[του Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας]
2.3 Ο μαρασμός της εκμετάλλευσης ΟΠΥ. Ωστόσο, η εξόρυξη, ως ο βασικός παράγοντας ανάπτυξης της πόλης,γινόταν όλο και περισσότερο ζημιογόνα κατά τον 19ο και κυρίως κατά τον 20ο αιώνα. Αυτό οφειλόταν, εκτός άλλων, στη μείωση των τιμών των μετάλλων και στους ταραχώδεις καιρούς επαναστάσεων και πολέμων. Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν δύο μεταλλευτικές μονάδες στη Μπάνσκα Στιάβνιτσα και δύο στην Χόντρουσια. Οι δεξαμενές νερού στην πλειοψηφία τους έχασαν την αρχική τους σημασία, σταμάτησαν να προμηθεύουν υδροηλεκτρική ενέργεια και άρχισαν να εξυπηρετούν τους ψαράδες και τους ντόπιους τουρίστες.
Μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, η εξόρυξη ξαναζωντάνεψε το 1946, όταν και ιδρύθηκε στην Μπάνσκα Μπύστριτσα η κρατική επιχείρηση «Μεταλλεία και Μεταλλουργίες». Την περίοδο 1946-1993 εξορύσσονται στην περιοχή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα μεταλλεύματα Pb, Zn, Cu, Ag και Au. Στην καλύτερη περίοδο, εργάζονταν εδώ 1500-1600 άτομα στους τομείς της εξόρυξης, γεωλογικής έρευνας και μεταλλουργικής κατεργασίας. Μετά το 1989, ενισχύθηκαν οι φωνές ενάντια στο ψηλό κόστος εξόρυξης των μεταλλευμάτων και των κρατικών ενισχύσεων. Έτσι, το 1990, η Σλοβάκικη Κυβέρνηση αποφάσισε ότι τα μεταλλεία στη Μπάνσκα Στιάβνιτσαθα πρέπει να κλείσουν το αργότερο μέχρι το 1995, πράγμα το οποίο και έγινε.
Το μόνο μεταλλείο που επέζησε ήταν αυτό της Ροζαλίας στην Χόντρουσια, χάρις στις άοκνες προσπάθειες του μηχανικού Richard Kana. Πρόκειται για το μοναδικό ενεργό μεταλλείο χρυσού σε ολόκληρη την Κεντρική Ευρώπη.
3) Τα κυριότερα μνημεία της μεταλλευτικής βιομηχανίας της Μπάνσκα Στιάβνιτσα
Ο αριθμός των ιστορικών, τεχνικών, αρχιτεκτονικών και πολιτιστικών μνημείων της Μπάνσκα Στιάβνιτσα είναι τόσο μεγάλος, που οι εκδόσεις βιβλίων που τα περιγράφουν είναι πάμπολλες. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ συμπεριλήφθηκαν 86 τεχνικά μνημεία της περιοχής.Ανάμεσα σε αυτά, υπάρχουν 22 υπόγειες στοές, 27 δεξαμενές νερού, 5 φρεάτια, 5 πύργοι φρεατίων, 4 βιομηχανικά κτίρια, 9 μεταλλευτικά κτίρια, 2 νοσοκομεία για μεταλλωρύχους, 2 λίμνες τελμάτων, 3 λατομεία, 2 πύργοι με ξύλινα καμπαναριά, κα. Ως εκ τούτου, στην παρούσα δημοσίευση, αναγκαστικά θα περιοριστούμε στα πλέον γνωστά.
3.1 Το Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας. Το Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας (Εικ. 6) έκλεισε φέτος 119 χρόνια ύπαρξης. Πρόκειται για τον κρατικό οργανισμό που προσφέρειμια ολοκληρωμένη εικόνα για ένα από τους σημαντικότερους κλάδους της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή. Στο Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας υπάγονται οι παρακάτω μονάδες και εκθέσεις που φιλοξενούν:
1) Το Παλαιό Κάστρο της πόλης (Εικ. 6/1),
2) το Νέο Κάστρο της πόλης (Εικ. 6/2),
3) η Πινακοθήκη Jozef Kollár (Εικ. 6/3),
4) το Υπαίθριο Μεταλλευτικό Μουσείο (Εικ. 6/4),
5) το κτίριο Berggericht (Εικ. 6/5), όπου φιλοξενείται η Μόνιμη Ορυκτολογική Έκθεση του Μουσείου, η ανακαινισθείσα στοά Michal (Εικ. 7), το Γραφείο Πληροφοριών, ένα μικρό κατάστημα πώλησης ορυκτών και βιβλίων και αυτή την περίοδο η έκθεση φωτογραφιών με τίτλο «ΟΙ Παράλληλες Διαδρομές του Λαυρίου και της Μπάνσκα Στιάβνιτσα»,
6) Τα κτίρια του Κεντρικού Μουσείου (Εικ. 6/6), το μεγαλύτερο συγκρότημα κτιρίων στην Μπάνσκα Στιάβνιτσα, με εκθέματα συναφή με την εξόρυξη και επεξεργασία των μεταλλευμάτων,
7) Η ανακαινισθείσα, επισκέψιμη αποστραγγιστική στοά Glanzenberg (Εικ. 6/7) στο κέντρο της πόλης, με γραπτή αναφορά σε αυτήν από το 1560 μ.Χ., και
8) Η Μόνιμη Έκθεση στη πόλη Handlová(Εικ. 6/8), όπου εκτίθενται αντικείμενα σχετικά με την εξόρυξη λιγνίτη στη Σλοβακία, με έμφαση στη βιομηχανική εκμετάλλευση του 20ου αιώνα.
