ΑΡΘΡΑΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΕΛΛΑΔΑ/ΕΥΡΩΠΗ/ΚΟΣΜΟΣΕΝΗΜΕΡΩΣΗΚΡΙΣΙΜΑ ΟΡΥΚΤΑ & ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ

Ορυκτά και Μέταλλα: Κρίσιμες Πρώτες Ύλες στην Ηλεκτροκίνητη «Ενεργοποίηση» της Ευρωπαϊκής Οικονομίας (ΙΙ)

Σχ. 3: Στρατηγικές αλυσίδες αξίας της ΕΕ στη βάση των 30 ευρωπαϊκών κρίσιμων (με μπλε χαρακτήρες) και άλλων ΟΠΥ. Χαρακτηριστικός ο μεγάλος αριθμός ΟΠΥ που υπστηρίζει την υλοποίηση των συγκεκριμένων αλυσίδων αξίας.

[του Δρ. Νίκου Αρβανιτίδη] 

Σε ότι αφορά σε σχετική μελέτη (https://ec.europa.eu/docsroom/documents/42881) που πραγματοποιήθηκε για την πρόβλεψη ζήτησης των ΚΟΠΥ, με χρονικούς ορίζοντες το 2030 και 2050, και σε συνδυασμό την εφαρμογή της νέας βιομηχανικής στρατηγικής και των τεχνολογιών που απαιτούνται, την υλοποίηση των σεναρίων κλιματικής ουδετερότητας της ΕΕ αλλά και το οικονομικό πρόγραμμα ανάκαμψης από την πανδημία, προκύπτουν μεταξύ άλλων τα παρακάτω:

· Όσον αφορά στις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων και την αποθήκευση ενέργειας, η ΕΕ θα χρειαστεί μέχρι και 18 φορές μεγαλύτερη ποσότητα λιθίου και 5 φορές μεγαλύτερη ποσότητα κοβαλτίου το 2030, καθώς και περίπου 60 φορές μεγαλύτερη ποσότητα λιθίου και 15 φορές μεγαλύτερη ποσότητα κοβαλτίου το 2050, σε σύγκριση με την τρέχουσα προμήθεια για ολόκληρη την οικονομία της ΕΕ. Εάν αυτές οι ανάγκες δεν καλυφθούν, η συγκεκριμένη αύξηση της ζήτησης ενδέχεται να οδηγήσει σε προβλήματα πρόσβασης και διάθεσης των απαραίτητων ΚΟΠΥ και άλλων ΟΠΥ.

 · Η ζήτηση για σπάνιες γαίες που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μόνιμων μαγνητών, π.χ. για ηλεκτρικά οχήματα, ψηφιακές τεχνολογίες ή ανεμογεννήτριες, θα μπορούσε να δεκαπλασιαστεί μέχρι το 2050.
· Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζεται ότι για τους συσσωρευτές αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας η ζήτηση για αλουμίνιο, κοβάλτιο, σίδηρο, μόλυβδο, λίθιο, μαγνήσιο και νικέλιο θα αυξηθεί περισσότερο από 1 000 % μέχρι το 2050, σύμφωνα με το σενάριο των 2 °C καθ σε σχέση με την κατάσταση που ισχύει σήμερα.
· Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ η παγκόσμια χρήση ΟΠΥ (και λόγω της πληθυσμιακής αύξησης) θα υπερδιπλασιαστεί από 79 δισεκατομμύρια τόνους το 2011 σε 167 δισεκατομμύρια τόνους το 2060 (+110 %). Ο ΟΟΣΑ προβλέπει επίσης ότι η χρήση των μετάλλων θα αυξηθεί από 8 σε 20 δισεκατομμύρια τόνους το 2060 (+150 %). Όσον αφορά στα περισσότερα μέταλλα, η εξάρτηση της ΕΕ από εισαγωγές κυμαίνεται μεταξύ 75 % και 100 %
· Η κρίση από την COVID-19 έχει δημιουργήσει διαφοροποιήσεις και σχετικές ανακατατάξεις σε ότι αφορά στις αλυσίδες προμήθειας ορισμένων ΟΠΥ και στον ρόλο των χωρών που τις ελέγχουν, εξελίξεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη και που ενδέχεται να αποβούν καθοριστικής σημασίας τόσο για τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας όσο και για την ενεργειακή ασφάλεια.
· Η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία και άλλες χώρες ήδη εργάζονται με ταχείς ρυθμούς προκειμένου να εξασφαλίσουν τις μελλοντικές προμήθειες, να διαφοροποιήσουν τις πηγές τροφοδοσίας, μέσω της σύναψης εταιρικών σχέσεων με χώρες πλούσιες σε πρωτογενείς ΟΠΥ, και να αναπτύξουν αλυσίδες αξίας που βασίζονται σε δικές τους ΟΠΥ.

