ΓΕΩΛΟΓΙΑ/ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Γένεση και Κατηγορίες Κοιτασμάτων

Greek nickel deposits in Magoula viotias
Iζηματογενές κοίτασμα σιδηρονικελιούχου
μεταλλεύματος (λατερίτης)
Κάθε συγκέντρωση ή παραγένεση ορυ­κτών, εμπλουτισμένη σε ορισμένα χρήσιμα ορυκτά, πού είναι εκμεταλλεύσιμη, λέγεται κοίτασμα. Στην περίπτωση πού, με τα σημερινά οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα, δεν είναι εκμεταλλεύσιμη, χαρακτηρίζεται ως “εμφάνιση”. Αν από τα συστατικά του κοιτάσματος μπορούν να παραληφθούν μεταλλουργικά προϊόντα, μέταλλα ή ενώσεις μετάλλων, ή συγκέντρωση χαρακτηρίζεται ως μετάλλευμα ή μεταλλοφόρο κοί­τασμα.

Κοιτάσματα πού συνδέονται γενετικά με μαγματικά πετρώματα.

Πολλές κατηγορίες μεταλλοφόρων κοιτασμάτων έχουν ως γενεσιουργό αιτία τη μαγματική ενέργεια. Η διαδικασία σχηματισμού των κοιτασμάτων αυτών συνδέεται στενά με την κλασματική κρυστάλλωση και διαφοροποίηση του μάγματος (δηλ. του τήγματος πού βρίσκεται στο ή προέρ­χεται από το εσωτερικό της γης και αποτελείται από μο­ριακές συγκεντρώσεις, μεταλλικά συστατικά, υδρατμούς και άλλα αέρια). Μέσα στο λιωμένο μάγμα μπορεί να αποχωριστεί κάποια μεταλλοφόρα φάση και να δώσει ένα μαγματικό κοίτασμα.  Για παράδειγμα αναφέρεται ο σχηματισμός χρωμίτη από υπερβασικά μάγματα. Με την πρόοδο της κρυστάλλωσης του μάγμα­τος τα πτητικά συστατικά πού περιέχονται σ’ αυτό συμπυκνώνονται προοδευτικά στο κατάλοιπο πού παραμένει, κάτω από ορισμένες συνθήκες πίεσης, είτε εκφεύγουν στην επιφάνεια, οπότε σχηματίζουν ατμιδικά κοιτάσματα (π.χ. θειάφι), είτε οδεύουν αργά μέσα από τις διόδους της μαγματικής μάζας πού ήδη στερεοποιήθηκε και σχηματίζουν τα πνευματολυτικά κοιτάσματα ή τα κοιτάσματα πυρομετασωμάτωσης. Σημαντικά κοιτάσματα σιδήρου, τιτα­νίου, θειούχων ενώσεων τού μολύβδου, ψευδαργύ­ρου και χαλκού σχηματίστηκαν με αυτό τον τρόπο.

Δείγμα γαληνίτη (άνω αριστερά) από Madan Βουλγαρίας, συμπαγούς
μεταλλεύματος γαληνίτη-σιδηροπυρίτη- αρσενοπυρίτη (άνω δεξιά) από Ολυμπιάδα Χαλκιδικής και συμπαγούς μεταλλεύματος γαληνίτη, σφαλερίτη, σιδηροπυρίτη από το Λαύριο, orykta.gr

Τέλος, σε πολλές περιπτώσεις, φορείς συγκέ­ντρωσης και αποκομιδής των περιεχόμενων στο μάγμα χρήσιμων μεταλλικών στοιχείων και ενώσεων είναι τα υγρά θερμά διαλύματα. Τα διαλύματα αυτά διεισδύουν μέσα από τις διάφορες ασυνέχειες του στερεοποιημένου τμήματος του πλουτωνίτη και, κάτω από ειδικές φυσικοχημικές συνθήκες, αποθέτουν το φορτίο τους σχηματίζοντας τα λεγόμενα υδροθερμικά κοιτάσματα, στα οποία ανήκουν τα κυριότερα μεταλλοφόρα κοιτάσματα μολύβδου, ψευδαργύρου, χαλκού, χρυσού, αργύρου, μολυβδαινίου, αντιμονίου, ουρανίου, βισμουθίου, καδ­μίου, ινδίου κτλ.

