OI “ΕΚΒΟΛΑΔΕΣ” ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΕΣ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ, ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΟΥ “CUT-OFF GRADE” δηλαδή ΤΗΣ “ΟΡΙΑΚΗΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ”.
Από Δημήτρη Μπίτζιο, Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο
Οι “εκβολάδες” ή “εκβεβλημένοι σωροί”, σύμφωνα με την καθηγήτρια Αρχαιολογίας Κ. Τσάιμου (2007,σελ 67), είναι ορολογίες που συναντάμε στον Ξενοφώντα (Πόροι, IV,2) και στον Στράβωνα (IX, 1,23) και αφορούν στα φτωχά “μεταλλεύματα”, τα οποία μετά από τη λεγόμενη χειροδιαλογή άφηναν οι αρχαίοι μεταλλευτές του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου έξω (εξωτερικές ) από τα στόμια των στοών (Εικόνα 1) και των φρεάτων ή και μέσα (εσωτερικές) στις στοές.
Οι “εκβολάδες” ήταν χονδρόκοκκα υλικά, που οι αρχαίοι μεταλλευτές τα θεωρούσαν φτωχά προϊόντα εξόρυξης μη εκμεταλλεύσιμα και επομένως άχρηστα απορρίμματα γι’ αυτούς. Σύμφωνα με τον καθηγητή Κ. Κονοφάγο, 1980 (Εικόνα 2) η μέση περιεκτικότητα των εκβολάδων του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου ήταν περίπου <7% σε Μόλυβδο Pb και με περιεκτικότητα σε άργυρο Ag .
Υπενθυμίζουμε ότι αυτές οι “εκβολάδες” δηλαδή τα χονδρόκοκκα υλικά απορρίμματα της χειροδιαλογής καθώς και οι “πλυνίτες” τα λεπτομερέστερα υλικά απορρίμματα κατεργασίας των πλυντηρίων εμπλουτισμού με μέση περιεκτικότητα 6,6 % σε Μόλυβδο Pb και 133gr/ton σε Άργυρο Ag, αποτέλεσαν στη συνέχεια σπουδαίο υλικό εκμετάλλευσης από τους νεότερους μεταλλευτές των τελών του 19ου αι. Όπως είναι γνωστό οι “εκβολάδες” υπήρξαν επίσης η αιτία των γνωστών “Λαυρεωτικών” ή του “Λαυρεωτικού ζητήματος”, που οφείλονταν στη νομική διαφορά μεταξύ της Γαλλο-Ιταλικής Εταιρίας και του Ελληνικού Δημοσίου (Εικόνα 3) για την κυριότητα των αρχαίων αυτών κατάλοιπων, με αποτέλεσμα την δημιουργία μιας μεγάλης κοινωνικής και πολιτικής κρίσης.
Συμπερασματικά οι αρχαίοι μεταλλευτές δεν εκμεταλλεύονταν τα εξορυγμένα υλικά, που είχαν περιεκτικότητα σε μόλυβδο (Pb) μικρότερη από το όριο περίπου των 7%, διότι τα θεωρούσαν ως άχρηστα απορρίμματα (waste). Επομένως στην ουσία οι αρχαίοι μεταλλευτές εφάρμοζαν τη σύγχρονο μεταλλευτική μέθοδο του καθορισμού του “Cut-Off Grade (COG)” (κατά την διεθνή επιστημονική ορολογία) ή της λεγόμενης “Οριακής Περιεκτικότητας”.
Στη σύγχρονη μεταλλευτική επιστήμη για το σχεδιασμό της ανάπτυξης και εκμετάλλευσης ενός μεταλλείου ο καθορισμός του “Cut-Off Grade” ή της λεγόμενης στην Ελληνική ορολογία “Οριακής Περιεκτικότητας”, είναι απολύτως απαραίτητη.
Η “Οριακή Περιεκτικότητα” (Π. Τζεφέρης, 2012 και Μ. Μενεγάκη) στη σύγχρονη μεταλλευτική, εκφράζει την περιεκτικότητα ανά τόνο μεταλλεύματος στην οποία εξισώνονται τα κόστη εκμετάλλευσης, επεξεργασίας και διάθεσης του τελικού προϊόντος με τα έσοδα από την πώληση αυτού (Εικόνα 4). Όταν η περιεκτικότητα σε χρήσιμο συστατικό είναι μικρότερη από την “οριακή περιεκτικότητα” (K. Lane, 1988) τότε το υλικό χαρακτηρίζεται ως άγονο ή στείρο -waste (υπό τις παρούσες βέβαια τεχνολογικές εξελίξεις και οικονομικές συνθήκες), ενώ όταν είναι μεγαλύτερη ως μετάλλευμα.
