Πικέρμι Αττικής: η άγνωστη "Ακρόπολη" της παλαιοντολογίας

Για τους επιστήμονες της παλαιοντολογίας το Πικέρμι είναι «η Ακρόπολη της παλαιοντολογίας». Για το ευρύ κοινό, είναι… ακόμη μία περιοχή της Αττικής. Κι όμως, οι ανασκαφές στην περιοχή ξεκίνησαν πριν από δύο αιώνες και έχουν φέρει στο φως εντυπωσιακά σκελετικά κατάλοιπα τουλάχιστον 50 ειδών, το παλαιότερο ηλικίας 7,2 εκατ. ετών.

Επιστήμονες και φορείς της περιοχής απευθύνουν εδώ και… έναν αιώνα εκκλήσεις στην πολιτεία να προστατεύσει τον χώρο και να δημιουργήσει ένα μεγάλο παλαιοντολογικό μουσείο.

Παλαιοντολογία είναι η επιστήμη, που ασχολείται με τη μελέτη παλαιών όντων, δηλαδή με την μελέτη φυτικών και ζωικών οργανισμών, που έζησαν στη Γη πριν από τη σημερινή γεωλογική εποχή και κλείσθηκαν σε στρώματά της. Είναι η επιστήμη που μελετά την προϊστορική ζωή στον πλανήτη μας συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν. Η Παλαιοντολογία αποτελεί βασικά κλάδο των Γεωεπιστημών, όπου κυρίως εφαρμόζεται και χρησιμοποιείται ως απαραίτητο στοιχείο για την ερμηνεία διαφόρων συμβάντων στο γεωλογικό χρόνο, καθώς επίσης αποτελεί αντικείμενο και των Βιοεπιστημών.

Τα Απολιθώματα είναι λείψανα είτε φυτικών είτε ζωικών οργανισμών που έζησαν στο παρελθόν (δηλαδή πριν από τη σημερινή γεωλογική εποχή) και μετά το θάνατό τους ενταφιάστηκαν σε κάποιο στρώμα του φλοιού της Γης. Εκεί υπέστησαν ένα σύνολο φυσικών και χημικών διεργασιών κατάλληλων, ώστε τα σκληρά τμήματα του οργανισμού, π.χ. κέλυφος, όστρακο, οστά, να απολιθωθούν, δηλαδή να μετατραπούν σε πέτρα (λίθο).

Οι πρώτες ανασκαφές στο Πικέρμι ξεκίνησαν από Ελληνες και ξένους επιστήμονες το 1835. Στα χρόνια που ακολούθησαν βρέθηκαν περισσότερα από 50 είδη σαρκοβόρων και φυτοφάγων ζώων. «Ολα τα σημερινά ζώα της Αφρικής, και όχι μόνο, απαντώνται στις προγονικές τους μορφές στο Πικέρμι», εξηγεί ο Γιώργος Θεοδώρου, ομότιμος καθηγητής Παλαιοντολογίας – Στρωματογραφίας στο τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Από προβοσκιδωτά, όπως δεινοθήρια και μαστόδοντα, καμηλοπαρδάλεις –ανάμεσα στις οποίες και δύο κοντόλαιμες–, έως πιθήκους, χοίρους, ελάφια, ιππάρια, ρινόκερους, στρουθοκαμήλους, αρπακτικά πτηνά, αιλουροειδή…

Η “χώρα” των ρινόκερων στο μουσείο της Κερασιάς Ευβοίας

Στη διεθνή βιβλιογραφία, πολλά ζώα που ανακαλύφθηκαν εκεί έχουν και τη λέξη “πικερμικό” στο όνομά τους. Τουλάχιστον 500-600 επιστημονικές δημοσιεύσεις έχουν στον τίτλο τους τη λέξη “Πικέρμι”, ενώ χιλιάδες άλλες αναφέρονται στην πικερμική πανίδα. Σε όλα τα σημαντικά μουσεία φυσικής ιστορίας στον κόσμο υπάρχουν πικερμικά δείγματα ή και ολόκληρες συλλογές».

Αναπαράσταση γιγαντιαίας χελώνας από το Πικέρμι. Μουσείο Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου.

Η πρόσφατη ιστορία των ανασκαφών στο Πικέρμι ξεκινάει τη δεκαετία του ’70, υπό τον καθηγητή Παλαιοντολογίας Νίκο Συμεωνίδη. Ο κ. Θεοδώρου συνεχίζει μέχρι σήμερα το έργο του. «Τα τελευταία χρόνια προχωρούμε με χρηματοδότηση του Δήμου Ραφήνας – Πικερμίου. Φέτος πραγματοποιήσαμε μια από τις πιο παρατεταμένες ανασκαφές, που διήρκεσε περίπου τρεις μήνες. Βρίσκουμε οστά από προβοσκιδωτά που δεν τα είχαμε βρει μέχρι πρότινος στο Πικέρμι».

Παρά τη σημασία της περιοχής, η μόνη κίνηση που έχει γίνει για τη διάσωσή της ήταν το 1984 η ανακήρυξή της σε αρχαιολογικό χώρο. Οι πιέσεις στην περιοχή είναι πολλές και ο παλαιός χαρακτηρισμός είναι πλέον ανεπαρκής.

Κρανία Πιθήκου της Πεντέλης (Mesopithecus pentelicus)

Πλέον, οι ειδικοί προτείνουν να δημιουργηθεί στο Πικέρμι ένα γεωπάρκο υπό την αιγίδα της UNESCO, αξιοποιώντας την πρόσφατη νομοθεσία. Την πρόταση έχει φέρει στη Βουλή δύο φορές η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Χαρά Καφαντάρη, χωρίς ωστόσο να υπάρξει αποτέλεσμα.

Οι λιγοστοί Ελληνες παλαιοντολόγοι έχουν τα τελευταία χρόνια πετύχει με προσωπικό αγώνα τη δημιουργία περίπου 10 μικρών μουσείων σε σημαντικές τοποθεσίες ανά την Ελλάδα, ανάμεσα στις οποίες το Πικέρμι, τα Γρεβενά, η Μεγαλόπολη, η Εύβοια.

Λείπει όμως ένα μεγάλο, σύγχρονο παλαιοντολογικό μουσείο, καθώς η μελέτη του παρελθόντος στη χώρα μας «μονοπωλείται» από την κλασική αρχαιότητα. «Η γραφειοκρατία είναι χειρότερη από την εξεύρεση πόρων», λέει ο κ. Θεοδώρου. «Στη Μεγαλόπολη, για παράδειγμα, χρειάστηκε εννέα χρόνια για να θεμελιωθεί ένα μικρό μουσείο με έτοιμες μελέτες».

Ο Δήμος Ραφήνας – Πικερμίου επιθυμεί να καλύψει το κενό, ιδρύοντας γεωπάρκο με μεγάλο παλαιοντολογικό μουσείο, είναι άγνωστο όμως αν θα τα καταφέρει. «Πρέπει να υπάρξει μια καλύτερη οριοθέτηση της περιοχής ώστε να προστατευθεί και να απομακρυνθούν κάποιες χρήσεις. Δεν γίνεται να φέρνουμε επιστήμονες από το εξωτερικό να επισκεφθούν το σημείο μιας σημαντικής ανασκαφής και δίπλα να έχει χοιροστάσια!».

[με βάση άρθρο του Γιώργου Λιάλιου, εφημ. Καθημερινή]

Elephas tiliensis: Νάνος και τρισδιάστατος

Επιμέλεια: του Πέτρου Τζεφέρη