Τα πορφυρικά κoιτάσματα χαλκού και το κοίτασμα των Σκουριών


Ιζηματογενή κοιτάσματα

Τα πετρώματα, όταν βρίσκονται κάτω από την επίδραση εξωγενών παραγόντων, αποσαθρώνονται. Μερικά συστατικά τους διαλύονται και σχηματίζουν χημικά, κολλοειδή ή μηχανικά διαλύματα, ενώ άλλα αιωρούνται και μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Με την καθίζηση των παραπάνω ουσιών, κάτω από ειδικές συνθήκες, σχηματίζονται τα ιζηματογενή κοιτάσματα.Εκτεταμένα κοιτάσματα μαγγανίου, σιδήρου, φωσφορίτη, αλατιού, γύψου κτλ. είναι ιζηματογενούς προέλευσης. Ειδική κατηγορία ιζηματογενών κοιτασμάτων αποτελούν οι γαιάνθρακες (λιθάνθρα­κες, λιγνίτες, τύρφη κτλ.) και οι υδρογονάνθρακες (πετρέλαιο, φυσικά αέρια κτλ.). Για το σχηματισμό ιζηματογενών κοιτασμάτων πρέπει να συντρέχουν ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, όπως ευνοϊκή ορυκτολογική σύσταση των πετρωμάτων πού αποσαθρώνονται, κατάλληλες παλαιογεωγραφικές και μορφολογικές συνθήκες κ.ά.

Κοιτάσματα από αποσάθρωση και διάλυση

Τα χρήσιμα συστατικά των πετρωμάτων πού αποσαθρώνονται μπορεί να μη μεταφερθούν, άλλα να παραμείνουν επί τόπου (in situ) και να δώσουν χρήσιμες συγκεντρώσεις γνωστές ως κοιτάσματα αποσάθρωσης – διάλυσης (residual deposits).Απαραίτητες προϋποθέσεις για το σχηματισμό των κοιτασμάτων αυτών είναι ή ύπαρξη ιδιαίτερων κλιματολογικών συνθηκών, όπως υψηλή υγρασία κτλ. Παράγοντες καθοριστικής σημασίας για την αναζήτηση τους είναι ή εύρεση στρωματογραφιών ασυμφωνιών και ό εντοπισμός επικλύσεων (π.χ. Α Κρητιδικού). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν διάφορα κοιτάσματα βωξιτών, σιδηρονικελιούχων μεταλλευ­μάτων (“Λατερίτες”) κ.ά.

Μεταμορφωσιγενή και μεταμορφωμένα κοιτά­σματα

Karystos Slate stone QuarryΤα ορυκτολογικά συστατικά των πετρωμάτων, όταν βρίσκονται κάτω από ιδιαίτερες (συνήθως υψηλές) συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης και με τη βοήθεια πολλές φορές μικρής ποσότητας νερού και διοξειδίου του άνθρακα, αποκρυσταλλώνονται και μπορούν να δώσουν χρήσιμες συγκεντρώσεις ορυκτών πρώτων υλών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν πολλά σημαντικά κοιτάσματα όπως πχ. μαρμάρων, σμύριδας, μολύ­βδου, ψευδαργύρου, γραφίτη, αμιάντου, τάλκης κτλ.

Κοιτάσματα γαιανθράκων και υδρογονανθράκων

Στους γαιάνθρακες ανήκουν οι ανθρακίτες, οι λιθάνθρακες, οι λιγνίτες και ή τύρφη. Οι ανθρακίτες και οι λιθάνθρακες είναι προχωρημένης εξανθράκωσης και έχουν μεγαλύτερη θερμαντική ικανό­τητα από τις άλλες κατηγορίες ορυκτών ανθράκων. Τα ελληνικά κοιτάσματα λιγνίτη και τύρφης οφείλουν τη γένεσή τους στην έξανθράκωση της χλω­ρίδας (κωνοφόρα δέντρα, υδροχαρή φυτά κτλ.), πού θάφτηκε από γεωλογικά αίτια στα ιζήματα κυ­ρίως των τριτογενών και τεταρτογενών λεκανών.Στους υδρογονάνθρακες, πού βρίσκονται στη φύση σε στερεή, υγρή ή αέρια κατάσταση, ανήκουν το πετρέλαιο, ο οζοκηρίτης και τα φυσικά αέρια με γενικό τύπο CχΗψ. Οι υδρογονάνθρακες προέρχονται από την αποσύνθεση και, στη συνέχεια, την ξηρή απόσταξη φυτικών ή ζωικών λειψάνων μικροοργανι­σμών (πλαγκτόν), πού συσσωρεύτηκαν μετά το θά­νατό τους στους πυθμένες παραηπειρωτικών λεκα­νών μεγάλου βάθους, με σχετική ηρεμία υδάτων.
Mορφές ανάπτυξης των κοιτασμάτων και δομές μεταλλευμάτων
Η γεωλογία και ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος

Πηγές:
Κ. Ρήγας, Ελλάδα, Ιστορία και Πολιτισμός, 8ος τόμος, Οικονομία, Ο Ορυκτός Πλούτος της Ελλάδας, 1982, σελ.100-121.
www.orykta.gr, Δημιουργία – εξέλιξη της Γης



[επιμέλεια Π. Τζεφέρης]

Σχετικά Άρθρα