Τα τμήματα του κοιτάσματος των οποίων η περιεκτικότητα υπερβαίνει την οριακή, θεωρούνται οικονομικά εκμεταλλεύσιμα, ενώ το συνολικό απόθεμα ενός κοιτάσματος καθορίζεται με βάση την οριακή του περιεκτικότητα. Στη συνέχεια και σύμφωνα με την οριακή περιεκτικότητα του κοιτάσματος, πραγματοποιείται ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός της εξόρυξης (A. Bascetin & A. Niet,2007). Για το σκοπό αυτό έχουν αναπτυχθεί από το παρελθόν και εξελίχθηκαν στη συνέχεια αλγόριθμοι βελτιστοποίησης του “Cut-Off Grade” και ηλεκτρονικά προγράμματα μοντελοποίησης .
Καταλήγοντας διατυπώνω έναν προβληματισμό σχετικά με τα γεγονότα των “Λαυρεωτικών” που ταλαιπώρησαν τόσο πολύ την Ελληνική κοινωνία κατά τα τέλη του 19ου αι. και μάλιστα τότε, που η χώρα μας προσπαθούσε να βρει τον αναπτυξιακό της βηματισμό. Διερωτώμαι λοιπόν αν οι αρμόδιοι κυβερνητικοί λειτουργοί ήταν επιστημονικά ενημερωμένοι για την σημασία της “οριακής περιεκτικότητας” και πως αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις οικονομικές συνθήκες. Διότι αν είχαν έγκαιρα κατανοήσει ότι τα αρχαία κατάλοιπα της εξορυκτικής (εκβολάδες) και της κατεργασίας εμπλουτισμού (πλυνίτες), είχαν αποκτήσει μετά από 2400 χρόνια, σημαντική μεταλλευτική αξία με αποτέλεσμα να θεωρούνται πλέον οικονομικά εκμεταλλεύσιμα, αφού η περιεκτικότητά τους υπερέβαινε την τότε διαμορφωμένη “οριακή περιεκτικότητα” (βάσει των τεχνολογικών εξελίξεων και των τότε οικονομικών συνθηκών), θα διαχειρίζονταν διαφορετικά τις συμβάσεις με την εταιρεία, ώστε να μην προκύψουν τα τεράστια αυτά κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Bascetin, A., and Niet, A., 2007: Determination of optimal cut-off grade policy to optimize NPV using a new approach with optimization factor. Article (PDF Available) in Journal- South African Institute of Mining and Metallurgy 107:87. https://www.researchgate.net/publication/220036205_Determination_of_optimal_cut-off_grade_policy_to_optimize_NPV_using_a_new_approach_with_optimization_factor
Κονοφάγος, Κ.Η.,1980: Το Αρχαίο Λαύριο και η Ελληνική Τεχνική Παραγωγής του Αργύρου. Εκδοτική Ελλάδος Α.Ε., Αθήνα, 458 σελ.
Lane K., 1988: The economic definition of ore: Cut-off grades in theory and practice. Mining Journal Books, London.
Μαζαράκη, Μ., : Σχεδιασμός υπαίθριων Εκμεταλλεύσεων. Ενότητα 3. Βασικές Παράμετροι σχεδιασμού υπαίθριας εκμετάλλευσης. https://ocw.aoc.ntua.gr/modules/document/file.php/METAL108/Enotita_3.pdf
Μπίτζιος, Δ., 2018: Λαυρεωτικά VS καταστραφέντα &διαφυγόντα αρχαιολογικά ευρήματα Λαυρίου . Ποιο από τα δύο άραγε ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα (I),(II). http://www.oryktosploutos.net/2018/06/vs.html
Τζεφέρης, Π., 2012: Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος, ο χορός των δισεκατομμυρίων και η Μεταλλευτική Εκτιμητική!!! http://www.oryktosploutos.net/2012/01/blog-post_09.html
Τσάιμου, Κ.Γ.,2007: Ορολογία τη αρχαίας μεταλλείας. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π.