Ο κ. Καλιαμπάκος 
Ο κ. Χαδουμέλλης
των Δημήτρη Καλιαμπάκου [1] και Ασημάκη Χαδουμέλλη [2]
[1] Καθηγητής ΕΜΠ, Κοσμήτορας Σχολής Μεταλλειολόγων Μεταλλουργών, Αντιπρόεδρος ΔΣ ΕΑΔΙΠ-ΕΜΠ,
[2] Μηχανολόγος Μηχανικός, ΜΒΑ, Διευθυντής Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου
ΤΡΙΗΡΕΙΣ ΑΠΟ ΑΣΗΜΙ – Η ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ
Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος (προδημοσίευση) επετειακής έκδοσης με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 2500 ετών από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη σχέση της με το αρχαίο μεταλλευτικό Λαύριο.Το βιβλίο αυτό, υπό τον συντονισμό των Π. Τζεφέρη και Δ. Μπίτζιου, περιλαμβάνει ένα σύνολο θεματικών άρθρων που δεν περιορίζονται μόνο στο ως άνω ιστορικό ζήτημα, αλλά παρουσιάζουν διευρυμένη θεματολογία και επεκτείνονται στο γενικότερο πλαίσιο ενός κοινού σημερινού στόχου που είναι η ανάδειξη της ανεκτίμητης πολιτιστικής κληρονομιάς, που μας κληροδότησε το αρχαίο και νεότερο μεταλλευτικό Λαύριο – Λαυρεωτική.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του συνόλου ή μέρους των άρθρων του επετειακού πονήματος χωρίς την άδεια του συγγραφέα και των συντονιστών της έκδοσης
Το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΤΠΠΛ-ΕΜΠ) έχει εκπληρώσει στη σχεδόν τριαντάχρονη πορεία του μέχρι σήμερα μεγάλο μέρος των στόχων του αφού, διέσωσε ένα ιδιαίτερα σημαίνον μνημείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, εκτέλεσε εκτεταμένα και πρότυπα έργα απορρύπανσης σε μια βαριά ρυπασμένη περιοχή, αναβίωσε τις ερημωμένες εγκαταστάσεις με νέες, παραγωγικές και δημιουργικές χρήσεις, διαμορφώνοντας παράλληλα έναν κόμβο επικοινωνίας και διάδρασης μεταξύ της ερευνητικής και της παραγωγικής κοινότητας. Συγχρόνως, ανέπτυξε έναν πόλο πολιτισμού και δημιουργικής κοινωνικότητας στην περιοχή, συμβάλλοντας πολύπλευρα στην ανάπτυξή της.
Η πορεία μέχρι σήμερα
Το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου (ΤΠΠΛ) δημιουργήθηκε μέσα από μακροχρόνιες διαδικασίες, συλλογικά οράματα και σκληρή δουλειά. Πέρασαν ήδη σχεδόν 40 χρόνια από τον τερματισμό των εργασιών της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου, 30 χρόνια από την απόκτηση του χώρου από το Ελληνικό κράτος και στη συνέχεια την παραχώρηση της διαχείρισης του στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), και πάνω από 20 χρόνια λειτουργίας του χώρου ως Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο.
Η αποτίμηση της μέχρι σήμερα πορείας του θα πρέπει να έχει ως σημείο αναφοράς την επιστημονική, ιδεολογική, πολιτική, πολιτισμική, ακόμη και φιλοσοφική αφετηρία της ίδρυσής του. Αντιπροσωπευτικό είναι το απόσπασμα από ομιλία του εμπνευστή και ιδρυτή του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου, Ομότιμου Καθηγητή ΕΜΠ Κ. Παναγόπουλου: “Το νεότερο Λαύριο αποτέλεσε την εισαγωγή της χώρας στη βιομηχανική εποχή και την απαρχή της οικονομικής ανάπτυξης του νέου ελληνικού κράτους. Ως τεχνικό μνημείο και ως ιστορία, είναι προνομιακός χώρος για την έρευνα, που αποβλέπει να δώσει απαντήσεις σε πολλά από τα ερωτήματα του προβλήματος ανάπτυξης της χώρας σήμερα. Όπως τα κατάλοιπα της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας των αρχαίων αποτέλεσαν την αφετηρία για το νεότερο Λαύριο έτσι και το πολιτιστικό και τεχνολογικό «κοίτασμα» που άφησε πίσω του το νεότερο Λαύριο θα αποτελέσει πεδίο έρευνας για τη μετεξέλιξη του χώρου και το πέρασμά του σε νέες παραγωγικές και κοινωνικές δομές.”[1]
