[Του Δρ Κωνσταντίνου Νικολάου, Γεωλόγου Πετρελαίων – Ενεργειακού Οικονομολόγου]
Υπάρχουν κάποιες βασικές προβλέψεις του Ελληνικού και Ευρωπαϊκού δικαίου για τις έρευνες υδρογονανθράκων που πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη όταν διατυπώνουμε άποψη για τα θέματα αυτά:
α) Το αποκλειστικό δικαίωμα επί των υδρογονανθράκων στο υπέδαφος της ελληνικής επικράτειας (χερσαίας και θαλάσσιας) ανήκουν στο Δημόσιο (συνταγματική πρόβλεψη), το οποίο μπορεί να το εκχωρεί σε τρίτους, υπό όρους και προϋποθέσεις, κάτω από την εποπτεία του.
β) Η παραχώρηση των δικαιωμάτων σε τρίτους γίνεται κατόπιν διαγωνισμών, τις διαδικασίες των οποίων επιλέγουν τα κράτη μέλη, με διαφάνεια και αμεροληψία (οδηγία 94/22/ΕΚ). Δηλαδή απευθείας αναθέσεις, κατά το δοκούν, δεν μπορούν να γίνονται, εφόσον είμαστε κράτος μέλος της Ε.Ε.
Μετά από το 1998, οπότε για δικούς της πολιτικούς λόγους, η τότε κυβέρνηση διέκοψε τις έρευνες υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, μεσολάβησε ένα μεγάλο κενό αδράνειας και απραξίας, μέχρι και το 2011, οπότε ξεκίνησε αργή μεν, αλλά σταθερή προσπάθεια επανεκκίνησης των ερευνών. Τροποποιήθηκε το νομικό πλαίσιο (Ν 2289/95 με τον Ν 4001/11) προκρίνοντας σαν καλύτερο μοντέλο συμβάσεων αυτό της μίσθωσης/φόρων, έναντι του μοντέλουδιανομής της παραγωγής,( το οποίο όμως συνεχίζει να προβλέπεται στον ειδικό νόμο περί υδρογονανθράκων). Το μοντέλο σύμβασης μίσθωσης/φόρων, ακολουθείται από την πλειοψηφία των κρατών μελών της ΕΕ.
Με τον Ν.4001/11, θεσμοθετήθηκε η ίδρυση κρατικού φορέα διαχείρισης των αδειών Υ/Α (ΕΔΕΥ), για να καλύψει αδυναμίες του Δημοσίου, δόθηκαν ιδιαίτερα κίνητρα για επενδύσεις και προσέλκυση εταιριών πετρελαίου, εκτελέσθηκαν (μετά από διαγωνισμό), 12.500 χλμ, νέες σεισμικές έρευνες μη αποκλειστικής χρήσης, στο Ιόνιο πέλαγος και στην θάλασσα νότια της Κρήτης και έγινε διαγωνισμός με την διαδικασία ανοικτής πρόσκλησης (open door), για ανάθεση τριών περιοχών για έρευνες.
Μετά από σημαντικές καθυστερήσεις, οι περιοχές ανατέθηκαν στην Energean Oil & Gas (Ιωάννινα, Κατάκολο) και στην ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ ΑΕ (Δυτικός Πατραϊκός Κόλπος). Οι συμβάσεις κυρώθηκαν με νόμο στις 3 Οκτωβρίου 2014, σχεδόν τρία χρόνια (!) μετά την κυβερνητική εξαγγελία!
Ύστερα από προετοιμασίες, τον Νοέμβριο του 2014, ακολούθησε η προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού για τρείς χερσαίες περιοχές στην Δυτική Ελλάδα ( Άρτα-Πρέβεζα, Αιτωλοακαρνανία και ΒΔ Πελοπόννησος), αφού προηγουμένως είχε εκδηλωθεί ενδιαφέρον για αυτές, από την ιταλική εταιρία ENEL, η οποία προκάλεσε έτσι και την έναρξη των διαδικασιών διαγωνισμού.
Τον Νοέμβριο του 2014, προκηρύχθηκε επίσης διεθνής διαγωνισμός για είκοσι θαλάσσιες περιοχές στο Ιόνιο πέλαγος και στην θαλάσσια περιοχή νότια της Κρήτης. Ως ημερομηνίες υποβολής προσφορών για τις χερσαίες περιοχές, ορίσθηκε η 6η Φεβρουαρίου του 2015 και για τις θαλάσσιες η 14η Μαΐου του 2015.
Από την άλλη, το ΔΣ της ΕΔΕΥ άρχισε να στελεχώνεται, με τον ορισμό των δύο πρώτων μελών του, δύο χρόνια (!) μετά την δημοσίευση του ιδρυτικού της νόμου. Ένα χρόνο αργότερα το ΔΣ συμπληρώθηκε (26-9-14)! Εκκρεμεί ακόμα η συντεταγμένη λειτουργία του ΔΣ και η στελέχωση και ενεργοποίηση της εταιρίας!
