[του Πέτρου Τζεφέρη] [by Tzeferis Petros]
Η επιστημονική μελέτη για τα αρχαία “πλυντήρια” του Λαυρίου είναι μια παλιά υπόθεση που προσέλκυσε πολλούς ερευνητές φέρνοντας κοντά τους μηχανικούς με τους αρχαιολόγους. Ασχολήθηκαν με αυτά ο A. Κορδέλλας (1869), ο Φ.Νέγρης (1881) , ο Ε. Ardaillon (1897), οι Κ. Κονοφάγος και H.Mussche (1970), η Κ. Τσάιμου (2002-), ο E. Κακαβογιάννης (1990), ο C.Domerque (1998), ο Γ. Παπαδημητρίου (2013-) και πολλοί άλλοι.
Για τους μη γνωρίζοντες τα πλυντήρια ήταν μέσα υδρομηχανικού εμπλουτισμού των μεταλλοφόρων κοιτασμάτων της περιοχής. Η μέθοδος αυτή ήταν μεν αποτελεσματική, αλλά απαιτούσε μεγάλες ποσότητες νερού, σε μία σχετικά άνυδρη περιοχή, όπως η Λαυρεωτική. Ετσι, οι σπουδαίοι μεταλλουργοί του αρχαίου Λαυρίου επινόησαν μία κατασκευή στην οποία το νερό που χρησιμοποιούνταν για τον καθαρισμό του μεταλλεύματος, μπορούσε να αυτοκαθαρίζεται και να επανα-χρησιμοποιείται για τον ίδιο σκοπό. Πρόκειται για το λεγόμενο Πλυντήριο Μεταλλεύματος ή αλλιώς το Καθαριστήριον. Το εμπλουτισθέν μετάλλευμα, μετά από κατάλληλη προετοιμασία, οδηγούνταν στις καμίνους αναγωγικής τήξης.
Τα πλυντήρια ήταν κυρίως επίπεδα, όπως εκείνο δίπλα στο αρχαίο θέατρο του Θορικού. Εντούτοις, το 1965, ο καθηγητής ΕΜΠ Κ. Κονοφάγος παρατήρησε μια ελικοειδή κατασκευή στην θέση «Μεγάλα Πεύκα» την οποίο ερμήνευσε ως “ελικοειδές πλυντήριο” ενώ στη συνέχεια εντοπίστηκαν στην Λαυρεωτική άλλα δύο ελικοειδή πλυντήρια, ένα στην θέση Δημολιάκι και ένα στην θέση Μπερτσέκο. Τα “ελικοειδή πλυντήρια” ήταν μεταγενέστερα των επιπέδων, είχαν μεγάλο μήκος και σχετικά εύκολη ανακυκλοφορία του νερού, πιθανώς ως προσπάθεια μίμησης των ξύλινων ρείθρων των επίπεδων πλυντηρίων. Ερμηνεύτηκαν ως ειδικά πλυντήρια μικρής παραγωγής, αλλά καλής μεταλλικής απόδοσης για φτωχά μεταλλεύματα ή τυχόν απορρίμματα που ήταν λεπτομερή ή έπρεπε να λειοτριβηθούν περαιτέρω (Κ. Κονοφάγος, Αρχαίο Λαύριο).
Μετά το 2002, η Κ. Τσάϊμου, επίσης καθηγήτρια ΕΜΠ, εντόπισε και ανέσκαψε ορισμένα ακόμη μαρμάρινα “ελικοειδή πλυντήρια” στην κοιλάδα Αρύ της Λαυρεωτικής (Αρύ Ι, ΙΙ και ΙΙΙ βλ. συνημμένη εργασία) στην ΒΔ Λαυρεωτική ανάμεσα σε Ανάβυσσο και Κερατέα. Επιπλέον στην θέση αυτή, που σημειωτέον, η ανασκαφική έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί, ανέσκαψε και ορισμένες ακόμη κατασκευές (όπως εκείνη της πρώτης φωτογραφίας) που ερμηνεύτηκαν ως διατάξεις αναμεικτικές με σκοπό την πλινθοποίηση του μεταλλεύματος και την εν συνεχεία τροφοδοσία των παρακείμενων μεταλλουργικών καμινιών που επίσης είχαν παλαιότερα ανασκαφτεί (Κ. Τσάϊμου, ανακοινώσεις). Στην συνημμένη πλέον πρόσφατη ανακοίνωση της καθ. Τσάϊμου μπορεί να μελετήσει κανείς τα ανασκαφικά ευρήματα και την ερμηνεία που δίνεται για τα νεώτερα ευρήματα του Αρύ Λαυρεωτικής.
