ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Η κοινωνική καινοτομία στην ψηφιακή οικονομία και οι επιδράσεις της στο χώρο εργασίας

Οι κλασικές ιεραρχικές δομές των παλιών αλλά και σημερινών εταιρικών σχημάτων ξεπερνιούνται μέσω του δυναμικού ανταγωνισμού που επιβάλλουν οι τεχνολογικές εξελίξεις. Το σημερινό ιεραρχικό μοντέλο μετατρέπεται από μοντέλο της “Hierarchy” σε μοντέλο της “Wirearchy”.

Του Χρ. Καβαλόπουλου, Γεν. Διευθυντή του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ)

Η ψηφιακή οικονομία δημιουργεί κυριολεκτικά μία νέα επανάσταση σε όλους τους τομείς και ιδιαίτερα στο κοινωνικό περιβάλλον της εργασίας όπως και στη φύση της. Οι αλλαγές στη φύση της εργασίας, στους χώρους εργασίας, στο εργατικό δυναμικό και στους τρόπους με τους οποίους εκτελούνται νέες μορφές εργασίας, καθορίζουν το νέο μοντέλο κοινωνικής συμπεριφοράς της εργασίας που καλείται «Κοινωνική Καινοτομία». Η έννοια αυτή ορίζεται ως η εισαγωγή νέων μοντέλων επιχειρηματικότητας και μηχανισμών, που καθορίζουν οι ανάγκες της αγοράς και στοχεύουν στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία με παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος.

Η κοινωνική καινοτομία είναι ένας πανίσχυρος τρόπος αντιμετώπισης πολύπλοκων κοινωνικών προκλήσεων και προβλημάτων, με τη συμμετοχή πολλών ενδιαφερομένων από ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα, με στόχο την ανάπτυξη πρωτότυπων λύσεων για πιεστικές κοινωνικές ανάγκες. Εμείς θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε την κοινωνική καινοτομία στο χώρο της εργασίας εντός του πλαισίου της λειτουργίας της ψηφιακής οικονομίας.

«Κοινωνική Καινοτομία»: Η έννοια αυτή ορίζεται ως η εισαγωγή νέων μοντέλων επιχειρηματικότητας και μηχανισμών, που καθορίζουν οι ανάγκες της αγοράς και στοχεύουν στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία με παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος.

Ως αποτέλεσμα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, εμφανίζονται τεχνολογικές εξελίξεις που οδηγούν στην εκτεταμένη χρήση δικτύων, την παγκοσμιοποίηση των δεδομένων και των αποτελεσμάτων της εργασίας, την εμπορευματοποίηση και τη συνθετότητα της ιεραρχίας. Οι κλασικές ιεραρχικές δομές των παλιών αλλά και σημερινών εταιρικών σχημάτων ξεπερνιούνται μέσω του δυναμικού ανταγωνισμού που επιβάλλουν οι τεχνολογικές εξελίξεις. Το σημερινό ιεραρχικό μοντέλο μετατρέπεται από μοντέλο της “Hierarchy” σε μοντέλο της “Wirearchy”. Μέσω της διασύνδεσης τεχνολογίας και ανθρώπων, δημιουργούνται νέες ευκαιρίες που βασίζονται σε δυναμικές ροές εξουσίας, εμπιστοσύνης, αλληλοπληροφόρησης, αξιοπιστίας, μοιράσματος ευθύνης και μεταβίβασης εξουσιών μεταξύ των συντονιστών των συστημάτων και του εργαζόμενου προσωπικού. Έτσι οι αλυσίδες αξίας μετατρέπονται σε value networks όπου συνεργάτες προμηθευτές, εθελοντές, ανταγωνιστές, ελεύθεροι επαγγελματίες συμβάλλουν στην καινοτομία.

Όλα αυτά οδηγούν σε ένα μοντέλο οικονομίας την αποκαλούμενη platform economy. Η σημερινή κοινωνία των εφαρμογών υψηλής τεχνολογίας, αυτοματισμών, υψηλών ταχυτήτων internet, συστημάτων αυτό-επιμόρφωσης ή ανάλυσης δεδομένων, ρομποτικής, συστημάτων εικονικής πραγματικότητας και πολλών άλλων, αυτόματα μετατρέπει τη συνήθη εργασία με γνώσεις «ρουτίνας» σε εργασία, ενταγμένης στο σύνολο της κοινωνικής καινοτομίας.Έτσι η εργασία σήμερα και πολύ περισσότερο αύριο, μπορεί να είναι πλήρως απελευθερωμένη, δημιουργική, ερευνητική, αναπτύσσοντας πολλαπλά παρόμοια και διαφορετικά εργασιακά καθήκοντα (tasks), τα οποία δεν προσδιορίζονται εύκολα σήμερα ούτε «αυτοματοποιούνται».