Τα βασικά χαρακτηριστικά της πρώτης τετραετίας, μετά την έκφραση και εξαγγελία της πολιτικής βούλησης για επανεκκίνηση του τομέα της έρευνας υδρογονανθράκων, ήταν οι χαμηλές ταχύτητες υλοποίησης των αποφάσεων, καθυστερήσεις και δυσκινησία και γενικότερα οι αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού, που ακύρωναν στην πράξη, την εκφρασμένη πολιτική βούληση και τις πολλές προσπάθειες διαφήμισης και προώθησης των διαγωνισμών, που είχαν σαν στόχο την προέλκυση αρκετών και μεγάλων πετρελαϊκών εταιριών.
Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε ότι αυτά που επιτεύχθηκαν, έγιναν από λίγους δημόσιους λειτουργούς με υπεράνθρωπη προσπάθεια και με έλλειψη πόρων και υποδομών. Υπενθυμίζω όμως ότι διεθνή εξειδικευμένα ινστιτούτα ανάλυσης του τεχνικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος και των κινδύνων των χωρών, στον τομέα προσέλκυσης επενδυτών στην Ε-Π Υ/Α, κατάτασσαν και κατατάσσουν την Ελλάδα στις χαμηλότερες και πλέον αρνητικές κλίμακες αξιολόγησης. Αποτέλεσμα ήταν ότι στον πρώτο γύρο με τις διαδικασίες ανοικτής πρόσκλησης (open door), εξέφρασαν ενδιαφέρον μόλις 7 εταιρίες ή όμιλοι εταιριών, χωρίς συμμετοχή μεγάλων ή μικρομεσαίων πετρελαϊκών ομίλων. Σταθερό όμως ήταν το ενδιαφέρον και των δύο ελληνικών πετρελαϊκών εταιριών , ΕΛ.ΠΕ. και Energean Oil & Gas, οι οποίες κέρδισαν τελικά και τις τρεις περιοχές.
Προς το τέλος του 2014, υπήρξαν έντονες πολιτικές διεργασίες και κινητικότητα, οι οποίες κατέληξαν στην προκήρυξη εκλογών για τις 25 Ιανουαρίου του 2015, οπότε και είχαμε αλλαγή διακυβέρνησης.
Μέσα σε κλίμα έντονων, προεκλογικών, πολιτικών αντιπαραθέσεων εξελίσσονταν οι διαγωνισμοί για τις τρεις χερσαίες περιοχές και τις είκοσι θαλάσσιες. Δηλώσεις για προθέσεις αλλαγής του καθεστώτος και του μοντέλου συμβάσεων των ερευνητικών αδειών από μίσθωση/φόρου σε διανομής της παραγωγής ή ματαίωσης των διαγωνισμών, επηρέασαν σοβαρά τις αποφάσεις εταιριών, που πιθανόν θα ήθελαν να συμμετάσχουν στον διαγωνισμό. Έτσι για τις τρεις χερσαίες περιοχές υποβλήθηκαν τέσσερεις προσφορές, μόνον από τις προαναφερθείσες ελληνικές εταιρίες.
Αμέσως μετά τις εκλογές η νέα κυβέρνηση της χώρας, εκδήλωσε την πρόθεση της να συνεχίσει τις διαδικασίες του διαγωνισμού για τις τρεις χερσαίες περιοχές, ορίζοντας την επιτροπή αξιολόγησης, με ταυτόχρονη μετάθεση, κατά δύο μήνες, της ημερομηνίας υποβολής προσφορών για τον διαγωνισμό για τις είκοσι θαλάσσιες. Αυτό φαίνεται ότι έχει εκπέμψει θετικά μηνύματα στην ντόπια και διεθνή αγορά έρευνας και παραγωγήςυδρογονανθράκων.
Αν αυτό συνδυασθεί με άλλα μηνύματα όπως, ενίσχυση του μηχανισμού διαχείρισης του αρμόδιου υπουργείου και της ΕΔΕΥ, με εγγυήσεις σταθερότητας, διαφάνειας και άρσης των όποιων αβεβαιοτήτων, θα βελτιώσει σημαντικά το επιχειρηματικό περιβάλλον και θα συμβάλει στην προσέλκυση πετρελαϊκών εταιριών στον διαγωνισμό για τις θαλάσσιες περιοχές.
Κάποιος θα αντέτεινε ότι οι τρέχουσες χαμηλές τιμές υδρογονανθράκων και οι επακόλουθες τάσεις περικοπών δαπανών των εταιριών πετρελαίου και ακύρωσης επενδύσεων κλπ θα δράσουν αρνητικά. Αυτό όμως δεν συνέβηκε στον ταυτόχρονο διαγωνισμό της γειτονικής Κροατίας, η οποία έχει παρόμοιο γεωλογικό περιβάλλον και τεχνικούς κινδύνους όμοιους με την Ελλάδα. Εκεί έδρασε αντισταθμιστικά προς τις χαμηλές τιμές, η σταθερότητα, η διαφάνεια, ο σωστός κρατικός μηχανισμός διαχείρισης και το ευρύτερο θετικό επιχειρηματικό κλίμα. Αποτέλεσμα ήταν η εκδήλωση ενδιαφέροντος από αρκετές μεγάλες και μικρομεσαίες πετρελαϊκές εταιρίες.