ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΛΑΥΡΙΟ

Το Λαύριο και το αναπόφευκτο τίμημα της ανάπτυξης

Του Δρ. Πέτρου Τζεφέρη

Πολλοί μιλάνε για το ασήμι των ορυχείων του Λαυρίου στο οποίο η Αθήνα χρωστάει τις 200 τριήρεις που της έδωσαν τη νίκη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και, σε μεγάλο βαθμό, το χρυσό αιώνα της. Αλλωστε, η έλλειψη παραγωγής αργύρου στο Λαύριο, λίγο πριν το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου, υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές αιτίες για την ήττα των Αθηναίων.

Ποιοί αλήθεια δούλεψαν και παρήγαγαν τους 3.500 τον. ασημιού και 1,5 εκατ. τον. μολύβδου από τον 6ο έως τον 1ο π.Χ αιώνα; Χιλιάδες δούλοι κι ελάχιστοι ελεύθεροι Ελληνες. Κι ακόμη με μια εξαιρετική για την εποχή μεταλλουργική τεχνολογία αλλά και με σημαντικότατη επίδραση στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, που ακόμη και σήμερα δεν έχει αξιολογηθεί στις ορθές της διαστάσεις.

Το αρχαίο Λαύριο ξανάζησε με την αναγέννηση της Ελλάδας στα τέλη του 19ου αιώνα. Επί 100 και πλέον χρόνια εξορύσσεται και πάλι αργυρούχος μόλυβδος (ο λιθάργυρος των αρχαίων) και γίνεται μολύβι και ασήμι. Το Λαύριο ξαναπαίρνει ζωή, παράγοντας το 3% της παγκόσμιας παραγωγής μολύβδου, αξιοποιώντας επιπλέον τα υπολείμματα των αρχαίων σκουριών και εκβολάδων. Κι ακόμη εξασφαλίζοντας ένα βιοτικό επίπεδο που καθρεφτίζεται στα διατηρητέα νεοκλασικά του σπίτια, από εκείνο που στεγάζει την ψαραγορά μέχρι εκείνο του πολιτιστικού κέντρου!

Όλα αυτά μου’ρχονται στο νου, περιδιαβαίνοντας σήμερα το Τεχνολογικό Πάρκο του Λαυρίου, ένα υπαίθριο μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας, ένα μουσείο της εξέλιξης της μεταλλουργικής τεχνικής. Και όχι μόνο. Κτίρια κι εγκαταστάσεις που αποπνέουν την ιστορική και αισθητική ταυτότητα του τόπου, που μαρτυρούν τον αγώνα για ζωή και επιβίωση αλλά και το διαχρονικό δημιουργικό πνεύμα των Ελλήνων. Που την πέτρινη περίοδο του Λαυρεωτικού ζητήματος, μονοπώλησαν το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινωνίας και συνδέθηκαν με τη μανία αλλά και τη χίμαιρα του εύκολου και γρήγορου πλουτισμού.

Παράλληλα, μαζί με τον απόηχο της παρελθούσης ευημερίας, τα μεταλλεία έχουν αφήσει πίσω τους και σοβαρά περιβαλλοντικά ζητήματα κυρίως λόγω των αποβλήτων του εμπλουτισμού και της τήξης. Από τις μελέτες του ΕΜΠ και του ΙΓΜΕ αλλά και το πιλοτικό πρόγραμμα απορρύπανσης που εφαρμόστηκε με επιτυχία, τα 50 εκ. τον. σκουριάς θεωρούνται τα λιγότερο επικίνδυνα ενώ τα 7-10 εκ. τον. θειούχα και ανθρακικά απορρίμματα της επίπλευσης είναι περισσότερο τοξικά, κυρίως λόγω της παρουσίας του μολύβδου και του ψευδαργύρου.