Η μέχρι σήμερα πορεία και εξέλιξη του εγχειρήματος του ΤΠΠΛ είναι φανερή. Παρόλα αυτά, ένας σύντομος απολογισμός, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, είναι πάντα χρήσιμος. Ας δούμε, λοιπόν, τι πέτυχε το ΕΜΠ με τη δράση του και σε συνεργασία με τις Δημοτικές Αρχές και την τοπική κοινωνία:
- διέσωσε τις μεταλλευτικές – μεταλλουργικές εγκαταστάσεις της πρώην Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου, ένα πολύτιμο κομμάτι της βιομηχανικής κληρονομιάς της χώρας μας (η πρώτη και μακροβιότερη βαριά βιομηχανική δραστηριότητα στη χώρα) αλλά και έναν τόπο στον οποίο έλαβαν χώρα εξαιρετικά σημαντικά γεγονότα της νεότερης ιστορίας μας
- συνέβαλε στην αντιμετώπιση ενός οξύτατου κοινωνικού προβλήματος, με την απορρύπανση μιας βαρύτατα ρυπασμένης περιοχής
- ανέπτυξε τεχνογνωσία αιχμής, τόσο σε θέματα πρότυπης ανακατασκευής βιομηχανικών κτιρίων όσο και σε θέματα περιβαλλοντικής τεχνολογίας, χρήσιμης όχι μόνο για ολόκληρη τη Λαυρεωτική που αντιμετωπίζει σχετικά προβλήματα αλλά και σε άλλες αντίστοιχα ρυπασμένες περιοχές στον κόσμο
- βελτίωσε το επίπεδο σπουδών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, αφού η γνώση από την εκτέλεση ενός τέτοιου πρωτοποριακού προγράμματος διαχύθηκε σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές (οι πτυχιακές εργασίες και διδακτορικές διατριβές που αφορούν στο Πάρκο ανέρχονται σε δεκάδες και προέρχονται από το σύνολο σχεδόν των σχολών του ΕΜΠ αλλά και από άλλα πανεπιστήμια της χώρας)
- συνέβαλε στη μεταφορά τεχνολογίας στον παραγωγικό ιστό της χώρας
- συνέβαλε στην ανάπτυξη μιας περιοχής η οποία τη δεκαετία του ΄90 αντιμετώπιζε οξύτατα προβλήματα, ενισχύοντας έτσι τον κοινωνικό του ρόλο ως πρωτοπόρο τεχνολογικό ίδρυμα.
- διαμόρφωσε ένα τεχνολογικό κόμβο αιχμής μεταξύ των ερευνητικών ιδρυμάτων και της βιομηχανίας, μια γέφυρα επικοινωνίας και πολύτιμο συνδετικό κρίκο,με πολλαπλά αμοιβαία οφέλη.
Ορισμένα ποσοτικά στοιχεία είναι χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας και των ποιοτήτων του εγχειρήματος. Το ΤΠΠΛ στα 22 χρόνια της λειτουργίας του:
- Φιλοξένησε περίπου 60 νεοφυείς επιχειρήσεις, κατά βάση τεχνολογικής αιχμής
- Υλοποίησε έργα υποδομής προϋπολογισμού περίπου 30 εκ €
- Προσέλκυσε ιδιωτικές επενδύσεις ύψους περίπου 43εκ €
- Δέχθηκε επισκέψεις περίπου 180.000 ατόμων (μαθητές, φοιτητές και επισκέπτες γενικού ενδιαφέροντος)
- Φιλοξένησε και διοργάνωσε περισσότερες από 1200 πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες
Σε αυτά τα είκοσι και πλέον χρόνια λειτουργίας του το ΤΠΠΛ βίωσε μαζί με την ελληνική οικονομία περιόδους ανάπτυξης αλλά και περιόδους βαθιάς κρίσης.
Το ΤΠΠΛ σήμερα
Στις δύσκολες συνθήκες της υπερδεκαετούς κρίσης που πλήττει τη χώρα αλλά και στις έκτακτες συνθήκες που ζούμε σήμερα εξαιτίας της πανδημίας είναι προφανές ότι το πρωτεύον ζήτημα ήταν η βιωσιμότητα του εγχειρήματος. Το ΤΠΠΛ κατόρθωσε όχι μόνο να κερδίσει το στοίχημα αυτό μέχρι σήμερα, χωρίς ουσιαστικά καμιά κρατική επιχορήγηση για τη λειτουργία του, αλλά κατάφερε παράλληλα να ενισχύσει τα επιδιωκόμενα χαρακτηριστικά στη φυσιογνωμία του. Αυτό δεν ήρθε τυχαία. Ήταν αποτέλεσμα ενός έγκαιρου και αποτελεσματικού σχεδίου διαχείρισης που υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του ΕΜΠ και των εργαζομένων του ΤΠΠΛ.
Η στρατηγική ανάπτυξης του Πάρκου εδράζεται στη μεθοδική καλλιέργεια της καινοτομίας και της επιστημονικής πρωτοπορίας σε βασικούς τομείς της εν εξελίξει 4ης βιομηχανικής επανάστασης.