Βιώσιμες αλυσίδες αξίας για τα βιομηχανικά οικοσυστήματα της ΕΕ.Η βιωσιμότητα των αλυσίδων αξίας, προμήθειας και τροφοδοσίας των ΟΠΥ επηρεάζει και είναι καθοριστική για την δυνατότητα υλοποίησης στρατηγικών βιομηχανικών οικοσυστημάτων της ΕΕ (Σχ. 3). Στην κατεύθυνση αυτή ή παραγωγική διασφάλιση των ΚΟΠΥ από ευρωπαϊκές κοιτασματολογικές πηγές αποτελεί βασική προϋπόθεση και άμεση προτεραιότητα. Για παράδειγμα, μέσα από την επιχειρησιακή και επενδυτική κινηκότητα του υφιστάμενου επιχειρηματικού συνεταιρισμού γύρω από το βιομηχανικό οικοσύστημα παραγωγής μπαταριών, το 80 % της ζήτησης λιθίου στην Ευρώπη αναμένεται μέχρι το 2025 να καλύπτεται από ευρωπαϊκές πηγές. Η δημιουργία και συγκρότηση αντίστοιχων και ανάλογων συνασπισμών και για τα άλλα βιομηχανικά οικοσυστήματα, που προβλέπονται στη νέα βιομηχανική στρατηγική της Ευρώπης, αποτελεί κυρίαρχο στόχο της ΕΕ για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αφορούν σε τυχόν επενδυτικούς φραγμούς, στην κοινωνική αποδοχή και στην καινοτομία, ώστε να διασφαλίζονται η βιώσιμη παραγωγή των ΚΟΠΥ και άλλων ΟΠΥ (Σχ. 1 & 3), και να εφαρμόζονται κατάλληλες τεχνολογίες και συγκεκριμένες αλυσίδες αξίας που υποστηρίζουν την υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης και της ψηφιακής επανάστασης. Ένας από τους νέους συνεταιρισμούς που σχεδιάζονται είναι αυτός των σπανίων γαιών και των μόνιμων μαγνητών που συνδέονται άμεσα με την βιωσιμότητα των βιομηχανικών οικοσυστημάτων της ανανεώσιμης ενέργειας, της αμυντικής βιομηχανίας και του διαστήματος.

Σχ. 4: Ποσοστό κάλυψης της ζήτησης των ΚΟΠΥ μέσω της ανακύκλωσης

Αναδυόμενα εμπόδια, φραγμοί, κίνδυνοι και επιπτώσεις . Η πορεία, η δυνατότητα και ο βαθμός υλοποίησης στρατηγικών αλυσίδων αξίας για την ΕΕ μπορούν να καθυστερήσουν, να διαφοροποιηθούν, ακόμη και να ανατραπούν κυρίως λόγω της αδυναμίας βιώσιμης προμήθειας και της εξάρτησης των ΚΟΠΥ που χρειάζονται, από εισαγωγές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα παρουσίας τέτοιων εμποδίων είναι,

