ΓΕΩΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ/ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

Μεταλλευτική Περιήγηση ΑΕ (I)


Του Πέτρου Τζεφέρη*

O αείμνηστος καθηγητής Κων/νος Κονοφάφος στο περίφημο βιβλίο του για το Αρχαίο Λαύριο («Το Αρχαίο Λαύριο, 1980), που απετέλεσε και διαχρονικό έργο ζωής του, είχε κάνει μια εκτίμηση/πρόβλεψη στην οποία διαψεύστηκε, τουλάχιστον μέχρι σήμερα. Πράγματι, στη σελ. 54 του βιβλίου, ο δάσκαλος έκανε την εκτίμηση ότι τα μεταλλεία του Λαυρίου «θα τύχουν και πάλι εκμεταλλεύσεως σε μερικά χρόνια, τόσο αυτά όσο και οι πλούσιες σε μεταλλικές αξίες μεταλλουργικές σκουριές».Αυτή η αισιόδοξη άποψη ήταν και η γενικότερη φιλοσοφία των σύγχρονων με τον K.Κονοφάγο επιστημόνων της μεταλλείας αλλά και των επίγονων της προηγούμενης γενιάς για τα παλιά και μερικώς ανεξόφλητα μεταλλεία. Ισως γιατί δεν είχαν «ενσωματώσει» εν τοις πράγμασι όλη την περιβαλλοντική «καταιγίδα», του ευρωπαϊκού (και όχι μόνον) δικαίου σχετικά με το περιβάλλον και την εξόρυξη. Που άλλαξε τα δεδομένα και τοποθέτησε πρωτίστως όχι το «Πως» (δηλ. την μεθοδολογία με την οποία θα κάνουμε εξόρυξη και μεταλλουργία) αλλά το «εάν» (δηλ. εάν επιτρέπεται να κάνουμε εξόρυξη και μεταλλουργία). Θυμάμαι τον επίσης αείμνηστο καθηγητή Α. Φραγκίσκο, που όταν τον ρωτούσα για την ιστορική μεταλλευτική ταυτότητα της Σερίφου, δεν ήθελε να πάει κατευθείαν στο παρελθόν και να απεμπολήσει το παρόν δηλ. την δυνατότητα εκμετάλλευσης των ήδη ερευνημένων κοιτασμάτων αιματίτη κι μαγνητίτη καθώς και εκείνων του σεριφιώτικου γνευσίου.

Δυστυχώς και αυτός διαψεύστηκε από τα σημεία των καιρών. Είμαι βέβαιος, ότι αν σήμερα τους ετίθετο το γνωστό ζήτημα του ελληνικού χρυσού, αμφότεροι οι σπουδαίοι αυτοί καθηγητές δεν θα απεμπολούσαν τη δυνατότητα εξαγωγής του και θα έψαχναν εναγωνίως ως οιονεί ερευνητές να βρουν την καταλληλότερη μέθοδο για την εξαγωγή του, είτε με είτε χωρίς κυάνιο, είτε με πυρο- είτε με υδρο- είτε με –βιοϋδρο μεταλλουργία. Χωρίς ούτε λεπτό να σκεφτούν ότι υπάρχει και η μηδενική λύση. Αυτή η γενιά, αυτή η γενιά των δασκάλων, δεν θεωρούσε λύση την «μηδενική λύση», ούτε καν ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές!

Οι νεώτεροι μεταλλειολόγοι/μεταλλουργοί έχουν αρχίσει και προσαρμόζονται, όσο φυσικά αυτό είναι εφικτό, εφόσον δύσκολα παραδέχεται κανείς ότι αυτό που σπούδασε και εντρύφησε είναι a priori υπό αίρεση! Ο καθηγητής Δ. Καλιαμπάκος, σημερινός κοσμήτορας της Σχολής ΜΜΜ του ΕΜΠ, προσπαθώντας να ενισχύσει την πολλαπλή αξία του υπόγειου χώρου ως επιπλέον θετική παρεπόμενη πρόκληση της μεταλλείας έχει δηλώσει ότι το «μοντέρνο κοίτασμα είναι ο χώρος, ο υπόγειος χώρος» Οσο κι αν η δήλωση αυτή «φαίνεται» πως απεμπολεί εντέχνως και μόνο προσωρινά την αξία του ιδίου του κοιτάσματος, εντούτοις αποτελεί μια μετακίνηση από την φιλοσοφία της μεταλλείας της παλιότερης γενιάς.

