ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΝΤΑ & ΔΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΛΑΥΡΙΟΥ.
Οι ερευνητικές μεταλλευτικές εργασίες και η όρυξη υπόγειων μεταλλευτικών εργασιών από την “Γαλλική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου” έφερε στο φως, πολυάριθμες αρχαίες επιφανειακές και υπόγειες μεταλλευτικές εργασίες και εγκαταστάσεις μεταλλουργικής κατεργασίας. Τούτο ήταν αναμενόμενο αφού η νεότερη μεταλλευτική δραστηριότητα του 19ου και 20ου αι., επικεντρώθηκε στους ίδιους χώρους όπου αναπτύχθηκε και η αρχαία μεταλλευτική και μεταλλουργική δραστηριότητα, αφού μάλιστα επαναδιανοίχθηκαν πολλά αρχαία φρέατα και έγινε εκμετάλλευση μεταλλευμάτων, όπως τα ψευδαργυρούχα (καλαμίνες), που είχαν εναπομείνει μέσα στις αρχαίες στοές διότι θεωρούνταν από τους αρχαίους μεταλλευτές ως μη εκμεταλλεύσιμα. Κατά την πορεία των νεότερων αυτών μεταλλευτικών εργασιών ευνόητο ήταν να ανευρεθεί, ένας μεγάλος αριθμός από αρχαία ευρήματα όπως εργαλεία, αγγεία και είδη καθημερινής χρήσης καθώς και νομισμάτων και επιγραφών, ενώ οι μεταλλευτικές εργασίες συνάντησαν και αρχαίες εγκαταστάσεις κατεργασίας μεταλλευμάτων όπως πλυντήρια και καμίνους τήξης.
Η υποτίμηση της σημασίας των ευρημάτων της αρχαίας τεχνογνωσίας και η μη οργάνωση του κράτους στη κατεύθυνση της προστασίας τους, ήταν οι κυρίαρχες αιτίες της έλλειψης στρατηγικής πολιτικής στο τομέα της διαφύλαξης του ανεκτίμητου αυτού πολιτιστικού θησαυρού με δεδομένο ότι την εποχή αυτή το κύριο ενδιαφέρον και η προτεραιότητα της πολιτείας, όπως αναπτύξαμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, επικεντρώνονταν στην εκμετάλλευση των αργυρομολυβδούχων μεταλλευμάτων και στη δημιουργία και στήριξη της σημαντικότερης βαριάς βιομηχανίας της νεότερης Ελλάδας του τέλους του 19ου και αρχών του 20ου αι.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραθέτουμε “επί λέξει” τα όσα αποκαλυπτικά αναφέρει ο Κ. Κονοφάγος, Καθηγητής Μεταλλουργίας του ΕΜΠ και υψηλό στέλεχος της “Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου” κατά το διάστημα 1937-55, στο θεμελιώδες βιβλίο του, το 1980 “Το Αρχαίο Λαύριο”: «…Κατά την εκσκαφή και μεταφορά των σκωριών και των εκβολάδων αποκαλύφθηκαν αλλά και καταστράφηκαν μερικώς ή τελείως πολλές αρχαίες εγκαταστάσεις…. Είναι λυπηρό ότι δεν βρέθηκε κανένας από τους ξένους και Έλληνες διευθυντές και μηχανικούς και των δύο εταιριών να διαφυλάξει τότε ανέπαφα μερικά τουλάχιστον από αυτά τα μνημεία της αρχαίας τεχνικής….» Επίσης αναφέρει ότι : «…Κατά την εκσκαφή των σκωριών και των εκβολάδων καταστράφηκαν ως τις βάσεις οι κάμινοι τήξης και κυπελλώσεως γιατί περιείχαν αρκετά μολυβδούχα υπολείμματα» και καταλήγει στο εξαιρετικά λυπηρό συμπέρασμα: «…..Η ιστορία της αρχαίας τεχνικής δεν ενδιέφερε την εποχή εκείνη τους διάφορους ερευνητές ή ακόμη και τους αρχαιολόγους….»
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα της νοοτροπίας, που επικρατούσε κατά την εποχή εκείνη όσον αφορά στα αρχαιολογικά ευρήματα που συναντούσαν κατά τις νεότερες μεταλλευτικές εργασίες, ήταν ότι τα θεωρούσαν κτήμα των εταιριών που μπορούσαν να τα διαθέσουν ή και να τα δωρίσουν (!).
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στα Ολύμπια του 1875 στην Αθήνα, όπου διοργανώνονταν εκθέσεις σε διάφορους τομείς δραστηριότητας για να δείξουν ότι η σύγχρονη Ελλάδα «αξίζει όσο και η αρχαία Ελλάδα», είχε εκτεθεί σημαντικός αριθμός σιδηρών εργαλείων των αρχαίων μεταλλωρύχων (Φωτό 6), λυχνίες, κεραμικά αγγεία, νομίσματα κλπ, που όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του Γαλλικού Μουσείου “Musée d’Archéologie Nationale (MAN)” στο Saint-Germain-en-Laye, ανήκαν στον Σερπιέρη (…d’après cette étiquette, les outils de mineurs étaient en 1875 la propriété de Jean-Baptiste Serpieri…) και στην Γαλλική Εταιρία. Τα αρχαιολογικά αυτά αντικείμενα εκτέθηκαν στη συνέχεια και στη διεθνή έκθεση του Παρισιού το 1878 οπότε μετά το πέρας της, ο Γάλλος μηχανικός της “Γαλλικής Εταιρίας Μεταλλείων Λαυρίου” Alfred Huet δώρισε (!) στο Γαλλικό Μουσείο (ΜΑΝ), 75 από τα εκθέματα αυτά (Φωτό 9 & 10) του Αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου (Alfred Huet récupéra une partie des objets exposés et en fit don au musée des Antiquités nationales). Αξίζει να δείτε την διαφημιστική αφίσα (Φωτο 7 & 8) και το κατάλογο με φωτογραφίες των ευρημάτων του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου στην ιστοσελίδα του Μουσείου (η ηλεκτρονική διεύθυνση στις βιβλιογραφικές αναφορές).Ωστόσο υπάρχουν και ευρήματα που παραδόθηκαν στις αρχαιολογικές υπηρεσίες όπως η περίπτωση εκθεμάτων από τη συλλογή Α. Κορδέλλα (Φωτό 11 & 12 ) στο αρχαιολογικό Μουσείο του Λαυρίου.
