του Αντ. Καπετάνιου*Ας σκεφτούμε αναγνώστες μου, ποια η σημασία της ενέργειας του ανθρώπου στον τόπο και στη διαμόρφωση του ελληνικού τοπίου. Ποια η προσφορά εν κατακλείδι του ανθρώπου στον τόπο.
Όλα στον τόπο τον ελληνικό συμπιέζονται, συμπυκνώνονται, στριμώχνονται, για να χωρέσουν και να σταθούν. Για να φανούν στο αδιαχώρητο του μικρού, για να στέρξουν στο ολίγο οπού ποιήθηκαν. Τούτο για να επιτευχθεί, απαιτείται σοφία, πόνος, κόπος, γνώση, συνείδηση, ώστε να υπάρξουν ως οντότητες, ως αξίες, ως ποιότητες, ως σύμβολα, ως πρότυπα, ως αρχέτυπα. Απαιτείται γι’ αυτό, τούτα όλα που συμβάλουν στη δημιουργία κι εξέλιξη του τόπου, και αντιστοίχως στη διαμόρφωση του ελληνικού τοπίου, να συνεργήσουν, να συνεργαστούν, να διαλεχθούν.
Ο διάλογος είναι βασικός κι απαραίτητος στη «δημοκρατία της μικρογραφίας», οπού ο σεβασμός και η αίσθηση συντελούν καθοριστικά στη λειτουργία του όλου, ώστε με ισορροπία κι αρμονία να σταθεί. Γι’ αυτό και δε θα ιδείς το πολύ ή το μεγάλο στο ελληνικό τοπίο, δε θα ιδείς το μεγάλο αλλά το μεγαλειώδες, δε θα ιδείς το ισχυρό αλλά το μετρημένο και το ταπεινό, δε θα ιδείς στον ελληνικό τόπο το ψηλό αλλά το υψηλό. Κάθε τι άλλο λογίζεται ως αντινομία στη φύση του –μπορεί και ύβρις–, γιατί είναι ανάρμοστό του και με τούτο χαλνιέται, γίνεται ασταθές, ετεροβαρές κι ανισόρροπο ̇ κι εντέλει ετοιμόρροπο.
Μια τέτοια αντίληψη στη θεώρηση του τοπίου, στην πρόσληψη του τόπου, μια τέτοια σκέψη γι’ αυτό δεν υφίσταται κατά κανόνα στη μέρες μας, επειδή στις πράξεις των συγχρόνων επικρατεί η αξιοποιητική λογική του τόπου, που εντέλει, με την οικονομική λογική της εκμετάλλευσής του, μεταπίπτει σε πόρο αναλώσιμο, που δεν έπρεπε να είναι τέτοιος… ̇ αφού το τοπίο αναφέρεται στο πνεύμα του τόπου και εξ αυτού του λόγου καθορίζεται ως προορισμός και είναι αναντικατάστατο.
Τούτη η κατάσταση οδηγεί σε αποστέρηση του αγαθού (του τοπίου) και σε χάσιμο (σε απώλεια) του τόπου, λόγω της υποβάθμισής του ή της καταστροφής του −αφού, όπως προείπαμε, ο τόπος και εν προεκτάσει το τοπίο, καθίστανται με την τέτοια αντιμετώπιση, ασταθή κι ετοιμόρροπα, μη δυνάμενα ν’ αντισταθούν στη βλάβη τους ή στην υποβάθμισή τους, και ν’ ανταπεξέλθουν σε αυτήν.
Για τη διατήρηση των τοπίων της Ελλάδας ως έκφραση των τόπων, στη διάσταση του μικρού κι ολίγου οπού ετάχθησαν να ευδοκιμήσουν στα πλαίσια της λειτουργικής τους μικρογραφίας, ρόλο κλειδί έπαιξε και παίζει ο διαχειριστής τους, ο άνθρωπος. Αυτός τα καθορίζει με τον τρόπο που ενεργεί συντελώντας σε σχέση με το μέλλον τους. Ρόλο διδάχου βεβαίως ως προς τούτο παίζει το παρελθόν.
Ο Έλληνας λοιπόν, στο ελάχιστο που προορίστηκε, πρέπει ως συνετός διαχειριστής να δημιουργήσει το πλούσιο του τόπου του, για να σταθεί όρθιος αλλά και πλήρης. Τούτο προϋποθέτει ευγένεια ψυχής, που αντικατοπτρίζεται στη συμπεριφορά του ως προς τα γύρα, ως προς τον τρόπο που λειτουργεί στο φυσικό κόσμο. Μια τέτοια όμως ανθρώπινη συμπεριφορά δεν ημπορεί στη χώρα μας να συνδυασθεί με την περίσσεια, παρά με τη διαχείριση του ελαχίστου, καθώς στο μικρό κι ολίγο εκφράζεται η χώρα, στο στενόχωρο κι ταπεινό, και σε αυτή τη διάσταση αποδίδεται κατά τη φύση της.
Επομένως στη μικρογραφία της απαιτείται να λειτουργήσει ο διαχειριστής της, κάτι που συνδυάζεται με την οικολογία και τη βιοποικιλότητα του τόπου. Και οπωσδήποτε, η εγκατάλειψη του τόπου, με την απουσία του ανθρώπου από αυτόν, δεν του πρέπει, καθώς για να εκφραστεί και ν’ αποδώσει έχει ανάγκη την ενέργειά του. Είναι μια συμπεριφορά που πρέπει στον Έλληνα για να διατηρεί τον τόπο του ισόρροπο, στο μέτρο που του αρμόζει. Ο Έλληνας έχει ταχθεί στον τόπο του νάναι συνεχώς ενεργός, άλλως ο τόπος καταπίπτει και απόλλυται.
*από το βιβλίο του “Αναζητώντας την Ενδοχώρα”, Αθήνα 2020, https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=53486.