ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ & ΤΕΧΝΗ/ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Αρχαία Λατομεία Χανίων Κρήτης

[του Σ. Μανωλιούδη, γεωλόγου]

1. Μέρος του λατομείου στο Σταυρό. Στο βάθος η παραλία του Ζορμπά.
Στη δυτική Κρήτη, εκεί που είναι τα σημερινά Χανιά, ιδρύθηκε η αρχαία κρητική πόλη Κυδωνία ή ku-do-ni-ja των πινακίδων της Γραμμικής Β΄ και η Κυδωνία των ιστορικών χρόνων. Τα λείψανα του ίδιου του οικισμού στον λόφο Καστέλι και στο κέντρο της σημερινής πόλης έχουν στο μεγαλύτερο μέρος τους εξαφανιστεί από την αλλεπάλληλη οικοδόμηση. Ο οικισμός αυτός είναι ο σημαντικότερος της Δυτικής Κρήτης. Μεγάλο λατομείο από το οποίο πιθανότατa προμηθεύτηκαν γωνιόλιθους από τα πρώιμα στάδια δόμησης της Κυδωνίας βρίσκεται στον Σταυρό Ακρωτηρίου Χανίων. Πολλούς από τους γωνιόλιθους αυτούς βλέπουμε στη σωζόμενη Κρητοβενετική οχύρωση. Στα νότια του νομού Χανίων, στη θέση Μάρμαρα, συναντούμε ένα από τα δύο λατομεία «γνησίου» μαρμάρου της Κρήτης. Ο προσδιορισμός «γνήσιο» μάρμαρο σε αντιδιαστολή με τον ασβεστόλιθο ή μαργαϊκό ασβεστόλιθο αφορά τα κρυσταλλικά πετρώματα που έχουν υποστεί μεταμόρφωση.
Λατομείο «Σταυρός» Ακρωτηρίου Χανίων. Δίπλα από την παραλία Σταυρού ακρωτηρίου (εκεί γυρίσθηκε η σκηνή με τον Άντονι Κουήν στην ταινία Ζορμπάς), υπάρχει μεγάλο λατομείο με εκτεταμένη εξόρυξη. Είναι από τις μεγαλύτερες τους είδους της στην Κρήτη. Περί τα 5.500 τετραγωνικά μέτρα έκταση και ύψος μετώπων έως 2,5 μέτρα.

2. Λατομείο στο Σταυρό. Ύψος βαθμίδων πάνω από 40 εκ.

Ύψος εξορυγμένων γωνιόλιθων κατά τόπους πάνω από 40 εκατοστά. Μέτωπα εξόρυξης και συνακόλουθα ύψος γωνιόλιθων πάνω από τριάντα πέντε εκατοστά δεν συναντούμε στα Κρητοβενετικής εποχής λατομεία (Ανισαράς Χερσονήσου κ.λπ.). Επομένως το μεγάλο αυτό λατομείο πιθανότατα είναι παλαιότερο και οι λίθοι που εξορύχτηκαν αποτέλεσαν το διαχρονικό υλικό για τις οικοδομικές φάσεις της Κυδωνίας. Μετά από μία σεισμική καταστροφή τα κτίρια γκρεμίζονται αλλά οι γωνιόλιθοι επαναχρησιμοποιούνται.

3. Μάρμαρα στη βάση των πλακωδών ασβεστόλιθων.

Βαθμίδες, όπως αναφέρθηκε πριν, με ύψος 40 εκατοστά του μέτρου φαίνονται στα εναπομείναντα «σκαλοπάτια» της εξόρυξης. Η μορφοποίηση των γωνιόλιθων γινόταν επί τόπου. Δηλαδή ανοιγόταν αυλάκια γύρω –γύρω πλάτους 10 περίπου εκατοστών και βοηθούσαν στην απόσπαση των κομματιών. Ίσως είναι το λατομεία για τη δόμηση της Κυδωνίας, πιθανότατα προχριστιανικών χρόνων. Το λατομείο αυτό δίπλα σε μια πολύ γνωστή παραλία είναι απαραίτητο να σημανθεί και να τύχει στοιχειώδους προστασίας.

4. Λατομείο στα «Μάρμαρα».

