[του Δρ. Πέτρου Τζεφέρη]
«Σμίλη και Μνήμη», η έκθεση που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Ακρόπολης, στο πλαίσιο των εορτασμών των 10 χρόνων του, ολοκληρώνεται εφέτος που χθες κλείσαμε αισίως τα 11 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του Μουσείου.
Αργήσαμε λιγο να την δούμε όμως άξιζε τον κόπο.
Πρόκειται για μια εξαιρετική έκθεση με περισσότερες από 100 φωτογραφίες από το αρχείο της Επιτροπής και της Υπηρεσίας Συντήρησης των Μνημείων της Ακρόπολης που δίνει φως στις επί 40 και πλέον ετών αναστηλωτικές εργασίες, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στον Ιερό Βράχο, υπογραμμίζοντας με ποικίλους τρόπους τη στενή σχέση μεταξύ των περίφημων γλυπτών που εκτίθενται στο Μουσείο και των αρχιτεκτονικών μνημείων από τα οποία προέρχονται αλλά και τη συμβολή του ανθρώπινου παράγοντα και κυρίως των μαρμαροτεχνιτών.
Πραγματικά, κόβουν την ανάσα οι εικόνες των μαρμαροτεχνιτών που σαν εναέριες φιγούρες ισορροπούν στις τεράστιες σκαλωσιές και χειρίζονται με ακρίβεια τη μετακίνηση μεγάλων ογκόλιθων αρχαίων μαρμάρων αλλά και υλικών συντήρησης. Ενδεικτικά: Η εικόνα της μεταφοράς της 6ης Καρυάτιδας στο Μουσείο Ακροπόλεως το 1979. Η φωτογραφία της τοποθέτησης του αντιγράφου του ιωνικού κιονόκρανου στη δυτική αίθουσα στα Προπύλαια το 2006. Η εικόνα των μαρμαροτεχνιτών να ισορροπούν πάνω σε μια θεόρατη σκαλωσιά και προσπαθούν να διαχειριστούν τους μαρμάρινους ογκόλιθους!
Εντυπωσιάζουν επίσης άλλες εικόνες οι οποίες δείχνουν τεχνικές που προέρχονται από συμπυκνωμένη εμπειρία αιώνων και άλλες που δείχνουν τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας αιχμής. Η συντήρηση των μνημείων της Ακρόπολης πραγματοποιήθηκε με ασύγκριτη ακρίβεια και μοναδική ευρηματικότητα. Για παράδειγμα, εκτίθεται ένας σπόνδυλος του Παρθενώνα, ο οποίος συντίθεται από δύο αρχαία θραύσματα με συμπλήρωση από νέο μάρμαρο. Επίσης ορισμένα μαρμάρινα συμπληρώματα από το Ναό της Αθηνάς Νίκης από την εποχή της αναστήλωσης του Α. Ορλάνδου (δεκαετία του 1950).
Και πολλές άλλες που καλύπτουν τη χρονική περίοδο 1975-2015 και αποτελούν τεκμήριο των αναστηλωτικών εργασιών που πραγματοποιήθηκαν στον Παρθενώνα, στο Ερέχθειο, στα Προπύλαια και στον Ναό της Αθηνάς Νίκης, όπως αναφέρει η Βασιλική Ελευθερίου, διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης. Οι εικόνες αυτές ελήφθησαν από το προσωπικό που επέβλεπε τις εργασίες και στις περισσότερες από αυτές πρωταγωνιστούν οι μαρμαροτεχνίτες, με τις εικόνες να προβάλλουν τον ανθρώπινο παράγοντα και να αναδεικνύουν τα συναισθήματα που βιώνουν οι εργαζόμενοι στην αποκατάσταση των μνημείων. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ενότητες της έκθεσης τιτλοφορούνται «Μόχθος», «Αυταπάρνηση», «Συναδέλφωση», «Μεράκι», «Συνεργασία» και «Καμάρι», δίνοντας έμφαση στην ανθρώπινη προσπάθεια, στον μόχθο, στο έργο εκείνων των χεριών που για πολλές δεκαετίες έφερε εις πέρας τις εργασίες αναστήλωσης, σε μια διαρκή πάλη με τη φθορά και τον χρόνο.
Το σύνολο του αναστηλωτικού έργου καθοδήγησαν ο αείμνηστος Χαράλαμπος Μπούρας, στον οποίο και είναι αφιερωμένη η έκθεση, και στη συνέχεια ο Μανόλης Κορρές. Σήμερα πλέον έχουν αποκατασταθεί τα τρία μνημεία (Ερέχθειο, Προπύλαια, Ναός της Αθηνάς Νίκης) και το έργο συνεχίζεται στον Παρθενώνα αλλά και στα τείχη της Ακρόπολης.
Εμείς θα θέλαμε να εστιάσουμε στη συμβολή των μαρμαροτεχνιτών και κατ’επέκταση του μααρμάρου στα έργα αποκατάστασης. Προφανώς, χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσε να γίνει καμιά αποκατάσταση. Ειναι αυτοί που συνθέτουν τα παλιά κομμάτια με τα νέα. Η δουλειά τους απαιτεί απόλυτη εξειδίκευση, γνώση και εμπειρία στην επεξεργασία του μαρμάρου. Σίγουρα είναι απαραίτητες οι επιστημονικές μελέτες, των αρχαιολόγων και των μηχανικών, εντούτοις, η εφαρμογή τους στο πεδίο γίνεται από τους μαρμαροτεχνίτες στους οποίους ανήκει η τελική απόφαση.
Τέλος, θα θέλαμε να τονίσουμε την μεγάλη σημασία που έχει για την αναστηλωτική τέχνη, η ορθή επιλογή του μαρμάρου που θα χρησιμοποιηθεί. Κι αυτό απαιτεί την γνώση της προέλευσης του μαρμάρου από το οποίο κατασκευάστηκαν τα αρχαία μαρμάρινα μνημεία ή αντικείμενα. Η γνώση αυτή και η υπόδειξη του αρχαίων λατομείων από τα οποία έχει προέλθει το μάρμαρο θεωρείται χρηστικό εργαλείο για τις εργασίες αποκατάστασης, συντήρησης ή αναστύλωσης των μνημείων ώστε η τυχόν προσθήκη υλικών κατά τις ανωτέρω εργασίες να προέρχεται από την ίδια πηγή με στόχο τη διατήρηση της υλικής υπόστασης και της αυθεντικότητάς τους.
Μπορεί στην περίπτωση του βράχου και γενικότερα των μνημείων της Ακρόπολης να μην υπάρχει τέτοιο ζήτημα, καθότι σε κάθε περίπτωση κυριαρχεί το Πεντελικό μάρμαρο, το οποίο αισίως μπορεί να αντικατασταθεί απο το παραπλήσιο μάρμαρο που παράγεται σήμερα στο Διονυσιοβούνι, όμως σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, το πρόβλημα ειναι σημαντικό.
Δρ. Π. Τζεφέρη: Εχει σημασία η προέλευση του επώνυμου λίθου;