[Από Δ. Μπίτζιο Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο] [by Dr. D. Bitzios]
Το ερώτημα βέβαια είναι ρητορικό. Και οι δύο αυτές περιπτώσεις που δεν συνδέονται άμεσα, φαίνεται ωστόσο να οφείλονται σε κοινά αίτια, όπως η άγνοια, η απειρία, ή ακόμη και η αδιαφορία του κράτους που εκδηλώνονταν κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι., με την πλημμελή οργάνωση και το ελλιπές νομοθετικό πλαίσιο.
ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ ή ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ. Τα “Λαυρεωτικά” ή το “Λαυρεωτικό ζήτημα” περιγράφεται ως η νομική διαφορά της Γαλλοϊταλικής εταιρίας Roux – Serpieri – Fressynet CE με το Ελληνικό δημόσιο, σχετικά με το εάν ήταν νόμιμη η εκμετάλλευση από την εταιρία των καταλοίπων δηλαδή των στερεών υπολειμμάτων των αρχαίων μεταλλευτικών και μεταλλουργικών δραστηριοτήτων, που είχαν παραμείνει στην επιφάνεια του εδάφους.
Οι αρχαίες σκωρείες, διεσπαρμένες στη Λαυρεωτική (Φωτό1) κοντά στα αρχαία καμίνια, που ήταν υποπροϊόν της εκκαμίνευσης (αναγωγική τήξη) από τους αρχαίους μεταλλευτές, των εμπλουτισμένων μεταλλευμάτων, που κατά τον Κ. Κονοφάγο (1980) ανέρχονταν συνολικά σε 1.500.000 τόνους περίπου, με 10% Pb και 50g/ton Ag. Η σημασία τους είχε επισημανθεί με εκθέσεις του Α. Κορδέλλα το 1860 και 1863, μιας εμβληματικής προσωπικότητας, όπου αναφέρει ότι «… δύναται να εξαχθεί επωφελώς ο μόλυβδος…». Οι εκβολάδες και συγκεκριμένα οι εξωτερικές εκβολάδες ήταν τα χονδρόκκοκα “φτωχά” προϊόντα της εξορυκτικής μεταλλευτικής δραστηριότητας, μετά από χειροδιαλογή, με περιεκτικότητα < 7% σε Pb, που ήταν συγκεντρωμένα ως μη εκμεταλλεύσιμα έξω από το χείλος των αρχαίων στοών (Φωτό 2) και φρεάτων και τέλος οι πλυνίτες δηλαδή τα στερεά λεπτόκοκκα απορρίμματα της αρχαίας κατεργασίας εμπλουτισμού στα πλυντήρια, που έφταναν συνολικά σε 9.000.000 τόνους με 6,6% Pb και 133g/ton Ag κατά τον Κ. Κονοφάγο (1980). Από τις βροχές και τις αποσαθρωτικές διαδικασίες και βέβαια με το πέρασμα τόσων ετών, οι εξωτερικές εκβολάδες με τους πλυνίτες είχαν αναμειχθεί και κάλυπταν τις κοιλάδες. Αποτελούσαν όμως μία εξαιρετική πρώτη ύλη για εκμετάλλευση από την Γαλλοϊταλική εταιρία του G.B. Serpieri, διότι τα υλικά αυτά ήταν απαλλαγμένα από το υψηλό κόστος της εξόρυξης.
Μετά από 3-4 χρόνια λειτουργίας της εταιρίας, το κράτος αμφισβήτησε το δικαίωμά της για εκμετάλλευση των επιφανειακών καταλοίπων της αρχαίας μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας ψηφίζοντας, εκ των υστέρων, νέο νόμο. Η εταιρία τότε αρνήθηκε να συμμορφωθεί στη νέα κατάσταση ισχυριζόμενη ότι στην αρχική παραχώρηση των μεταλλείων δεν διευκρινιζόταν αυτή η παράμετρος και ως εκ τούτου είχε δικαίωμα εξόρυξης και του υπόγειου αλλά και του υπέργειου πλούτου μεταλλικών ορυκτών. Με δεδομένο ότι είχαν επενδυθεί στο Λαύριο ξένα κεφάλαια η Γαλλοϊταλική εταιρία ζήτησε τότε τη μεσολάβηση των Γαλλικών και Ιταλικών Κυβερνήσεων.
