[του Σ. Μανωλιούδη, γεωλόγου]
3. Λατομείο στο «Σκουργέτο Κολοκύθας» Ελούντας
Στο βορειότερο άκρο της χερσονήσου Κολοκύθας και ακριβώς απέναντι από το φρούριο της Σπιναλόγκας βρίσκεται η περιοχή Σκουργέτο. Μεγάλο λατομείο στον παράκτιο ψαμμίτη με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Στο κέντρο του λατομείου, στα ψηλότερα τμήματα, λαξευτός υπόγειος χώρος πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για ταφές. Η εξόρυξη συνεχίζεται υποθαλάσσια έως τις μικρές νησίδες στα ΒΑ αλλά και στα ανατολικά της νησίδας αρχικά με το όνομα Καλυδώνα και μετά την Κρητοβενετική περίοδο Σπιναλόγκα.
Η βύθιση έως 2 μέτρα παραπέμπει σε αρκετά παλιά εποχή (προϊστορική;). Στις νησίδες ΒΑ της ακτής «Σκουργέτου» εκτός από τη βυθισμένη εξόρυξη, πιθανότατα να υπήρχε και ιχθυοδεξαμενή.
Στο νότιο άκρο της χερσονήσου Κολοκύθας της Ελούντας στον παράκτιο ψαμμίτη (αιολιανίτη) υπάρχει μεγάλο λατομείο. Εμφανείς οι φάλκες και τμήμα του είναι βυθισμένο. Βρίσκεται κοντά στον ισθμό της Ελούντας όπου και η αρχαία πόλη μέρος της οποίας είναι βυθισμένο.
5. Λατομείο στα ανατολικά της νησίδας Σπιναλόγκας
Το αρχαίο όνομα του νησιού ήταν Καλυδών, αλλά (κατά μίαν εκδοχή) μετά την κατάληψη του από τους Ενετούς λόγω του ότι άκουγαν συνέχεια την κρητική έκφραση “στην Ελούντα”, δεν μπορούσαν να καταλάβουν και έτσι, παρακούοντας, το πρόφεραν στα λατινικά “spina lunga” (προφορά: σπίνα λούνγκα), που σημαίνει «μακρύ αγκάθι». Έτσι με την παράφραση, το νησάκι πήρε την σημερινή του ονομασία. Στην ανατολική ακτή της νησίδας Σπιναλόγκα κανάλια εξόρυξης είναι εμφανή τόσο στην ξηρά όσο και βυθισμένα. Αυτό σημαίνει πως η εξόρυξη αυτή είναι προ-Ενετική, επειδή η βύθιση έγινε σε προγενέστερη εποχή. Η στάθμη της θάλασσας ήταν τουλάχιστον 1,50 μέτρα χαμηλότερα, που σημαίνει πως οι εξορύξεις αυτές ίσως σχετίζονται με τις εξορύξεις στη μικρή νησίδα ΝΑ και στην ακτή Σκουργέτο.
6. Λατομείο στη Σπιναλόγκα
Στην ίδια τη νησίδα Σπιναλόγκα είναι εμφανείς εξορύξεις στα ψηλότερα σημεία και στο βόρειο τμήμα. Οι εξορύξεις αυτές σχετίζονται με την Κρητοβενετική περίοδο δόμησης του κάστρου αλλά και στα πενήντα περίπου χρόνια που το νησί λειτούργησε ως Λεπροκομείο. Είναι εμφανείς οι μικρές τρύπες (30-40 εκατοστά) που έγιναν με κοπίδι, βαριά και κουταλάκι (φωτ.).