Χάρη στις εφαρμογές της ψηφιακής τεχνολογίας, οι εργαζόμενοι μπορούν να δουλέψουν από οπουδήποτε και σε οποιαδήποτε ώρα. Η industry 4.0 και οι επείγουσες ανάγκες για εφαρμογή κοινωνικής καινοτομίας οδηγούν σε νέες μορφές οργάνωσης εργασίας και άσκησης ηγεσίας. Οι αλλαγές αυτές, θα αυξήσουν την πίεση στους εργαζόμενους για αναβάθμιση και επέκταση προσόντων, ενώ θα αυξήσει την πίεση στους εργοδότες να ξανασκεφτούν και να βάλουν σε εφαρμογή νέες μορφές παρακίνησης εργαζομένων και επαναπροσδιορισμού του καθεστώτος εργασίας τους.

Το World Economic Forum εκτιμά ότι μέχρι το 2022 το 54% των εργαζομένων θα χρειαστεί σημαντική αναβάθμιση εργασιακών προσόντων. Από αυτούς, περίπου το 35% θα χρειαστεί πρόσθετη εκπαίδευση 6 μηνών, 9% θα χρειαστεί re-skilling διάρκειας 12 μηνών και 10% πρόσθετη εκπαίδευση μεγαλύτερης διάρκειας του ενός έτους.

Αυτή την απαίτηση επανεκπαίδευσης και re-skilling, θα μπορέσει να την ανεχτεί ο εργαζόμενος χωρίς πρόσθετες αβεβαιότητες, πίεση και stress; Οι επιχειρήσεις θα ενσκήψουν σε αυτήν την ανάγκη, διαθέτοντας κονδύλια και εργατοώρες; Είναι ερωτήματα που θα απαντηθούν σύντομα στην πράξη. Οι συνέπειες των αλλαγών από τη νέα τεχνολογία σε σχέση με το μέλλον των εργαζομένων, θα είναι βαθύτατες. Η κοινωνική καινοτομία θα βασίζεται σε εργαζόμενους που θα αισθάνονται ισχυροί να μετέχουν στο μετασχηματισμό της κοινωνίας και κατ’ επέκταση των χώρων εργασίας ή γενικότερα της ίδιας της εργασίας. Η κοινωνική καινοτομία στους χώρους εργασίας θα δώσει λύσεις σε σημερινά φαινόμενα όπως η έλλειψη ενδιαφέροντος για εργασία. Σήμερα, ο εργαζόμενος αισθάνεται ότι δεν είναι ιδιαίτερα εμπλεκόμενος στις εξελίξεις του φορέα του επειδή η δουλειά του δεν είναι σημαντική και δεν εκπληρώνει τους στόχους του μέσα από αυτήν. Πολλοί δεν αισθάνονται η δουλειά τους να τους δίνει την αίσθηση ότι έχει σκοπό και νόημα.

Ο χώρος εργασίας μετασχηματίζεται έντονα, τα κριτήρια επιλογής εργαζομένων αλλάζουν, εστιάζοντας στη γνώση χρήσης των νέων συστημάτων και της ικανότητας να εργάζονται σε ποικίλες εργασίες, ερχόμενοι σε επαφή ή συνεργασία ή παίρνοντας πληροφορίες από ένα μεγάλο πλήθος συναδέλφων-συνεργατών ή συνεργαζόμενων. Μέσα σε αυτούς θα υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός από προσωρινούς συνεργάτες, ελεύθερους επαγγελματίες ή εργαζόμενους επί τη βάσει έργου, χωρίς τη σημερινή κατακόρυφη οργανωτική τους ένταξη σε ενιαίο σχήμα, με κοινούς σκοπούς και στόχους,. Αυτό προϋποθέτει ικανότητες ανάπτυξης πρωτοβουλιών, συνεργατικότητας κι επικοινωνίας (με τη νέα μορφή του κυβερνο-χώρου), δίνοντας άλλο νόημα στην καθημερινή εργασία. Το συμμετοχικό μοντέλο ή το εκχωρητικό μοντέλο (εκχωρώ αρμοδιότητες ή καθήκοντα χωρίς συχνό έλεγχο παρά μόνο έλεγχο αποτελέσματος) θα είναι τα κυρίαρχα εργαλεία του management ενώ micro-management (και όχι μόνο), θα εξασκεί κάθε νέου τύπου εργαζόμενος.

Η διαφοροποίηση της σημερινής και προπαντός αυριανής φύσης της εργασίας, αποτελεί ένα δυναμικό εργαλείο για να οδηγήσει σε αυτές τις αλλαγές συμπεριφοράς και τρόπου σκέψης και δράσεις που απαιτούνται στις νέες συνθήκες.