«Βρισκόμαστε στην αρχή μιας μεγάλης μεταμόρφωσης. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (4IR) έρχεται. Περιγράφεται ως μια σειρά νέων τεχνολογιών που συνδυάζουν τον φυσικό, ψηφιακό και βιολογικό κόσμο. Αυτή η επανάσταση είναι βέβαιο ότι θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ανθρώπινο είδος ζει, λειτουργεί και σχετίζεται μεταξύ του. Ορισμένοι τεχνολογικοί τομείς θα σημειώσουν σημαντική πρόοδο τα επόμενα χρόνια που θα επηρεάσουν όλους τους κλάδους, τις οικονομίες και τις βιομηχανίες. Αυτά τα πεδία περιλαμβάνουν την ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη, τη νανοτεχνολογία, την κβαντική, την πληροφορική, τη βιοτεχνολογία, το διαδίκτυο των πραγμάτων (ΙΟΤ), την τρισδιάστατη εκτύπωση, τα αυτόνομα οχήματα και πολλά άλλα. Πάνω από 7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα επηρεαστούν τα επόμενα πέντε χρόνια στις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου.»[2]
Σε αυτήν την πραγματικότητα, το ΤΠΠΛ αναπτύσσεται σε επιλεγμένους στρατηγικούς τομείς, με έμφαση στα Υλικά, την Ενέργεια και τη διεπιφάνεια Τεχνολογίας και Πολιτισμού.
Στις τεχνολογίες νέων υλικών, το ΤΠΠΛ έχει να επιδείξει μεγάλη συγκέντρωση ερευνητικής δραστηριότητας. Σημαντικές καινοτομίες εφαρμόζονται από την Pyrogenesis με τις πρωτοπόρες τεχνολογίες παραγωγής και ψεκασμού μεταλλικών και κεραμικών κόνεων σε θερμοκρασίες πλάσματος, ήδη από το 2000, από τη Nanophos με την παραγωγή νανο-επικαλύψεων με μοναδικές ιδιότητες για το σύνολο των κατασκευαστικών υλικών καθώς και στο ανεξάρτητο ερευνητικό εργαστήριο βιομηχανικών ορυκτών της In-mat-Lab. Ιδιαίτερα θετική κρίνεται και η σχεδιαζόμενη από την «ώριμη» πλέον Nanophos νέα παραγωγική επένδυση εντός του ΤΠΠΛ που περιλαμβάνει και την αποκατάσταση του κτηρίου «Προπαρασκευής Φούρνου». Πρόσφατα, η δραστηριότητα στον τομέα των υλικών ενισχύθηκε περαιτέρω με την εγκατάσταση δραστηριοτήτων του εργαστηρίου R-Nano της Σχολής Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ στο ΤΠΠΛ. Δύο καινοτόμες γραμμές πιλοτικής παραγωγής προηγμένων υλικών[3] εγκαθίστανται στο Πάρκο στο πλαίσιο έργων που χρηματοδοτούνται από Ευρωπαϊκά Ερευνητικά προγράμματα. Νέοι ερευνητές του ΕΜΠ μέσω νεοφυών επιχειρήσεων [4] μετρούν τις δυνάμεις τους στον ερευνητικό και παραγωγικό στίβο σε τομείς όπως η τρισδιάστατη εκτύπωση σε νέα υλικά.
Στον τομέα της Ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) τόσο οι υπαίθριοι χώροι όσο και το κτηριακό δυναμικό του ΤΠΠΛ αποτελεί εδώ και μια δεκαετία πεδίο έρευνας και ανάπτυξης καινοτόμων εφαρμογών. Η πιλοτική χρήση υδρογόνου ως μέσου αποθήκευσης της ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ εφαρμόστηκε πρώτη φορά σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σε κτίριο του ΤΠΠΛ[5], από το Εργαστήριο Μεταλλουργίας, της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών του ΕΜΠ, θέτοντας παράλληλα τις βάσεις για την καθιέρωση των προτύπων για θέματα ασφάλειας, παρακολούθησης και ελέγχου τέτοιων εγκαταστάσεων. Δύο υφιστάμενα κτήρια του Πάρκου είναι εξοπλισμένα με έξυπνα συστήματα διαχείρισης και ελέγχου των συστημάτων κλιματισμού. Η εφαρμογή μοντέλων και έξυπνων αλγορίθμων επιτρέπει την πρόβλεψη της διαθέσιμης ενέργειας από τα συστήματα ΑΠΕ βάσει των προγνώσεων των μετεωρολογικών δεδομένων και αποφασίζει τη βέλτιστη λειτουργία των συστημάτων κλιματισμού[6]. Η εγκατάσταση εξελιγμένων συστημάτων ελέγχου της άεργου ισχύος των φωτοβολταϊκών σταθμών επιτρέπει την ενίσχυση της σταθερότητας του δικτύου με ταυτόχρονη αύξηση της δυναμικότητάς του να δεχτεί νέα συστήματα ΑΠΕ. Τέλος, ένα εξελιγμένο cloud – based σύστημα παρακολούθησης και καταγραφής αποθηκεύει και συγχρονίζει περισσότερα από 480 διαφορετικά σημεία μέτρησης, που περιλαμβάνουν από μετεωρολογικά δεδομένα μέχρι θερμοκρασίες χώρου και καταναλώσεις στα διάφορα κτήρια, σε ένα κοινό χρονικό βήμα. Ο όγκος των δεδομένων χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση τεχνολογιών αιχμής και άλλων ερευνητικών δραστηριοτήτων.