Όπως περιγράφεται και σε ειδικότερη ανακοίνωση (https://www.oryktosploutos.net/2019/09/blog-post_10.html), αλλά και συνοπτικά στην παρούσα δημοσίευση, το σύστημα δεξαμενών και καναλιών νερού, που χρησιμοποιήθηκε στη μεταλλευτική βιομηχανία της περιοχής, αποτέλεσε για αιώνες υποδειγματικό μοντέλο για ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και για πολλά μεταλλεία στον κόσμο.3.2 Το Σύστημα Διαχείρισης και χρήσης νερού στη μεταλλευτική βιομηχανία της περιοχής
Στην περιοχή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα σήμερα σώζονται 30 δεξαμενές νερού, που υπάγονται σε 4 ομάδες, σύμφωνα με τη γεωγραφική τους θέση. Είκοσι επτά από αυτές εντάχθηκαν στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Η γεωγραφική θέση εικοσιπέντε εξ αυτών απεικονίζεται στην Εικ. 8. Είναι όλες επισκέψιμες, ενώ πολλές από αυτές προσελκύουν το μεγάλο ενδιαφέρον ξένων και ντόπιων ερευνητών, αλλά και τουριστών (και για λόγους αναψυχής).
Η δεξαμενή ΄Οττεργκρουντσκα (Ottergrundská) βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο(σε υψόμετρο 801,2 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας). Το συγκρότημα δεξαμενών Μεγάλη Ρίχναβα (Veľká Richnava) διαθέτει το μεγαλύτερο -συνολικά – φράγμα μήκους 774,7 μέτρων, αυτό της Μεγάλης Βίντσιαχτσκα (Veľká Vindšachtská)(Εικ. 10) είναι 237,1 μέτρα, ενώτης Κάτω Χόντρουσκα (Hodrušská) και του Πότσουβαντο (Počúvadlo) ξεπερνούν τα 195 μέτρα το καθένα.Η παλαιότερη από αυτές ονομάζεται Μεγάλη Δεξαμενή και πρωτοκατασκευάστηκε πριν από το 1510 μ.Χ.(Εικ. 9). Υπάρχουν ακόμα τρεις δεξαμενές νερού από τον 16οαιώνα, δύο από τον 17οαιώνα, ενώ από τον 18ο αιώνα έχουν διατηρηθεί 18 δεξαμενές. Ο 18ος αιώνας αντιπροσωπεύει τη σημαντικότερη περίοδο κατασκευής υδροηλεκτρικών έργωνγια την εξόρυξη και επεξεργασία των μεταλλευμάτων. Τέλος, υπάρχουν δύο δεξαμενές από τον 19ο αιώνα και μία από τον 20οαιώνα.
Το μεγαλύτερο πλάτος στεφάνης έχει η Μεγάλη Ρίχναβα (24,7 μ.).Στη δεξαμενή Πότσουβαντο, η οποία αποτελείται από 5 φράγματα, το ψηλότερο από αυτά είναι 29,6 μέτρων. Η δεξαμενή Ρόζγκουντ (Rozgrund)έχει το μεγαλύτερο βάθος, δηλ. 22,3 μέτρα.
Επίσης, μοναδικά είναι και τα συστήματα των διασυνδέσεων μεταξύ τους καναλιών τροφοδοσίας και αποστράγγισης, στοών παραγωγής και εξοπλισμού. Οι δεξαμενές Ρίχναβα διαθέτουν το μεγαλύτερο σύστημα καναλιών νερού – 24 χλμ. Ο συνολικός όγκος νερού των δεξαμενών που χτίστηκαν από τον 16ο αιώνα και μετά ήταν περίπου 7 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, το μήκος των καναλιών συλλογής νερού 72 χλμ., ενώ το μήκος των προωθητικών τάφρων, δηλ. για παραγωγή υδροδυναμικής ενέργειας,έφθανε τα 57χλμ.
Η Μεταλλευτική Διαδρομή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα. Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς και Πρότυπο για τη Λαυρεωτική (IΙI) Η Μπάνσκα Στιάβνιτσα καταγράφηκε στην μεταλλευτική ιστορία και για τις αποστραγγιστικές της στοές (Εικ. 11). Εντελώς μοναδική είναι η αποστραγγιστική στοά του Αυτοκράτορα Ιωσήφ Β, σήμερα γνωστή ως Βόζνιτσκα (Voznická), που ορύχθηκε από το 1782 μέχρι το 1878. Μετά την ολοκλήρωσή της είχε μήκος 16538,5 μέτρων και αποτέλεσε το μεγαλύτερο υπόγειο εξορυκτικό έργο στον κόσμο. Κατά την εκσκαφή της χρησιμοποιήθηκε, για πρώτη φορά στην Ουγγρική Αυτοκρατορία, το 1873, η μηχανική διάτρηση με πεπιεσμένο αέρα, καθώς καιη ηλεκτρική πυροδότηση εκρηκτικών φορτίων. Η σήραγγα αποστραγγίζει τα νερά του ορυχείου στον ποταμό Χρον ακόμα και σήμερα.