάν θα παρότρυνα κάποιον νέο να σπουδάσει Γεωλογία, από την άποψη της επαγγελματικής αποκατάστασης, επειδή οι προοπτικές διεθνώς υπάρχουν, αλλά στην Ελλάδα είναι πολύ μικρές. Οι νέοι σήμερα θα πρέπει να κοιτούν και πέρα από τα ελληνικά όρια. Ως επιστήμη, η Γεωλογία είναι πολύπλευρη και δύσκολη και πρέπει να την αγαπήσεις, για να σε αγαπήσει κι εκείνη, για να πετύχεις.

Σας ευχαριστούμε πολύ, κ. Ξυδά. Μας εντυπωσιάσατε με όλα όσα μας είπατε και μας περιγράψατε. Εντυπωσιαστήκαμε όμως περισσότερο, επειδή κατορθώσατε να κάνετε τόσα πολλά πράγματα στο ΙΓΜΕ σε μόλις 10 χρόνια. Θα θέλαμε πολύ να ακολουθήσουμε το παράδειγμά σας.