Ως προς τις νέες δυνατότητες που ανοίγονται, το πεδίο συμπόρευσης της τεχνολογίας και του πολιτισμού στη σύγχρονη εποχή αποδεικνύεται συναρπαστικό. Χρειάζεται, όμως, μια συνολική αλλαγή παραδείγματος ώστε το αυθεντικό ταλέντο και η ανάγκη για σύγχρονη έκφραση να βρουν όχημα στις νέες τεχνολογίες, αλλά και οι δεύτερες να αποκτήσουν βάθος και ουσιαστικό περιεχόμενο μέσω της συνάντησής τους με τους νέους δημιουργούς. Το ΤΠΠΛ εργάζεται για να συμβάλλει προς την κατεύθυνση αυτή με υπομονή και με σταθερά βήματα από το 2012, μέσα από τη διοργάνωση πολλών σχετικών δράσεων (1st Hellenic Game Jam, In Herritage). Σημαντικός σταθμός υπήρξε, επίσης, η διοργάνωση του Prometheus Game Jam[7] το 2017 με πανευρωπαϊκή εμβέλεια. Με την παρακαταθήκη αυτή συνεχίζουμε σήμερα σε πιο φιλόδοξους και απαιτητικούς τομείς, όπως ο τομέας της σύμφυσης εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας (edutainment[8]), πεδίο στρατηγικής σημασίας για ένα ανώτατο τεχνολογικό ίδρυμα και το Πάρκο του.
Εικ. 3: Prometheus Game Jam 2017
Ένας νέος δημιουργός[9], συνεργάτης μας που δραστηριοποιείται στο χώρο της δημιουργικής βιομηχανίας (creative industry), διατύπωσε, ευφυώς, τον πυρήνα της λογικής ανάπτυξης του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου ως εξής: «για να ξεκλειδώσεις τις δυνατότητες του μέλλοντος, θα πρέπει να αποκρυπτογραφήσεις πρώτα τα μυστικά του παρελθόντος». Για το λόγο αυτό, με κάθε αφορμή, επιστρέφουμε συχνά στην ιστορία και στον πολιτισμό των μεταλλωρύχων[10], των ανθρώπων που γέννησαν και ταυτίστηκαν με τον χώρο αυτό. «Εμπνεόμαστε και διδασκόμαστε συνεχώς από τους ανθρώπους με τη σπάνια αντοχή, τη χαλύβδινη θέληση και, πάνω απ’ όλα, την ισχυρή συλλογικότητα»[11].Ταυτόχρονα, είμαστε ενεργό τμήμα του ευρωπαϊκού δικτύου μεταλλευτικών περιοχών, μέσα από τη συμμετοχή μας σε πλήθος δράσεων και έργων. Κέντρο όλης αυτής της δραστηριότητας θα είναι το Μουσείο Μεταλλείας Μεταλλουργίας που ολοκληρώνεται μέσα στον επόμενο χρόνο.
Τελευταία, πλην εξαιρετικά σημαντική, είναι η δρομολόγηση του έργου αποκατάστασης του Κτηρίου Κονοφάγου. Έργο που κλείνει ένα σημαντικό κεφάλαιο στην περιβαλλοντική διαχείριση του χώρου του ΤΠΠΛ και προσθέτει στο «βιογραφικό» του άλλη μια πρότυπη περίπτωση σύνθετης αποκατάστασης.
