Βασικά “μαθήματα” θεσμικού πλαισίου άσκησης μεταλλευτικών δικαιωμάτων δημοσίου

Ως Δημόσια Μεταλλεία νοούνται τα μεταλλεία στα οποία το Δημόσιο έχει το αποκλειστικό δικαίωμα άσκησης του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης. Πρόκειται για τα μεταλλεία τα οποία αφορούν τα εξηρημένα υπέρ του Δημοσίου Μεταλλευτικά Ορυκτά, τους Δημόσιους Μεταλλευτικούς Χώρους (ΔΜΧ) που μόλις τα τελευταία χρόνια  ολοκληρώθηκε η καταγραφή τους Υπουργείο ΠΕΝ, καθώς επίσης και κάθε άλλος χώρος που ερευνήθηκε από το Δημόσιο μέσω του εκάστοτε θεσμοθετημένου τεχνικού Συμβούλου που αυτό διαθέτει (σήμερα  ΕΑΓΜΕ).

Για την αποφυγή περερμηνειών επί του θέματος, αναφέρουμε εδώ και την ύπαρξη  ιδιωτικών μεταλλείων. Ως Ιδιωτικά Μεταλλεία νοούνται τα μεταλλεία στα οποία οι ιδιώτες έχουν το αποκλειστικό δικαίωμα άσκησης του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης. Πρόκειται για τα μεταλλεία τα οποία παραχωρούνται με Προεδρικό Διάταγμα σε ιδιώτες, σύμφωνα με τον Μεταλλευτικό Κώδικα (ΜΚ, ΝΔ 210/1973 ΦΕΚ Α’ 277 ), καθώς επίσης και εκείνα τα Μεταλλεία τα οποία παρέμειναν νομίμως σε ιδιώτες προ της θέσης σε ισχύ του ΜΚ.

Ο τρόπος άσκησης των μεταλλευτικών δικαιωμάτων (δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης) του Δημοσίου ρυθμίζεται στο άρθρο 144 του Μεταλλευτικού Κώδικα. Ειδικότερα, σύμφωνα με την παρ. 1 αυτού, το Δημόσιο ασκεί τα μεταλλευτικά του δικαιώματα δι’ αυτεπιστασίας ή δι’ εκμισθώσεως κατόπιν δημοπρασίας ή δια συμβάσεως κυρουμένης με ειδικό νόμο.

Μόνο κατ’ εξαίρεση, για λόγους δημοσίου συμφέροντος, ιδιαίτερα προκειμένου να επισπευσθεί η διενέργεια έρευνας και εκμετάλλευσης, η παρ. 3 του άρθρου 144, όπως ισχύει μετά την τροποποίησή της με το άρθρο 23 του ν. 2545/1997 (ΦΕΚ Α’ 254), επιτρέπει την εκμίσθωση των δικαιωμάτων του Δημοσίου με απευθείας σύμβαση σε οποιαδήποτε επιχείρηση παρέχει τα εχέγγυα για το σκοπό αυτό. Ιδίως η απευθείας εκμίσθωση επιτρέπεται, σύμφωνα με την παρ. 3, προς την τελευταία μισθώτρια επιχείρηση, αφού ληφθούν υπόψη μεταξύ άλλων και οι επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν, η ορθολογική εκμετάλλευση, ο βαθμός επεξεργασίας του μεταλλεύματος, καθώς και το επιχειρησιακό σχέδιο δράσης και τα απομένοντα προς εκμετάλλευση αποθέματα.

Επομένως, για να μπορέσει ένας ιδιώτης να αποκτήσει μεταλλευτικά δικαιώματα εντός δημόσιου μεταλλευτικού χώρου θα πρέπει να τα μισθώσει από το Δημόσιο είτε μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας, εφόσον αναδειχθεί πλειοδότης, είτε μέσω απευθείας εκμίσθωσης, εφόσον διαπιστωθεί ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις της απευθείας εκμίσθωσης που θέτει ο Μεταλλευτικός Κώδικας.