Το 2013, ο Γ. Παπαδημητρίου, επίσης καθηγητής ΕΜΠ, έδωσε μια άλλη ερμηνεία (βλ. συν. διαλέξεις) θεωρώντας ότι όλες οι (ανοικτές και κλειστές) ανασκαφείσες κατασκευές που ονομάστηκαν είτε ελικοειδή πλυντήρια είτε αναμεικτικές διατάξεις πλινθοποίησης, ήταν ουσιαστικά κυκλικά τριβεία με όρθια μυλόπετρα που κυλίεται μέσα στο αυλάκι και λειοτριβεί το εκεί τοποθετηθέν μετάλλευμα ή το παλαιό απόρριμμα λιθαργύρου (“edge runner mills”).
Σύμφωνα με τις συνημμένες ανακοινώσεις του καθηγητή, η υπόθεση των ελικοειδών πλυντηρίων πρέπει να απορριφθεί διότι, μεταξύ άλλων, το αυλάκι δεν έχει αρχή και τέλος κι ακόμη στερείται κλίσης που είναι απαραίτητη για τη διακίνηση του νερού. Επίσης, σύμφωνα με τον Γ. Παπαδημητρίου, η υπόθεση των αναμεικτικών διατάξεων πλινθοποίησης, πρέπει επίσης να απορριφθεί διότι, επίσης μεταξύ άλλων, δεν χρειαζόταν μια τόσο σύνθετη και δαπανηρή εγκατάσταση για την απλή διαδικασία της ανάμιξης και συσσωμάτωσης του μεταλλεύματος.
Στις παρατεθείσες πλέον πρόσφατες ανακοινώσεις αμφοτέρων μπορεί να μελετήσει κανείς και να αξιολογήσει-συγκρίνει τις επιμέρους ερμηνείες και την τεκμηρίωσή τους από κάθε πλευρά.
Κατά την άποψή μου, είναι όχι μόνο παρήγορο αλλά και εξαιρετικά θετικό, επιστήμονες εγνωσμένου κύρους, ομότιμοι καθηγητές, να συνεχίζουν με επιμονή και πάθος την έρευνα, δίνοντας το παράδειγμα στους νεώτερους ερευνητές για την αναζήτηση της επιστημονικής γνώσης, τους κόπους, τα προβλήματα και τα δύσκολα μονοπάτια που πρέπει να διαβούν.
Παράλληλα, σε κάθε περίπτωση, η μόνο κερδισμένη θα είναι η επιστημονική αλήθεια και η τεκμηρίωσή της από μια τέτοια φαινομενική αντιπαράθεση που σχετίζεται με το συγκεκριμένο εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα ερμηνείας των ευρημάτων στη Λαυρεωτική. Μακάρι, σύντομα να συνεχιστεί η ανασκαφική έρευνα ώστε να υπάρξουν νέα ευρήματα. Και μακάρι επίσης, νεώτεροι ερευνητές να έχουν την όρεξη και το απαιτούμενο σθένος, να μπούν στην διαδικασία να ερευνήσουν και να ερμηνεύσουν τα νέα αυτά ευρήματα, με το ίδιο πάθος και αμεροληψία, όπως έκαμαν οι προκάτοχοί τους.
Γνώμονας και σύμμαχος της προσπάθειας αυτής, κατά την άποψή μας, θα πρέπει να είναι όχι μόνο η απλή λογική και οι λογικές συγκρίσεις δεδομένων αλλά και η ενόργανη επιστημονική έρευνα, οι χημικές και λοιπές αναλύσεις των διατιθέμενων υλικών-στοιχείων, οι οποίες απέχουν πολύ από το να θεωρηθούν ολοκληρωμένες, η χρήση σύγχρονων τεχνικών όπως η αρχαιομετρία αλλά και οι νέες δυνατότητες των σύγχρονων μικροσκοπίων ανάλυσης της δομής υλικών κλπ.