Όμως, απομένουν ακόμη και άλλα να γίνουν, υλικά και άυλα. Ένα σημαντικό κτηριακό δυναμικό μένει να αποκατασταθεί για νέες χρήσεις, το άνοιγμα προς την κοινωνία πρέπει να διευρυνθεί και το ιστορικό απόθεμα του χώρου πρέπει να γίνει διαθέσιμο σε ένα ευρύτερο κοινό. Πολλά, λοιπόν, μικρά ή μεγάλα, θα αποτελούν ένα διαρκές και συνεχώς επίκαιρο «στοίχημα» για το ΤΠΠΛ. Ποιος θα είναι όμως ο οδηγός, η πυξίδα στην πορεία του; Η εποχή μας είναι η εποχή των χωρίς προηγούμενο δυνατοτήτων για μια καλύτερη ζωή, για έναν πιο ανθρώπινο πλανήτη, για την αλλαγή του παραδείγματος από τον άνθρωπο επικυρίαρχο και εκμεταλλευτή της φύσης στον άνθρωπο με συναίσθηση της ευθύνης του για την επιβίωση του πλανήτη και του οικοσυστήματος του. Η 4η βιομηχανική επανάσταση δημιουργεί εκθετικές δυνατότητες στον σύγχρονο άνθρωπο. Δημιουργεί, όμως, και τεράστιες, χωρίς προηγούμενο, απειλές. Η ασυλλόγιστη χρήση πρώτων υλών και ενέργειας μπορεί να εξαντλήσει τα όρια αντοχής του πλανήτη, η βιοτεχνολογία μπορεί να γεννήσει κινδύνους που δεν είμαστε σε θέση να ελέγξουμε, η πληροφορική μπορεί να υπονομεύσει δικαιώματα κατακτημένα με σκληρούς αγώνες. Σε αυτό το πραγματικό δίλημμα το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου θέτει δύο βασικούς στρατηγικούς στόχους:
- να βρίσκεται στον πυρήνα αυτών που δημιουργούν την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, όχι απλώς να ακολουθεί τις εξελίξεις
- να βοηθήσει με όλες του τις δυνάμεις στη θετική απάντηση των διλημμάτων, απομακρύνοντας την καθόλου απίθανη μετα-μοντέρνα δυστοπία.
Πώς θα θέλαμε λοιπόν να είναι το ΤΠΠΛ είκοσι χρόνια μετά; Ας κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο και ας δούμε πως φανταζόμαστε μια συνηθισμένη εργάσιμη μέρα στο Πάρκο το 2040.
Λαύριο, Δεκέμβριος 2040
Το ΤΠΠΛ έχει γίνει ένα με την πόλη του Λαυρίου μέσω της πεζοδρόμησης της συνοικίας του Κυπριανού και του ανοίγματος των εξωτερικών θυρών του. Το Πάρκο εξακολουθεί να είναι ένας καλά ελεγχόμενος και ασφαλής χώρος για τους φορείς που φιλοξενεί, αλλά ταυτόχρονα έχει «ανοίξει» και τις φυσικές του πόρτες προς την πόλη. Τώρα οι επισκέψεις των σχολείων και ο περίπατος από και προς την πόλη είναι τμήμα της καθημερινότητας. Το Πάρκο αποτελεί το φυσικό κέντρο του δικτύου των πολιτιστικών διαδρομών της Λαυρεωτικής, όπως αυτές έχουν ενοποιηθεί μετά την ένταξη της Λαυρεωτικής στα μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Το αρχαίο θέατρο του Θορικού, η Γαλλική Σκάλα στο λιμάνι καθώς και αρκετά χιλιόμετρα από τις αρχαίες και νεότερες μεταλλευτικές στοές είναι πλήρως αποκαταστημένα. Σε όλη τη Λαυρεωτική, στους πολυπληθείς αρχαιολογικούς χώρους των αρχαίων οικισμών και μεταλλευτικών εργαστηρίων καθώς και των νεότερων υπόγειων μεταλλευτικών στοών οι επισκέπτες, με τη βοήθεια τεχνολογιών εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας, μπορούν να παρακολουθήσουν και να μελετήσουν τις δραστηριότητες των αρχαίων αλλά και σύγχρονων Ελλήνων στη μεταλλευτική και τη μεταλλουργία.
Το Μουσείο Μεταλλείας –Μεταλλουργίας προετοιμάζεται να εγκαινιάσει μια νέα θεματική έκθεση στους χώρους του: «Μεταλλευτική παράδοση και πολιτισμός στην Ευρώπη», χτίζοντας πάνω στο εξαιρετικό έδαφος που δημιουργήθηκε μετά τις εκδηλώσεις για τους Ιταλούς και Πολωνούς μεταλλωρύχους και τα τραγούδια τους. Εκθέματα από ένα δίκτυο Μεταλλευτικών Μουσείων της Ευρώπης εκτίθενται στο Λαύριο με άξονα την παράδοση και τον πολιτισμό των μεταλλείων και των μεταλλωρύχων. Το καλύτερο τμήμα της εκδήλωσης γίνεται στην επισκέψιμη, υπερτρισχιλιετή στοά εντός του Πάρκου, όπου ολογράμματα εικονικής πραγματικότητας αναπαριστούν τις συνθήκες εργασίας των δούλων του 5ου αι. π. Χ.