Συμπερασματικά υπήρξαν καταστροφές εγκαταστάσεων και διαφυγές αρχαιολογικών ευρημάτων ιδιαίτερα πολύτιμων για την έρευνα, μελέτη, την κατανόηση, την ανάδειξη και προβολή της αρχαίας τεχνογνωσίας του μεταλλευτικού Λαυρίου.
Επανερχόμενοι λοιπόν στο ερώτημα της επικεφαλίδας δηλαδή: ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ VS ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΝΤΑ & ΔΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΛΑΥΡΙΟΥ. Ποιο από τα δύο άραγε ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα; Αφήνουμε τον αναγνώστη να το διερευνήσει και να βγάλει συμπεράσματα.Ωστόσο η πρώτη περίπτωση δηλαδή τα “ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ” ήταν ένα σημαντικό πρόβλημα με δραματικές προεκτάσεις, που πέρασε στην Ιστορία και προφανώς δεν είναι αναστρέψιμο, έχει όμως σίγουρα διδακτική χρησιμότητα.
Για τη δεύτερη όμως περίπτωση και ιδιαίτερα της διαφυγής μέρους του μοναδικού αυτού “θησαυρού” της αρχαίας τεχνογνωσίας στο τομέα της μεταλλευτικής και μεταλλουργίας, μπορούμε να προσπαθήσουμε να τα καταγράψουμε, να τα φωτογραφίσουμε και να πείσουμε τα Μουσεία και τους συλλέκτες να τα δηλώσουν. Έτσι θα δοθεί η δυνατότητα να μελετηθούν από ειδικευμένους επιστήμονες για να φωτίσουν περισσότερο την σημαντικότερη παραγωγική εποχή της ιστορίας του μεταλλευτικού Λαυρίου.
[Από Δ. Μπίτζιο Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο] [by Dr. D. Bitzios]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Βικιπαίδεια: Λαυρεωτικό ζήτημα. https://el.wikipedia.org/wiki/Λαυρεωτικό_ζήτημα
Βικιπαίδεια: Επαμεινώντας Δεληγεώργης https://el.wikipedia.org/wiki/Επαμεινώνδας_Δεληγεώργης
Βιογραφίες – Σαν Σήμερα : Επαμεινώντας Δεληγεώργης. www.sansimera.gr/biographies/583
Η Μηχανή του Χρόνου, 2012: Τα Λαυρεωτικά. Η μεγάλη απάτη. www.ert.gr/ert…ert…/ert1-i-michani-tou-chronou-ta-lavreotika-1870-i-megali-apati/
Κανατούρης, Α., 2018: Προφορική ενημέρωση, για τις ενέργειες που έχει κάνει αλλά και της ΕΜΕΛ για συλλογή πληροφοριών σχετικά με τα αρχαιολογικά ευρήματα του Λαυρίου, που βρίσκονται στο Γαλλικό Μουσείο (ΜΑΝ) αλλά και σε άλλα Ελληνικά και Ξένα Μουσεία
Κονοφάγος, Κ.Η.,1980: Το Αρχαίο Λαύριο και η Ελληνική Τεχνική Παραγωγής του Αργύρου. Εκδοτική Ελλάδος Α.Ε., Αθήνα, 458 σελ.
Κορδέλλας, Α., 1888: Η Βιομηχανία της Εταιρίας των Μεταλλουργείων Λαυρίου και τα Μεταλλευτικά και Μεταλλουργικά αυτής προϊόντα εν τηι Δ’ Ολυμπιακηί εκθέσει.
Μιχαηλίδης, Γ., 1982: Τα Λαυρεωτικά. Η Μεγάλη απεργία . ΕΡΤ1.
Musée des Antiquités Nationales (MAN) : Objets des mines du Laurion. www.culture.gouv.fr/collections_locales/Search?xsl=musee_archeo_nationale2&f.b&f.ou=Saint-germain-en-laye&rv&f.eb&text2=+%28arch%C3%A9ologie%29&text=LAVRION
Συρίγος, Χ., 2018: Δημοσίευση στο Facebook “Η Λαυρεωτική στα παλιά τα Χρόνια” για τα αρχαιολογικά ευρήματα του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου που ευρίσκονται στη Γαλλία. www.facebook.com/groups/lavrio.old.days/permalink/1591379367650680/
Τζεφέρης, Π., 2015 : Τα μεταλλεία Λαυρίου και το Λαυρεωτικό ζήτημα. www.oryktosploutos.net/2015/04/blog-post_22.html#.Wy4iSKczbIU