· η παραγωγή μπαταριών λιθίου, με την Κίνα, μαζί με την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, να παρέχουν το 74% όλων των ΟΠΥ μπαταριών. Η Κίνα προμηθεύει επίσης το 66% και η ΕΕ παράγει λιγότερο από το 1% των μπαταριών λιθίου,
· οι καταλύτες μηχανών αυτοκινήτων που σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται στην χρήση πλατίνας, με την Νότια Αφρική να είναι μακράν ο μεγαλύτερος παραγωγός πλατίνας στον κόσμο, ακολουθούμενος από τη Ρωσία και τη Ζιμπάμπουε. Στον υψηλό κίνδυνο προμήθειας των ΚΟΠΥ που απαιτούνται προστίθεται επίσης και το γεγονός ότι στην συναρμολόγηση των καταλυτών κυριαρχούν οι ΗΠΑ και ο Καναδάς (48%), ενώ η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα (51%) ελέγχουν την παραγωγή. Σήμερα, η ΕΕ παρέχει λιγότερο από το 1% των κυψελών καυσίμου,
· η αδυναμία προμήθειας των ΚΟΠΥ που χρειάζεται η αλυσίδα αξίας ανεμογεννητριών. Η ΕΕ παρέχει σήμερα μόνο το 1% των ΚΟΠΥ για αιολική ενέργεια. Συγκεκριμένα υπάρχουν μεγάλες ανησυχίες σχετικά με την προμήθεια σπάνιων γαιών για την παραγωγή μόνιμων μαγνητών όπου η Κίνα διαδραματίζει σχεδόν μονοπωλιακό ρόλο,
· οι σπάνιες γαίες και τα βορικά άλατα που περιέχονται σε μόνιμους μαγνήτες είναι ζωτικής σημασίας ΚΟΠΥ. Η Κίνα κυριαρχεί τόσο στην εξόρυξη όσο και στην επεξεργασία, καθώς και στην προμήθεια των τελικών προϊόντων,
· 44 ΟΠΥ σχετίζονται με την βιομηχανία ρομποτικής, από τις οποίες η ΕΕ παράγει μόνο το 2%. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής με 52%, ακολουθούμενη από τη Νότια Αφρική (15%) και τη Ρωσία (9%),
· σχεδόν το σύνολο των στοιχείων (Σχ. 3) του περιοδικού σύστηματος μπορεί να βρεθεί στις ψηφιακές τεχνολογίες, με ένα ιδιαίτερα υψηλό μερίδιο στην κατανάλωση στοιχείων όπως χαλκού, γάλλιου, γερμανίου, χρυσού, ινδίου, πλατινοειδών, σπάνιων γαιών και τανταλίου. Η Κίνα (41%) και οι αφρικανικές χώρες (30%) είναι κυρίαρχοι προμηθευτές. Η Ευρώπη εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από άλλες χώρες (κυρίως από τη Νοτιοανατολική Ασία) για εξαρτήματα και συσκευές υψηλής τεχνολογίας.

Κοιτασματολογικό δυναμικό ΚΟΠΥ στην ΕΕ. Καθόσο η παγκόσμια ζήτηση για ΚΟΠΥ αυξάνεται, η εξόρυξη πρωτογενών κοιτασμάτων θα συνεχίσει να διαδραματίζει κομβικό ρόλο. Η εντατικότερη παραγωγική αξιοποίηση του αποθεματικού δυναμικού που διαθέτει η ΕΕ θα συμβάλει καθοριστικά στην απεξάρτηση της από εισαγωγές και θα ενίσχυσει την βιομηχανική της αυτοδυναμία και αυτάρκεια. Η Ευρώπη έχει μακρά παράδοση, και μακρόχρονη τεχνολογική, επιχειρησιακή και επιχειρηματική εμπειρία και δεινότητα στις μεταλλευτικές και εξορυκτικές δραστηριότητες. Διαθέτει κοιτασματολογικά απόθεματα αδρανών υλικών και βιομηχανικών ορυκτών, καθώς και σημαντικού αριθμού μεταλλικών ΟΠΥ, όπως χαλκού, μολύβδου και ψευδαργύρου. Από την άλλα πλευρά η παραγωγική αξιοποίηση ΚΟΠΥ καθυστερεί και απουσιάζει, χωρίς αυτό να οφείλεται στην έλλειψη κοιτασματολογικού ενδιαφέροντος και σχετικών δυνατότητων για την ανάπτυξη μεταλλευτικών έργων (Σχ. 5). Οι λόγοι είναι περισσότερο θέμα περιορισμένων επενδύσεων στην κοιτασματολογική έρευνα και την εξορυκτική δραστηριότητα, στις διαφορετικές και χρονοβόρες εθνικές διαδικασίες αδειοδότησης, καθώς και τον σχετικά χαμηλό βαθμό κοινωνικής αποδοχής.