Ο Υπόγειος Χώρος Αποθήκευσης Επικινδύνων Αποβλήτων δέχεται σήμερα επιθεώρηση από ειδικούς επιστήμονες της Διεύθυνσης του Υπουργείου Περιβάλλοντος για τον τυπικό έλεγχο των συνθηκών αποθήκευσης. Εκτός από τη λύση στο πρόβλημα της απορρύπανσης του κτηρίου φίλτρων «Κονοφάγου», το έργο αποτέλεσε τον πιλότο πάνω στον οποίο σχεδιάστηκε η εθνική πολιτική διαχείρισης Επικινδύνων Αποβλήτων της χώρας τα προηγούμενα χρόνια. Η Ελλάδα διαθέτει πια τέσσερεις μεγάλους υπόγειους χώρους αποθήκευσης, οι οποίοι σχεδιάστηκαν και κατασκευάσθηκαν στα πρότυπα του υπογείου χώρου του ΤΠΠΛ.
Στο Κέντρο Ιστορικών Αρχείων & Τεχνολογικών Εφαρμογών για τον Πολιτισμό, που στεγάζεται στο αποκαταστημένο ιστορικό κτηριακό συγκρότημα της «Επίπλευσης», διοργανώνεται Διεθνές συνέδριο για την εφαρμογή τεχνολογιών επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας στην έρευνα ιστορικών αρχείων. Στο συνέδριο συμμετέχουν με ανακοινώσεις τους διεπιστημονικές ομάδες μεταπτυχιακών υποτρόφων του ΕΜΠ που συμμετέχουν στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα, που λειτουργεί στο ΤΠΠΛ από το 2025 με αντικείμενο τις Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση, την Ψυχαγωγία και τον Πολιτισμό.
Στο Ψηφιακό Οπτικοακουστικό Κέντρο που λειτουργεί τα τελευταία χρόνια στο κτηριακό συγκρότημα του Ηλεκτρικού Σταθμού ολοκληρώνεται μια διεθνής κινηματογραφική παραγωγή που χρησιμοποιεί τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις στο χώρο. Παράλληλα με τις λήψεις που πραγματοποιούνται στο χώρο, ομάδες ειδικών στα ψηφιακά effects επεξεργάζονται το κινηματογραφικό υλικό, για να ανταποκρίνεται στο τελικό αποτέλεσμα.
Στο κτηριακό συγκρότημα της «Παραγωγής Αρσενικού» έχει ολοκληρωθεί το πρόγραμμα εξυγίανσης και προχωρά η κτηριακή αποκατάσταση. Σύντομα πρόκειται να εγκατασταθεί εκεί το Κέντρο Τεχνολογίας Νέων Υλικών που με πρωτοβουλία του ΕΜΠ και της ΓΓΕΤ φιλοδοξεί να αποτελέσει μια δυναμική συνέχιση της παράδοσης που έχει αναπτυχθεί στο ΤΠΠΛ στον τομέα αυτό όλα τα προηγούμενα χρόνια. Από εδώ είχαν ξεκινήσει πολλές πιλοτικές εφαρμογές στον τομέα των υλικών τόσο από ερευνητικά εργαστήρια του ΤΠΠΛ όσο και από νεοφυείς επιχειρήσεις αποφοίτων του ΕΜΠ, που έχουν βρει πλέον το δρόμο τους στην παραγωγή και την εφαρμογή τους σε πραγματικές συνθήκες. Η κυκλική οικονομία έχει πλέον γίνει κυρίαρχη τάση στον τομέα των υλικών, θυμίζοντάς μας τα σπουδαία παραδείγματα από τη μεταλλευτική ιστορία του Λαυρίου, την επανάχρηση των αρχαίων «σκωριών» κατά τον 19ο αιώνα.
Ομάδες φοιτητών του ΕΜΠ, εργάζονται για το σχεδιασμό της επόμενης φάσης αποκαταστάσεων σε ιστορικά κτήρια του ΤΠΠΛ. Τα κτήρια της «Καμινείας», της «Απαργύρωσης», του «Ελασματοποιείου» και της «Φρύξης» θα αποτελέσουν μια οργανική συνέχεια του Μουσείου Μεταλλείας Μεταλλουργίας δημιουργώντας μια ολοκληρωμένη διαδρομή στο χώρο της πρώην ΓΕΜΛ, δίνοντας στους επισκέπτες τη δυνατότητα να περιηγηθούν σε ένα μεγάλο μέρος της ιστορικής παραγωγικής διαδικασίας.
Το ΤΠΠΛ είναι εδώ και δέκα χρόνια ενεργειακά αυτόνομο. Όλες οι ενεργειακές του ανάγκες καλύπτονται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Από τη λειτουργία του πρώτου αυτόνομου ενεργειακά κτήριου (H2S us Build 2006-2010) στην Ελλάδα μέχρι σήμερα, διάφορα ενεργειακά συστήματα έχουν ήδη εγκατασταθεί στο ΤΠΠΛ. Το κτήριο έχει μετεξελιχθεί πλέον σε Κέντρο Ενεργειακού Ελέγχου, όπου παρακολουθείται και ελέγχεται το σύνολο της ενεργειακής παραγωγής και των καταναλώσεων του ΤΠΠΛ, με σκοπό τη βέλτιστη χρήση της ενέργειας. Εντός του Πάρκου η κίνηση γίνεται πλέον μέσω Ηλεκτρικών Οχημάτων Αυτόματης Οδήγησης ελληνικής κατασκευής, νεοφυούς επιχείρησης ομάδας αποφοίτων του ΕΜΠ.