Μια τέτοια χρήσιμη υπερβολή θα προσπαθήσω κι εγώ κάνοντας εντέχνως και αρκούντως «απερίσκεπτα» την δήλωση: «Το μέλλον της Μεταλλείας στην Ελλάδα, δεν είναι η ίδια η μεταλλεία. Τουλάχιστον για την σημερινή χρονική συγκυρία. Είναι η Μεταλλευτική Περιήγηση”. Αφού για την ίδια την μεταλλεία καθίσταται όλο και πιο δύσκολη έως αδύνατη η γνωστή προτροπή «και τούτο ποιείν κακείνο μη αφιέναι..»

Πράγματι, υπάρχουν πολλές περιοχές στον τόπο μας με δυναμικό μεταλλευτικής περιήγησης. Οι περιοχές του Λαυρίου (μεταλλεία μολύβδου-αργύρου, εγκαταστάσεις μεταλλουργίας κλπ), η περιοχή των παλαιών λατομείων της Πεντέλης και του Διονύσου Αττικής, της Σερίφου (μεταλλεία σιδήρου και αιματηρά γεγονότα του 1916 στο Μεγάλο Λιβάδι και Κουταλά Σερίφου), της Χαλκιδικής (μεικτά θειούχα, Μαντεμοχώρια), της Μήλου (ορυχεία βιομηχανικών ορυκτών, θειωρυχεία, κλπ), της Εύβοιας (Λάρκο, Μαντούδι, Κάρυστος), της Φωκίδας (βωξίτης, μεταλλευτικό πάρκο Φωκίδος), της Νάξου (σμύριδα, περιοχή Μουτσούνα και εναέριο σύστημα μεταφοράς, Κούροι Νάξου), της Θάσου (προϊστορικά λατομεία ώχρας, ορυχεία καλαμίνας, λατομεία μαρμάρου στις Αλυκές) είναι ικανές να αποτελέσουν περιοχές μεταλλευτικής περιήγησης. Δεκάδες άλλοι τόποι με μικρότερη ίσως ιστορική ή μεταλλευτική σημασία θα μπορούσαν να αποτελέσουν επίσης μνημεία βιομηχανικής κληρονομιάς.


Στην έρευνα για τα «Ιστορικά Μεταλλεία στο Αιγαίο, 19-20ος αιώνας» η οποία παρουσιάστηκε σε επιστημονικό συνέδριο (Μήλος 2003) αλλά και στο βιβλίο βιβλίο «Ορυχεία στο Αιγαίο – Βιομηχανική αρχαιολογία στην Ελλάδα» (2009, εκδόσεις Μέλισσα) καταγράφτηκαν και ερευνήθηκαν πολυάριθμα ορυχεία και εξορυκτικές επιχειρήσεις (πάνω από 200) σε τουλάχιστον 38 νησιά του Αιγαίου (πλην Εύβοιας και Κρήτης). Επίσης καταγράφτηκαν και 118 συγκροτήματα επεξεργασίας των προϊόντων εξόρυξης. Αναφέρουμε ενδεικτικά: το μεταλλείο του αγίου μηνά στην Κίμωλο, τις λιμενικές εγκαταστάσεις στα Λουτρά της Κύθνου, το εργοστάσιο των θειωρυχείων στο Παλιόρεμα της Μήλου, το εργοστάσιο της «Ηφαιστος» νότια των Φηρών και οι σκάλες φόρτωση θηραϊκής γης στο Αθηνιό, στη Σαντορίνη. Και φυσικά τα νεοκλασικά στο Μεγάλο Λιβάδι Σερίφου και το Παλατάκι στα Λιμενάρια Θάσου, δύο εξαίρετα μνημεία αφημένα στη βουή του χρόνου… Τέλος, η Εύβοια διέθετε μεταλλευτικά κέντρα στη Λίμνη, στο Μαντούδι, στο Αλιβέρι και στην Κύμη, τα οποία αποτελούν ξεχωριστά κομμάτια της μεταλλευτικής ιστορίας (Γιώργος Κατσαμάγκος, «Η μεταλλευτική ιστορία της Εύβοιας», Αλιβέρι 2017).

