Οι αδυναμίες του θεσμικού πλαισίου των γεωπάρκων

• Γεώτοποι και Γεωπάρκα. Τοπία Γεωτουρισμού και ανάδειξης της γεωποικιλότητας.
• Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων.
• H Γεωκληρονομιά της Ελλάδας

Δυστυχώς, η ένταξη μιας περιοχής με εξαιρετική ή μοναδική γεωλογική αξία στα αναγνωρισμένα γεωπάρκα του δικτύου της UNESCO, δεν προσθέτει ουσιαστική θεσμική αξία προστασίας, όπως γίνεται, για παράδειγμα, στην περίπτωση των  κηρυγμένων διατηρητέων μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Πράγματι, η συγκεκριμένη αναγνώριση των γεωπάρκων, προσφέρει δυνατότητες χρηματοδοτήσεων μέσω προγραμμάτων για την υλοποίηση των δράσεων, αλλά δεν αποτελεί νομικό εργαλείο προστασίας. Περαιτέρω, η ίδια η UNESCO δεν προσφέρει οικονομική στήριξη, ενώ αντιθέτως τα μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων υποχρεούνται σε ετήσια καταβολή συνδρομής προκειμένου να διατηρήσουν τον εν λόγω τίτλο.

Ως προς το εθνικό πλαίσιο, δεν υφίστανται ειδικές διατάξεις προστασίας περί γεωπάρκων. Με τον Ν. 3937/11 για την “Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις” έγινε ένα θετικό βήμα προς την αποσαφήνιση των γεωπεριβαλλοντικών εννοιών ενώ το μετέπειτα σχέδιο Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα (έχει έναν χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2020) προσέθεσε στις προτάσεις του, σχετικά με την προστασία του τοπίου, την αναγκαιότητα διατήρησης των γεωτόπων και της βιολογικής ποικιλότητας (ΥΠΕΚΑ, 2014). Είναι κρίσιμο να τονιστεί ότι οι ανωτέρω αναφορές δεν αποτελούν εθνική νομοθεσία προστασίας, αλλά αναπτυξιακή προσέγγιση εμπνευσμένη από την προστασία των πολιτιστικών μνημείων παγκοσμίου κληρονομιάς, ενώ κάτι αντίστοιχο ισχύει και στα Ευρωπαϊκά και Διεθνή πλαίσια. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχουν την τιτλοδότηση, αλλά καμία νομική κατοχύρωση, ενώ παράλληλα δεν διέπονται από σαφείς και καθορισμένους τρόπους λειτουργίας. Αυτό, ίσως, να καθιστά ευέλικτη αυτή τη μορφή, ωστόσο, τελικώς, τα νομικά πρόσωπα τα οποία αναλαμβάνουν την διαχείριση των γεωπάρκων, δεν απολαμβάνουν τα ευνόητα δικαιώματα ώστε να μπορούν να υλοποιήσουν το έργο τους.

Εν κατακλείδι, η προστασία και ανάδειξη των γεωπάρκων επαφίεται στην καλή διάθεση και  συνεργασία των εμπλεκόμενων τοπικών φορέων, χωρίς, όμως, να υφίσταται καμία νομική δέσμευση προστασίας, ενώ σε οικονομικό επίπεδο η επιβίωσή τους εξαρτάται από τις επιδοτήσεις που τυχόν λαμβάνουν από Ευρωπαϊκά προγράμματα. Για το λογο αυτό, κατά τα χρονικά διαστήματα που αναμένεται η έγκριση των επιδοτήσεων, η οικονομική στήριξη της δράσης τους παραμένει “μετέωρη”, εξαρτώμενη απόλυτα από τα πιθανά έσοδα του πάρκου και τη οικονομική στήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης, η οποία όμως, τα τελευταία έτη, λόγω ύφεσης, δεν υφίσταται παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις. Τέλος, οι εθνικές πηγές χρηματοδότησης αποκλείονται, δεδομένου ότι δεν υπάρχει, όπως αναφέρθηκε, καμία νομική κατοχύρωσή τους.

Είναι αναγκαίος ο διοικητικός προσδιορισμός των γεωτόπων, με την προτυποποίηση μιας σειράς κριτηρίων, κατευθυντήριων οδηγιών και ενεργειών, προκειμένου να ενταχθούν σε πλαίσιο προστασίας.  Ετσι θα αξιολογείται ρητά και συγκεκριμένα  αν και κατά πόσο ένας γεώτοπος ή μια γεωμορφή πληρεί τα κριτήρια της εξαιρετικής ή μοναδικής αξίας (για τα φυσικά μνημεία) ή του ξεχωριστού χαρακτήρα, με σημαντική αισθητική, οικολογική ή/και πολιτιστική αξία (για τα προστατευόμενα τοπία). Μόνο τότε, θα αποκτήσει νόημα ή καλύτερα θα παράγει εννομα αποτελέσματα, η ένταξη των γεωπάρκων στα  προστατευόμενα τοπία (Protected landscapes
/ seascapes) που γίνεται στο άρθρο 5 του Ν. 3937 και επιπλέον θα μπορούν να τεθούν συγκεκριμένες διατάξεις για την προστασία τους. Για παράδειγμα, η (αρχική) καταγραφή και ένταξη στο δίκτυο των οικοτόπων κλπ. της Οδηγίας 92/43/ΕΚ (Δίκτυο Νatura 2000) που πληρούν τα απαιτούμενα προς τούτο κριτήρια έγινε από ομάδα περίπου 100 επιστημόνων που συστήθηκε ειδικά για το σκοπό αυτό στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE (1994-1996) και εν συνεχεία τα Κράτη-Μέλη ενέταξαν τις  περιοχές του δικτύου της γεωγραφικής δικαιδοσίας τους. Ετσι εφόσον έχουν σαφώς διοικητικά προσδιοριστεί οι περιοχές του δικτύου, έχει νόημα το άρθρο 9 του Ν. 3937   “Ρυθμίσεις για την προστασία και διαχείριση
των περιοχών του Δικτύου Natura 2000”, όπου τίθενται συγκεκριμένες απαγορευτικές διατάξεις.