Η ομάδα των ανθρώπων του Πάρκου σχεδιάζει το καλοκαιρινό καλλιτεχνικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Καλλιτεχνικής Καινοτομίας που διοργανώνεται εδώ και χρόνια στο ΤΠΠΛ με μεγάλη επιτυχία. Μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, εικαστικές εκθέσεις και συναντήσεις καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι κάποιες ενδεικτικές δράσεις που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα του φεστιβάλ. Φέτος θα φιλοξενηθεί μια διημερίδα σε συνδιοργάνωση με το Berlin Hybrid Lab,μια πρωτοβουλία των δύο μεγαλύτερων πανεπιστημίων του Βερολίνου που προωθεί δράσεις στη διεπιφάνεια της Τέχνης και της Τεχνολογίας.
Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και άλλα στη μελλοντική καθημερινότητα του ΤΠΠΛ. Όχι αιθεροβατώντας, με στήριγμα τα πεπραγμένα μας. Όσα πετύχαμε συλλογικά μέχρι σήμερα, αυτά που κάποτε φαινόταν αδιανόητα, αυτά που κάποιοι άνθρωποι με όραμα, υπομονή και επιμονή σχεδίασαν και υλοποίησαν, χρόνια πριν, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.
Περίληψη
Το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΤΠΠΛ-ΕΜΠ) έχει εκπληρώσει στη σχεδόν τριαντάχρονη πορεία του μέχρι σήμερα μεγάλο μέρος των στόχων του αφού, διέσωσε ένα ιδιαίτερα σημαίνον μνημείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, εκτέλεσε εκτεταμένα και πρότυπα έργα απορρύπανσης σε μια βαριά ρυπασμένη περιοχή, αναβίωσε τις ερημωμένες εγκαταστάσεις με νέες, παραγωγικές και δημιουργικές χρήσεις, διαμορφώνοντας παράλληλα έναν κόμβο επικοινωνίας και διάδρασης μεταξύ της ερευνητικής και της παραγωγικής κοινότητας. Συγχρόνως, ανέπτυξε έναν πόλο πολιτισμού και δημιουργικής κοινωνικότητας στην περιοχή, συμβάλλοντας πολύπλευρα στην ανάπτυξή της.
Παρακαταθήκη για τη συνέχεια του ΤΠΠΛ, σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, αποτελούν τόσο τα μετρήσιμα αποτελέσματα – οι επενδύσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, συνολικού ύψους περίπου 73 εκ. €, οι 60 νεοφυείς επιχειρήσεις και ερευνητικά εργαστήρια που φιλοξένησε μέχρι σήμερα, οι πλέον των 1.200 πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του, οι 180.000 περίπου επισκέπτες του, όσο και τα μη μετρήσιμα, όπως ο εναγκαλισμός και η συνέργεια με την τοπική κοινωνία, η γνώση που έχει παραχθεί και επικοινωνηθεί και, ασφαλώς, το «παράδειγμα» περιφερειακής ανάπτυξης, βασισμένης στην τεχνολογία και στον πολιτισμό.
Η 4η βιομηχανική επανάσταση επιφυλάσσει πολλά για το μέλλον, όχι εκ των προτέρων και στο σύνολό τους θετικά. Σημερινός στόχος του ΤΠΠΛ –ΕΜΠ είναι να συγκαταλέγεται στους πρωτοπόρους και δημιουργούς, και όχι στους ακολούθους της, και μάλιστα με τέτοιο αποτύπωμα που, στο βαθμό που του αναλογεί, να στρέφει την επανάσταση αυτή σε όφελος της ανθρωπότητας, μεγιστοποιώντας τα οφέλη και απομακρύνοντας την καθόλου απίθανη μετα-μοντέρνα δυστοπία.
Στο πλαίσιο αυτό, οι στρατηγικοί τομείς ανάπτυξης του ΤΠΠΛ επικεντρώνονται στα νέα υλικά, την ενέργεια, τη διαχείριση μεγάλων δεδομένων και τη διεπιφάνεια τεχνολογίας και πολιτισμού. Η επικείμενη εγκατάσταση του Εθνικού Υπερυπολογιστή «Δαίδαλος» στο κτήριο του Ηλεκτρικού Σταθμού εντός του ΤΠΠΛ, που πρόσφατα ανακοινώθηκε, αποτελεί στρατηγικής σημασίας αναβάθμιση του ρόλου του ΤΠΠΛ-ΕΜΠ αλλά και της Λαυρεωτικής, γενικότερα., Τέλος, στον πυρήνα της αντίληψης για την περαιτέρω ανάπτυξη του Πάρκου βρίσκεται μια νέα ισορροπία μεταξύ ανθρώπου-φύσης, αυτό που η τρέχουσα ορολογία ονομάζει ως βιωσιμότητα και αειφορία.