Ενδεχομένως, αν εξαιρέσουμε ορισμένα από τα κορυφαία μνημεία που προαναφέρθηκαν, καθεμιά μικρή μονάδα δεν συνιστά αξιόλογο μνημείο ικανό για διάσωση. Το σύνολο όμως, το συνολικό δίκτυο των βιομηχανικών τόπων, αποτελεί κομμάτι της μεταλλευτικής ιστορίας του τόπου μας. Κατά την άποψή μας, τα επιμέρους τεχνικά έργα, οι μεταλλευτικές στοές, οι σκάλες φόρτωσης, τα διοικητήρια που αποπνέουν ιστορία, τα καμίνια, οι σιδηροδρομικές γραμμές, οι πυλώνες και ο λοιπός εξοπλισμός των εναέριων αποτελούν τεκμήρια άξια να διασωθούν.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η Βιοµηχανική Αρχαιολογία (Industrial Archaeology) και η ∆ιαχείριση της Βιομηχανικής Κληρονοµιάς (Heritage Management), δύο νέοι επιστηµονικοί κλάδοι, έχουν καταφέρει να «στεγάσουν» και να αναδείξουν αρκετούς ανάλογους χώρους με αποκορύφωμα τα θεματικά μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς (πχ. Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στην Τήνο) αλλά και το Πολιτιστικό Tεχνολογικό Πάρκο στο Λαύριο, το οποίο δηµιουργήθηκε από το µετασχηµατισµό του ιστορικού βιοµηχανικού συγκροτήµατος της πρώην Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου.

Εντούτοις, σε μεγάλο βαθμό, η μεταλλευτική μας κληρονομιά, δηλαδή ένα σημαντικότατο κομμάτι του τεχνικού μας πολιτισμού, βρίσκεται απαξιωμένη και εν κινδύνω. Το Λαύριο για παράδειγμα, που αποτελεί την επιτομή του μνημείου γεω-μεταλλευτικής κληρονομιάς και ένα εν δυνάμει «σχολείο εξέλιξης του τεχνικού πολιτισμού» που θα μπορούσε να φέρει σε επαφή τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και κάθε πολίτη με το γεωλογικό/ μεταλλευτικό/ μεταλλουργικό περιβάλλον, εντούτοις, παραμένει ένας χώρος που λειτουργεί απολύτως αποσπασματικά στον τομέα αυτό. Οι φορείς της περιοχής, πέραν από αποσπασματικές εκδηλώσεις, δεν έχουν καταφέρει να επιτύχουν συνέργειες που θα δημιουργούσαν έστω και ένα «προϊόν» που θα αναδεικνύει τον τόπο με το αζημίωτο…

Αν εξαιρέσουμε το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου (ΤΠΠΛ), που οι χώροι του διαχειρίζονται από το ΕΜΠ, όλοι οι λοιποί χώροι δεν εμπίπτουν σε κανένα καθεστώς/πλαίσιο για την φύλαξη καταρχήν και περαιτέρω την δυνατότητα εναλλακτικής αξιοποίησης, ακόμη και της απλής μεταλλευτικής περιήγησης, εφόσον το θεσμικό πλαίσιο δεν προβλέπει ρητά κάτι για το θέμα αυτό. Επιπλέον, ουδείς έχει νόμιμη πρόσβαση σε μεταλλευτικές στοές, εγκαταστάσεις, κλπ. που αποτελούν κυρίως δημόσιους «εξοφλημένους» μεταλλευτικούς χώρους, δηλ. παραχωρήσεις μεταλλείων που εξοφλήθηκαν και παρελήφθησαν (μαζί με τυχόν κτιριακές εγκαταστάσεις) από το ελληνικό δημόσιο. Οσα φυσικά από αυτά απέμειναν και δεν μοιράστηκαν δεξιά κι αριστερά σε ιδιώτες (!) την ταραγμένη περίοδο εκείνη που μπήκε το λουκέτο… Ακόμη και τα «οδοιπορικά» στα οποία δραστηριοποιούνται ορισμένοι φορείς και ιδιώτες, δεν διαθέτουν νομιμότητα, αντιθέτως είναι επικίνδυνα από άποψη ασφαλείας ειδικά αν συμπεριλαμβάνουν και περιήγηση μέσα στις μεταλλευτικές στοές των ορυχείων: στην Πλάκα, στην Εσπεράνζα, στην Λουίζα, στο Ιλάριο, στο Παρόν…

Η συνέχεια του άρθρου εδώ 


*O κ. Πέτρος Τζεφέρης είναι διδάκτωρ ΕΜΠ & συγγραφέας, αναδημοσίευση από το http://www.huffingtonpost.gr

Σχετικά Άρθρα