Από τις διάθεσιμες πανευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων ΟΠΥ (Minerals4EU, EGDI) που μέσω του EuroGeoSurveys (Σχ. 5) λειτουργούν με την συμβολή των εθνικών και περιφερειακών Γεωλογικών Υπηρεσιών της Ευρώπης, αλλά και άλλες σχετικές βάσεις που έχουν προκύψει στο πλαίσο ευρωπαϊκών έργων (ProMine, EURARE, SCRREEN) μαζί με την παλτφόρμα RMIS που υποστηρίζει η Επιτροπή, αλλά και τρέχοντα κοιτασματολογικά έργα FRAME/GeoERA, MINTELL/GeoERA), προκύπτουν σημαντικές επενδυτικές προκλήσεις και ευκαιρίες για την παραγωγική (εξόρυξη, εμπλουτισμός, μεταλλουργία) αξιοποίηση ΟΠΥ μπαταρίας, όπως το λίθιο, το νικέλιο, το κοβάλτιο, ο γραφίτης και το μαγνήσιο (Σχ. 6). Πολλές από τις ενδιαφέρουσες κοιτασματολογικά περιπτώσεις βρίσκονται και εντοπίζονται γεωγραφικά στο περιβάλλον περιοχών που εξαρτώνται ενεργειακά από την εξόρυξη άνθρακα και κοντά στις οποίες σχεδιάζεται από την άλλη πλευρά η εγκατάσταση βιομηχανιών παραγωγής μπαταριών λιθίου (Σχ. 6). Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της έχουν ήδη θεσπίσει ένα επαρκές νομοθετικό πλαίσιο ώστε να εξασφαλίσουν ότι οι εξορυκτικές δραστηριότητες πραγματοποιούνται κάτω από περιβαλλοντικά και κοινωνικά ορθές συνθήκες. Είναι όμως σίγουρο ότι παραμένουν ακόμη πολλά εμπόδια, κυρίως σε επίπεδο κρατών μελών που φρενάρουν σε μεγάλο βαθμό την έναρξη της όποιας παραγωγικής λειτουργίας. Περισσότερες επενδύσεις και δαπάνες στην κοιτασματολογική έρευνα, και καινοτόμες παρεμβάσεις στις εθνικές μεταλλευτικές στρατηγικές και πολιτικές, καθώς και στις εθνικές διαδικασίες αδειοδότησης, αποτελούν βασική προϋποθέση για την διευκόλυνση και την επιτάχυνση εξόρυξης και επεξεργασίας των ευρωπαϊκών κοιτασμάτων ΚΟΠΥ.

Σχ. 5: Δυναμικά κοιτασματολογικά αποθέματα ΚΟΠΥ στην ΕΕ-27 (2020)

Παραμένει επίσης ζητούμενο για την ΕΕ να αναζητήσει την προμήθεια ΚΟΠΥ μέσα από την ανάπτυξη και σύναψη βιώσιμων και υπεύθυνων στρατηγικών εταιρικών σχέσεων με χώρες που τις παράγουν, όπως είναι ο Καναδάς και η Αυστραλία, αρκετές αναπτυσσόμενες χώρες στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική, καθώς και γεωγραφικά γειτονικές χώρες της ΕΕ, όπως η Νορβηγία, η Ουκρανία, οι χώρες της διεύρυνσης και τα Δυτικά Βαλκάνια. Είναι σημαντικό να ενσωματωθούν τα Δυτικά Βαλκάνια στις αλυσίδες προμήθειας της ΕΕ. Η Σερβία, για παράδειγμα, διαθέτει αποθέματα βορικών αλάτων, ενώ η Αλβανία διαθέτει αποθέματα πλατίνας/λευκόχρυσου. Η Επιτροπή σκοπεύει μέσα στο 2021 και στο πλαίσιο του νέου προγράμματος έρευνας και καινοτομίας «Ορίζοντας Ευρώπη» να χρηματοδοτήσει έργα στην κατεύθυνση διεθνιών συνεργασιών και κοινών δραστηριοτήτων στο τομέα των ΚΟΠΥ και ΟΠΥ γενικότερα.

Σχ. 6: Χάρτης ευρωπαϊκών κοιτασμάτων ΟΠΥ μπαταριών, θέσεων εγκατάστασης εργοστασίων παραγωγής μπαταριών λιθίου καθώς και ενεργών ανθρακωρυχείων.
Συμπέρασμα.  Το διακύβευμα είναι σημαντικό. Η επιτυχία της ΕΕ όσον αφορά στον μετασχηματισμό και τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας της εξαρτάται από την εξασφάλιση, κατά τρόπο βιώσιμο και υπέυθυνο, των πρωτογενών και δευτερογενών ΟΠΥ που απαιτούνται για την προώθηση της χρήσης καθαρών ενεγειακών συστημάτων, και ψηφιακών τεχνολογιών που υποστηρίζουν την υλοποίηση όλων των ευρωπαϊκών βιομηχανικών οικοσυστημάτων.

Σχετικά Άρθρα