Στους άξονες αυτούς και με τις ηθικές και πολιτιστικές επιλογές με τις οποίες πορεύεται, η διοίκηση του ΤΠΠΛ διαμορφώνει και επικαιροποιεί το στρατηγικό σχέδιο για το όχι και τόσο μακρινό μέλλον μιας εικοσαετίας. Το άρθρο καταλήγει με την περιγραφή μιας μελλοντικής καθημερινότητας και ενός οράματος που η ιστορία του ΤΠΠΛ και του ΕΜΠ έχει αποδείξει πως μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
The Lavrion Technological Cultural Park on the track of the 4th
industrial revolution
Dimitris Kaliampakos1, Assimakis Chadoumellis2
Summary
The Lavrion Technological Cultural Park of the National Technical University of Athens (LTCP-NTUA) has fulfilled a large part of its goals in its almost thirty-year history to date, after having rescued a particularly important monument of our cultural heritage, carried out extensive and exemplary decontamination projects in a heavily polluted area, revitalized derelict facilities with new, productive and creative uses, while creating a hub of communication and interaction between research and manufacturing communities. At the same time, LTCP developed a pole of culture and creative sociability in the region, contributing in many ways to its development.
A trust for the continuity of LTCP, in this difficult conjuncture, are so the measurable results – the investments, public and private, totaling approximately €73 million, the 60 start-ups and research laboratories it has hosted to date, the more than 1,200 cultural and educational activities, its approximately 180,000 visitors, as well as the immeasurable results, such as the embrace and synergy with the local community, the knowledge that has been here produced and communicated and, of course, the “paradigm” of regional development, based on technology and culture.
The 4th industrial revolution has a lot in store for the future, not in advance and in total positive. Today’s goal of LTCP – NTUA is to be counted among the pioneers and creators, and not among the followers. Furthermore, to have such an imprint that, to the extent it is responsible for, would turn this revolution to the benefit of humanity, maximizing the profits and purging the not so improbable post-modern dystopia.
In this context, LTCP’s strategic areas of development are focused on new materials, energy, big data management, and on the interface of technology and culture. Besides, the forth coming installation of the National Supercomputer “Daedalus” in the old Power Station building within the LTCP, is a strategically important upgrade of the role of the LTCP-NTUA and of Lavreotiki, in general. Finally, at the core of the Pαrk’s concept of development there is a new balance between man and nature, what current terminology calls feasibility and sustainability.
On these axes and with the ethical and cultural choices with which it is proceeding, the management of LTCP forms and updates the strategic plan for the not-so-distant future of twenty years. The article ends with the description of a future everyday life and a vision that the history of LTCP and NTUA has proven can become reality.
- Professor, Dean, School of Mining and Metallurgy Engineering National Technical University of Athens (NTUA), Vice President NTUA Asset Management and Development Corporation
- Mechanical Engineer, ΜΒΑ, Lavrion Technological Cultural Park Site Manager
[1] Απόσπασμα από την ομιλία του Κωνσταντίνου Παναγόπουλου Ομ. Καθ. ΕΜΠ, στην ημερίδα «Λαυρεωτική και ΕΜΠ» (7/10/2007), με την ευκαιρία του εορτασμού των 170 χρόνων του ΕΜΠ στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου
[2] Η 4η βιομηχανική επανάσταση, ελεύθερη απόδοση από κείμενο της IEEE στο διαδίκτυο: What is the Fourth Industrial Revolution https://innovate.ieee.org/innovation-spotlight-ieee-fueling-fourth-industrial-revolution/
[3]https://www.ltcp.ntua.gr/projects/
[4]http://biog3d.gr/, https://innovation-res.eu/,https://conify.gr/
[5]http://www.h2susbuild.ntua.gr/, Εργαστήριο Μεταλλουργίας, ΣΜΜΜ ΕΜΠ
[6]https://ambassador-fp7.eu/demonstration-sites/demonstratio-site-no-2-lavrion/
[7]https://www.ntua.gr/el/180-years-ntua/item/244-7-9-iouliou-2017-gamejam-enas-diagonismos-fantasias-dimiourgikotitas-kai-texnologias-sto-texnologiko-politistiko-parko-lavriou
[8]Edutainment (education+ entertainment) είναι οποιοδήποτε περιεχόμενο ψυχαγωγίας που έχει σχεδιαστεί για να εκπαιδεύσει καθώς και να διασκεδάσει.
[9] Πάρης Περάκης, http://cluestory.gr/
[10]https://www.metal.ntua.gr/?page_id=4344
[11]https://www.ntua.gr/el/news/events/item/568-metalloryxoi-tis-elladas-ixnilatontas-tin-taftotita-tous-mesa-ap-tin-texni