Κύριοι πρωταγωνιστές στη διαμάχη αυτή ήταν βέβαια ο Giovanni Battista Serpieri (Φωτό 3), ο ιδρυτής της Γαλλοϊταλικής εταιρίας “Roux – Serpieri – Fressynet CE” και ο Επαμεινώντας Δεληγεώργης (Φωτό 4) αρχικά της αντιπολίτευσης και μετέπειτα σαν πρωθυπουργός της χώρας, που τηρούσε σκληρή γραμμή. Η διένεξη αυτή που είχε σαν συνέπεια μία σοβαρή πολιτική κρίση με εναλλαγές κυβερνήσεων, λύθηκε με παρασκηνιακή παρέμβαση του Βασιλέα Γεωργίου απευθυνόμενος στον ομογενή Α. Συγγρό πληρεξούσιο της τράπεζας Κωνσταντινουπόλεως, που τον Φεβρουάριο του 1973 υπέγραψε, έναντι ενός μεγάλου τιμήματος, συμφωνία μεταβίβασης των μεταλλείων της Γαλλοιταλλικής Εταιρίας “Roux – Serpieri – Fressynet CE” στην “Ελληνική Εταιρία Μεταλλουργείων Λαυρίου” την λεγόμενη “Ελληνική Εταιρία” (1873-1917), με κύριο αντικείμενο την εκμετάλλευση των αρχαίων σκωριών και των εκβολάδων. Παράλληλα ιδρύθηκε και η Γαλλοελληνική “Μεταλλεία Καμάριζας” για την εκμετάλλευση των μεταλλικών κοιτασμάτων του υπεδάφους, στην οποία ηγετική θέση είχε ο G. B. Serpieri. Στη συνέχεια η εταιρία “Μεταλλεία Καμάριζας” εξελίχθηκε στην εταιρία “Compagnie Francaise des Mines du Laurium” την λεγόμενη “Γαλλική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου” (1876 – 1982), που ιδρύθηκε από τον G.B.Serpieri και η οποία ήταν η πιο ενεργή και μακροβιότερη μεταλλευτική –μεταλλουργική εταιρία στο Λαύριο.
Όμως ο επίλογος της ιστορίας ήταν τραγικός. Συγκεκριμένα αμέσως μετά την ίδρυση της “Ελληνικής Εταιρίας Μεταλλουργείων Λαυρίου”, η εταιρία εξέδωσε το 1873 μετοχές (Φωτό 5) ονομαστικής αξίας 200 φράγκων. Η έντονη φημολογία γύρω από τα τεράστια αποθέματα του Λαυρίου και η στήριξη των τραπεζών οδήγησαν χιλιάδες Έλληνες από όλες τις οικονομικές τάξεις να σπεύσουν να αγοράζουν μετοχές εκτοξεύοντας αρχικά στα ύψη τη τιμή της. Με τη πάροδο του χρόνου όταν άρχισαν να διαψεύδονται οι προσδοκίες, η τιμή της μετοχής κατρακύλησε ραγδαία με αποτέλεσμα να καταστραφούν οικονομικά πολλοί μικροαποταμιευτές. Σύμφωνα με ορισμένους Ιστορικούς ερευνητές πρόκειται για τη μεγαλύτερη μεταφορά κεφαλαίου (αναδιανομή πλούτου) από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις προς τις πλουσιότερες.
Καταλήγοντας φθάνουμε στα εξής κυρίαρχο συμπέρασμα ότι το κράτος φαίνεται να αγνοούσε την έκταση και τα ποιοτικά στοιχεία των επιφανειακών καταλοίπων των αρχαίων μεταλλευτικών και μεταλλουργικών δραστηριοτήτων με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να συντάξει (όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων) μία αξιόπιστη συμφωνία με την ενδιαφερόμενη εταιρεία, που να στηρίζεται σε ένα σοβαρά μελετημένο νομικό πλαίσιο. Σημειωτέον ότι τα επιφανειακά αυτά κατάλοιπα της αρχαίας μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας, που παραχωρήθηκαν τελικά στην “Ελληνική Εταιρία Μεταλλουργείων Λαυρίου”, δεν κατάφεραν από μόνα τους να καταστήσουν βιώσιμη την εταιρία αυτή, με αποτέλεσμα μόλις εξαντλήθηκαν η εταιρία να αρχίσει να φθίνει και τελικά να οδηγηθεί στη διακοπή των λειτουργιών της.
Μήπως λοιπόν εάν δεν είχε αρχικά παρέμβει το κράτος, παρασυρμένο από δημαγωγικές και λαϊκίστικες φωνές, με το να νομοθετεί εκ των υστέρων τον διαχωρισμό των μεταλλευμάτων επιφάνειας (αρχαία κατάλοιπα μεταλλευτικής – μεταλλουργικής δραστηριότητας) από τα μεταλλεύματα του υπεδάφους και βέβαια αν δεν είχαν “ενθαρρυνθεί”, από διάφορους ημιεπίσημους κύκλους πληροφόρησης, οι στρατιές των μικροεπενδυτών να αγοράσουν μετοχές της “Ελληνικής Εταιρίας Μεταλλουργείων Λαυρίου”, να είχε αποφευχθεί το “Λαυρεωτικό ζήτημα” που τόσο ταλαιπώρησε τη χώρα και είχε σαν συνέπεια την οικονομική καταστροφή τόσων Ελληνικών οικογενειών;