Το Γεωλογικό Μουσείο Απειράνθου υπάγεται διοικητικά στο Νομικό Πρόσωπο Πολιτισμού Αθλητισμού Περιβάλλοντος Παιδείας Πρόνοιας και Αλληλεγγύης (ΝΟΠΠΑΠΠΠΑ) του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων. Λειτούργησε σαν συλλογή ορυκτών και μεταλλευμάτων από το 1964 στο Δημοτικό Σχολείο Απειράνθου, στη συνέχεια μεταστεγάσθηκε στο χώρο του σημερινού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και μετέπειτα στη σημερινή του θέση στο ισόγειο του Πολιτιστικού Κέντρου.
Ο επισκέπτης – ανάλογα με τον χρόνο που διαθέτει και τα ενδιαφέροντά του – έχει την ευχέρεια να επιλέξει ανάμεσα σε εκθέματα, χάρτες και επεξηγηματικές πινακίδες, που καλύπτουν μεγάλη σειρά θεμάτων γεωλογικού περιεχομένου.
Τα εκθέματα δίνουν στον επισκέπτη εικόνα της γεωλογίας και των πετρολογικών ενοτήτων της Νάξου και του Νοτίου Αιγαίου και της σημασίας των ορυκτών, των ορυκτών υλών και των προϊόντων κατεργασίας τους για την οικονομία και τον πολιτισμό.
Οι απαραίτητες πληροφορίες σε ελληνική και αγγλική γλώσσα δίνονται με απλό τρόπο, προσιτό σε μη-ειδικούς.
- Η γεωλογική δομή της Νάξου και τα πετρώματα που συναντώνται στη νήσο
- Το φυσιογραφικό πλαίσιο, οι τοπικές κλιματικές και υδρολογικές συνθήκες
- Οι ορυκτές ύλες της Νάξου (μάρμαρο, σμύριδα, πυριτιόλιθος) και η διαχρονική συμβολή τους στην τοπική οικονομία και ιδιαίτερα την ανάπτυξη του Κυκλαδικού πολιτισμού
- Η σμύριδα και τα προϊόντα που παράγονται με χρήση σμύριδας
- Ορυκτά της σμύριδας και των πετρωμάτων της Νάξου
- Ιστορία εξόρυξης της σμύριδας στη Νάξο. Εργαλεία των σμυριδωρύχων.
- Γένεση της σμύριδας
Αίθουσα «Το Αιγαίο και ο Κόσμος»: Θεματικό περιεχόμενο – εκθέματα
- Γεωλογία του Νοτίου Αιγαίου με έμφαση στη λεγόμενη «Αττικο-Κυκλαδική Γεωτεκτονική Ενότητα»
- Σε προθήκες εκτίθενται αντιπροσωπευτικά δείγματα πετρωμάτων και ορυκτών από τους κρίσιμους λιθολογικούς σχηματισμούς του Νοτίου Αιγαίου (κυανοσχιστόλιθοι, εκλογίτες, πρασινοσχιστόλιθοι, γρανιτοειδή, ηφαιστίτες από το Ενεργό Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου). Επίσης εκτίθενται δείγματα ορυκτών υλών, οι οποίες από την αρχαιότητα έως σήμερα υπήρξαν αντικείμενο εξόρυξης και επεξεργασίας συμβάλλοντας στην τοπική και εθνική οικονομία.
- Απολιθώματα από το Αιγαίο και τον κόσμο μεταξύ των οποίων και γνάθος νάνου ελέφαντα που έζησε στη Νάξο στο Ανώτερο Πλειστόκαινο
- Εντυπωσιακής ομορφιάς δείγματα ορυκτών και πετρωμάτων από το Αιγαίο και περισσότερες από 20 χώρες του κόσμου
- Επεξηγηματική απεικόνιση του «Κύκλου των Πετρωμάτων» και χαρακτηριστικά δείγματα από κάθε κατηγορία
- Επεξηγηματική απεικόνιση της σημασίας των ορυκτών υλών στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων με χαρακτηριστικά δείγματα
- Προθήκη με πλήρη σειρά Ελληνικών Ορυκτών Υλών και προϊόντων επεξεργασίας τους
- Δείγματα πετρωμάτων και ορυκτών υλών του οφιολιθικού συμπλέγματος Τροόδους της Κύπρου εκτίθενται χωριστά σε βιτρίνα
- Φθορίζοντα ορυκτά.
Η «Αίθουσα Νάξος» δημιουργήθηκε το 2016. Ο παλαιός χώρος του Γεωλογικού Μουσείου Απειράνθου διαμορφώθηκε ως «Αίθουσα του Αιγαίου και του Κόσμου». Ο σχεδιασμός των Αιθουσών, η σύνθεση των ενημερωτικών κειμένων και ο εμπλουτισμός της συλλογής με σειρά νέων δειγμάτων έγινε με την πρωτοβουλία και αφιλοκερδή προσφορά του Ομότιμου Καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Νικολάου Σκαρπέλη. Είσοδος ελεύθερη.
Ο ορυκτός πλούτος και η μεταλλευτική παρακαταθήκη της Νάξου
[Επιμέλεια: Π. Τζεφέρης]