Εξάλλου, ένα συγκλονιστικό γεγονός που συνέβη στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής δεν μπορεί να μείνει ασχολίαστο. Το 1941-1942, η κατοχή οδήγησε σε ολέθριες συνέπειες την ελληνική κοινωνία με άμεσο αποτέλεσμα την εξάπλωση λιμού σε όλη τη Χώρα και φυσικά στην περιοχή του Λαυρίου. Από τους 5.000 τότε κατοίκους του Λαυρίου οι 752 πέθαναν από την πείνα, χωρίς να διαφαίνεται κάποια λύση. Μπροστά σε αυτή τη δραματική κατάσταση, ο (μετέπειτα καθηγητής και υπουργός) Κ. Κονοφάγος, νέος μηχανικός τότε της γαλλικής εταιρίας, κατάφερε να παράξει κρυφά από το στρατό κατοχής, μεταλλικό άργυρο «υπό τραγικές συνθήκες», όπως γράφει ο ίδιος στο «Αρχαίο Λαύριο». Ο σκοπός ήταν να πωληθεί ο άργυρος στη μαύρη αγορά και με τον τρόπο αυτό να οργανωθεί συσσίτιο για τα παιδιά που λιμοκτονούσαν…

Δεν ξέρω πόσα παιδιά σώθηκαν τότε ούτε έχει νόημα να τα συγκρίνω με τα άτομα που αντίστοιχα αρρώστησαν από πνευμονοκονίαση λόγω της εξόρυξης του γαληνίτη και του κερουσίτη στα πηγάδια και τις υπόγειες στοές της Λαυρεωτικής. Εκείνο που ξέρω όμως και οφείλω να διατυπώσω είναι ότι το παράδειγμα του Λαυρίου δεν αποτελεί εξαίρεση, είναι το ίδιο που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα κάθε φορά μπροστά στο δίλημμα της ανάπτυξης. Αλλοτε πιο έντονα, άλλοτε λιγότερο έντονα. Είναι το ίδιο με το αναπτυξιακό δίλημμα των σπανίων γαιών της Κίνας, του πετρελαίου και του χρυσού απανταχού της γης, του μαρμάρου της Καράρας, του τριαντάφυλλου της Κένυας, του τανταλίου του Κονγκό, του κακάο της Ακτής Ελεφαντοστού, της πέρκας της Λίμνης Βικτώριας κλπ. Και φυσικά της πράσινης ανάπτυξης και της ψηφιακής τεχνολογίας που ουδόλως διαφεύγουν από το ίδιο πανανθρώπινο αναπτυξιακό δίλημμα.

Είναι το δίλημμα που δημιουργεί το αναπτυξιακό μας πρότυπο, αυτό που επιλέξαμε εδώ και χιλιετίες. Που συνδέεται με το αναπόφευκτο τίμημα της ανάπτυξης. Κι επιτέλους κάποτε ας το αντιληφθούμε αυτό, το υποκριτικό αξίωμα του «άσπρου και του μαύρου» ας πάψει να κανοναρχεί τη ζωή μας. Το πολιτιστικό πρότυπο της ανάπτυξης που έχουμε επιλέξει, δεν είναι ούτε άσπρο ούτε μαύρο, ούτε υπήρξε ποτέ, από την αρχαιότητα ως τα σήμερα. Ευτυχώς ή δυστυχώς, είναι ενδιάμεσο, συγκαταβατικό, μεσοβέζικο, γκρίζο.


Για να λύσουμε προβλήματα, για να σεβαστούμε κάθε παρακλάδι της ζωής και της φύσης, καλόν είναι να αναμετρηθούμε με αυτήν την αλήθεια. Που σημαίνει ότι θα δεχτούμε το τίμημα, αλλά με όρους. Και με αγώνα. Με τίμιο αγώνα που θα κάνει το τίμημα ελαφρύτερο, καλύτερο, σαφέστερο, συμβατότερο για το περιβάλλον, για την κοινωνία, για τις επόμενες γενιές.


Για τους δήθεν αρνητές των πάντων, για τους θιασώτες της κουλτούρας του «αειφόρου τίποτε», μια μόνο λέξη έρχεται στο νου μου: υποκρισία!


[http://www.protagon.gr]

Σχετικά Άρθρα