Λατομείο στα «Μάρμαρα» Αράδενας Λουτρό Χανίων. Στη παραθαλάσσια θέση «μάρμαρα» στην έξοδο του φαραγγιού της Αράδενας υπάρχουν διάσπαρτα ίχνη εξορύξεων γνησίου μαρμάρου, σε δύο διαφορετικές χρονικές φάσεις. Στην ορατή βάση της ενότητας Μάνης (πλακώδεις ασβεστόλιθοι ή Plattenkalk), η οποία βυθίζεται με μεγάλη κλίση νότια, εμφανίζονται γνήσια μάρμαρα με οριζόντια σχεδόν κλίση και καλύπτουν το μικρό ακρωτήρι με το τοπωνύμιο «Μάρμαρα».

Το χρώμα των μαρμάρων είναι λευκό έως γκρι και σκούρο μπλε με σαφείς στρώσεις. Στις αρχαίες εξορύξεις προτιμούσαν τις λευκές ζώνες κυρίως. Η μικρή κλίση –έως 5μοίρες – διευκόλυνε την οριζόντια αποκόλληση των όγκων και η φόρτωση γινόταν ακριβώς δίπλα στη θάλασσα σε κατάλληλα σκάφη. Η εξόρυξη πιθανότατα σχετίζεται με τα κατάλοιπα αρχαίας εγκατάστασης στο Λουτρό. Ίχνη σφηνών που σώζονται στο λατομεία παραπέμπουν πιθανότατα σε προχριστιανική φάση. Δυστυχώς ελάχιστα τέχνεργα έχουν σωθεί από την αρχαία εγκατάσταση στο γειτονικό Λουτρό (Φοίνικας;) γιατί αρκετοί γωνιόλιθοι χρησιμοποιήθηκαν (σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες) για την παραγωγή ασβέστη. Η δεύτερη εξόρυξη έγινε τον περασμένο αιώνα, στα 1932, σύμφωνα με μαρτυρία ηλικιωμένου ανθρώπου που συνάντησα εκεί κατά την πρώτη επίσκεψη μου πριν αρκετά χρόνια.

5. Μεγάλο λατομείο στις παρυφές της Φαλάσαρνας.
6. Ιχθυοδεξαμενές Φαλάσαρνας.

Λατομείο στη Φαλάσαρνα Χανίων. Η Φαλάσαρνα βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Κρήτης και υπήρχε ως οργανωμένος οικισμός τουλάχιστον από τον 6 ο αιώνα π. Χ. έως τις 21 Ιουλίου το 365 μ. Χ. Τότε ένας τρομερός σεισμός (8,2 Ρίχτερ, Παπαζάχος 1999) «σήκωσε» την ξηρά στην περιοχή αυτή κατά 6-6,50 μέτρα και ακολούθησαν τεράστια παλιρροϊκά κύματα που οδήγησαν στην καταστροφή της. Δέκα πόλεις της Κρήτης καταστράφηκαν και πολλά αρχαία μνημεία διαλύθηκαν. Στην Αλεξάνδρεια 5.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από τα τεράστια παλιρροϊκά κύματα και τα πλοία έμειναν στη ξηρά.

7. Παλαιοακτή Φαλάσαρνας.

Η κρηπίδα του λιμανιού που χρησιμοποιούνταν (πιθανότατα) από τους πειρατές κατοίκους του και η οχύρωση του οικισμού γύρω του έγινε με γωνιόλιθους από γειτονικά λατομεία. Τα λατομεία βρίσκονται νότια του αρχαίου λιμανιού και παρείχαν το οικοδομικό υλικό για την κατασκευή των λιμενικών και αμυντικών εγκαταστάσεων κοντά στις ιχθυοδεξαμενές οι οποίες επίσης τροφοδότησαν με οικοδομικό υλικό τις εγκαταστάσεις.

Τεράστιος γεώτοπος με μοναδικά χαρακτηριστικά με την παλαιά γραμμή ακτής να είναι εμφανής σε ύψος 6.50 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Σ. Μανωλιούδης: Τα Αρχαία λατομεία της Κρήτης (σε επτά συνέχειες) !

Σχετικά Άρθρα