Για την λειτουργία του μεταλλείου απαιτούνται επίσης:

• Απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ), σύμφωνα με τις διατάξεις της κείμενης περιβαλλοντικής νομοθεσίας, όπως εκάστοτε ισχύει, και απόφαση έγκρισης επέμβασης, όπου και όταν απαιτείται και όπως προβλέπεται από τις σχετικές διατάξεις. Με το ν.4014/2011 ενσωματώθηκε η έγκριση επέμβασης στην ΑΕΠΟ.
•  Απόφαση έγκρισης τεχνικής μελέτης, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον Κανονισμό Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών, όπως εκάστοτε ισχύει. Η Απόφαση έγκρισης τεχνικής μελέτης αποτελεί την τελευταία διοικητική πράξη για την έναρξη τόσο των εργασιών έρευνας, όσο και των αντίστοιχων της εκμετάλλευσης μεταλλείων.

Εφόσον προηγηθούν τα ανωτέρω, η άσκηση του μεταλλευτικού δικαιώματος, μπορεί να επεκταθεί και σε οποιοδήποτε τμήμα της έκτασης του μεταλλευτικού χώρου, γεγονός που προφανώς εξαρτάται από τα
αποτελέσματα των ερευνητικών εργασιών που έχουν  πραγματοποιηθεί.  Πράγματι, η πορεία τόσο των εργασιών εκμετάλλευσης όσο και των ερευνητικών εργασιών ενδεχομένως θα υποδείξει και άλλα τμήματα της έκτασης στα οποία είναι δυνατόν να διενεργηθεί εκμετάλλευση ή να επεκταθεί η υφιστάμενη. Εάν τα αποτελέσματα των ερευνών το «επιτρέπουν» προφανώς υπάρχει δυνατότητα να γίνει αίτηση για  πολλά «σημεία» επέμβασης του κοιτάσματος, σε μεταγενέστερο χρόνο ή ακόμα και ταυτόχρονα ή ακόμη και για περισσότερα του ενός ορυκτά.

Βέβαια σε κάθε περίπτωση, σε οποιοδήποτε διακριτό τμήμα της έκτασης του ΔΜΧ για το οποίο αιτείται η διενέργεια εργασιών εκμετάλλευσης, θα πρέπει να προηγηθεί της έναρξης εργασιών η έγκριση περιβαλλοντικών όρων και τεχνικής μελέτης εκμετάλλευσης, ενώ εάν πρόκειται για επέκταση ήδη «αδειοδοτηθείσας» έκτασης, απαιτείται τροποποίηση των σχετικών αποφάσεων.

Τέλος αλλά πολύ σημαντικό στοιχείο,  που θα πρέπει να επισημανθεί σε κάθε περίπτωση είναι η -ανεξαρτήτως λόγων και τεκμηρίωσης- διαπιστωθείσα πλέον και παγιωμένη στους πολίτες της χώρας απαξίωση της μεταλλευτικής δραστηριότητας από τις τοπικές κοινωνίες κάτι που απαιτεί ειδική διαχείριση από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές.

Προκειμένου αυτό να αντιμετωπιστεί, θεωρούμε ότι πριν από τη λήψη απόφασης περί της διενέργειας ή μη διαδικασίας εκμίσθωσης, θα πρέπει να μελετηθούν διεξοδικά τα προσδοκώμενα οφέλη της δραστηριότητας στο πλαίσιο του γενικότερου αναπτυξιακού σχεδιασμού της περιοχής και σε συνδυασμό με τυχόν άλλες δραστηριότητες στον ευρύτερο του επίμαχου χώρο.Τα οφέλη αυτά θα πρέπει να εκτιμηθούν συναρτήσει του περιβαλλοντικού κινδύνου, ώστε το αποτέλεσμα να μπορεί να είναι αποδεκτό και να  μην διακυβεύει την περιβαλλοντική ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή.

Τα συγκεκριμένα στοιχεία αυτής της διερεύνησης και τα οφέλη τόσο για την εθνική οικονομία όσο και για τη τοπική, θεωρούμε ότι θα ήταν σκόπιμο να κοινοποιηθούν, να αναλυθούν και να συζητηθούν με τους τοπικούς φορείς, με βάση επιστημονικά και οικονομικά δεδομένα, από ειδικές επιτροπές στελεχών της Πολιτείας  και της ΕΑΓΜΕ, καθώς καιειδικών εμπειρογνωμόνων εγνωσμένου κύρους του κλάδου.