Αποτέλεσμα όσων προαναφέρθηκαν είναι οι αλλαγές στη φύση και το χαρακτήρα του χώρου δουλειάς, που προσαρμόζεται ώστε να μπορεί να επιτυγχάνει τους πολύπλοκους, ευρύτερους νέους σκοπούς και στόχους του. Το παλιό μοντέλο του κεντρικού χώρου εργασίας από τον οποίο ξεκινούν όλα και στον οποίο καταλήγουν όλα, πέφτει βαρύγδουπα. Ο χώρος εργασίας, επιλέγεται πλέον από τους ίδιους τους εργαζόμενους και μπορεί να είναι το καφέ της γειτονιάς, το σπίτι, το αεροδρόμιο, ένας χώρος προσωρινός συνύπαρξης και συνεργασίας μικρού μέρους εργαζομένων κα ό,τι άλλο συνδυασμό μπορεί να φανταστεί κανείς.

Με βάση το wirearchy, ένας οργανισμός χρειάζεται να υποστηρίζει τους εργαζομένους του μέσα από ποικίλα work settings και αυτό προσδιορίζει τη νέα μορφή «κεντρικού χώρου», όχι ως κέντρου οργάνωσης αλλά ως ιδιαίτερου (wirearchy) κέντρου υποστήριξης.

Βέβαια κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις. Δεν είναι μόνο οι νέες και πολλά υποσχόμενες προκλήσεις στο χώρο εργασίας. Οι αλλαγές στον τρόπο εργασίας επηρεάζουν και την επικινδυνότητα στους χώρους δουλειάς με εμφάνιση νέου τύπου κινδύνων που σχετίζονται με την Υγεία και Ασφάλεια. Κατά το European Agency of Safety and Health at Work, δημιουργούνται νέοι κίνδυνοι που προξενούν σημαντικά προβλήματα στην Υγεία και την Ασφάλεια των Εργαζομένων. Οφείλονται στην αυξανόμενη On-line εργασία σε μη κλασικούς (office) εργασιακούς χώρους, στις νέες απαιτήσεις συνεργασίας αυτοματοποιημένων μηχανικών συστημάτων και ανθρώπων, στο αβέβαιο περιβάλλον της κυβερνοασφάλειας (cyber security) και του απεριόριστου IoT (Internet of Things), στο μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολούμενων σε εργασίες on line και στις αδιευκρίνιστες συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτές εκτελούνται.

Ψυχοκοινωνικά προβλήματα, μυοσκελετικές κακώσεις, άγχος λόγω πίεσης χρόνου παραδοτέων και λόγω εργασιακής ανασφάλειας, πνευματική υπερκόπωση, κόπωση στα μάτια και προβλήματα όρασης, εξουθένωση, ψυχολογική κατάρρευση, κυβερνο-bullying είναι μερικά μόνο από τα σοβαρά προβλήματα στις νέες συνθήκες εργασίας.

Επανερχόμενοι στις θετικές προκλήσεις, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι ο νέος χώρος εργασίας αποτελεί από μόνος του μία πολύ ελκυστική προοπτική. Έχει ευρύτητα, δεν τίθενται πουθενά όρια, δεν υπάρχει διακριτή ιεραρχία και γραφειοκρατία καθημερινότητας, δεν υπάρχει το δέον γενέσθαι παρά μόνο το γίγνεσθαι. Μέσα σε αυτόν το νέο χώρο εργασίας, εργαζόμενοι με ευέλικτες μορφές εργασίας μπορούν να μάθουν, να εκπαιδευτούν, να εμπνευστούν και να δουλέψουν με ζήλο ώστε να δώσουν λύσεις ή να εξελίξουν τρόπους επίλυσης προβλημάτων υψηλής πολυπλοκότητας.

Η εμπειρία του εργαζόμενου είναι το ταξίδι του ως χρήστη όλων των νέων μέσων και ως αποδέκτη όλων των αλληλεπιδράσεων μέσα στον οργανισμό που εργάζεται. Ξεκινά από την πρώτη στιγμή της πρόσληψης, κάνει τη διαδρομή της αυξανόμενη και τελειώνει όταν φύγει. Το νέο πλαίσιο της εργασίας, όπως διαγράφεται από την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, προβλέπεται συναρπαστικό για τον εργαζόμενο που συνειδητά και με στοχοπροσήλωση θα ενταχθεί σε αυτό.

[Το άρθρο βασίζεται σε τοποθετήσεις από τη συνεδρίαση «Future challenges ahead» στο πλαίσιο του εορτασμού της 25ης επετείου από την ίδρυση του EU-OSHA, με τη συμμετοχή του Management Board, αντίστοιχες ανακοινώσεις του EU-OSHA και το programming doc. 2020-2022 του EU-OSHA]

Σχετικά Άρθρα