ΑΡΘΡΑΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ & ΤΕΧΝΗ/ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Μια ψηφίδα από το μπλε της Αμφίπολης αρκεί!

azurite+ malachite Lavrion, Greece (Φωτο Δ. Μηνατίδης)

[Του Πέτρου Τζεφέρη*] [by Tzeferis Petros]

Πολλά γράφτηκαν για το ψηφιδωτό της Αμφίπολης και την προέλευσή του είτε ως καλλιτεχνική δημιουργία είτε ως υλικό και μάλιστα πιθανολόγησαν την προέλευση του μπλε ορυκτού που κυριαρχεί στο φόντο.

Η κα Παπαφωτίου ισχυρίστηκε, όπως ήταν άλλωστε λογικό, ότι πιθανότατα προέρχεται από τα γειτονικά ορυχεία χρυσού της Αλιστράτης, που λειτούργησαν κατά την Μακεδονική περίοδο, αφού υπάρχουν εμφανίσεις αζουρίτη (ανθρακικό ορυκτό του χαλκού, με μπλε χρώμα και χημικό τύπο Cu3(CO3)2(OH)2) που ανιχνεύονται εκεί, άλλωστε το ορυκτό αυτό συμπεριλαμβάνεται στα σύγχρονα εκθέματα του «Σπηλαίου Αλιστράτης».
azurite+ malachite Lavrion, Greece (Φωτο Δ. Μηνατίδης)
Εμείς πάλι υπενθυμίσαμε ότι θα μπορούσε να προέρχεται από το εξωτερικό, ειδικά αν πρόκειται για λαζουρίτη ή Lapis Lazuli = λίθος (Λατινικά) + μπλε (Περσικά) δηλ. Na3Ca(Al3Si3O12)S, ένα ορυκτό που εξορυσσόταν στο Αφγανιστάν (στα αρχαία λατομεία του Badakshan) ή στην Ν. Αίγυπτο και θα μπορούσε να έχει μεταφερθεί στο τόπο μας, με όλες τις συμπαρομαρτούσες σκέψεις περί του πλούτου του ενοίκου του τάφου. Το Lapis Lazuli κοσμεί τη μάσκα του Τουταγχαμών και τους κίονες του Καθεδρικού της Αγίας Πετρούπολης!
azurite+ malachite Lavrion,Greece (Φωτο Δ. Μηνατίδης)

Επίσης θα μπορούσε να προέρχεται από άλλες περιοχές της Ελλάδας (πχ. τα μεταλλεία χρυσού της Θάσου και της Σκαπτής Ύλης ή από τα μεταλλεία Λαυρίου κ.α), εφόσον σε πάρα πολλές ελλαδικές περιοχές είχαμε μεταλλευτική δραστηριότητα με εμφανίσεις αζουρίτη συνήθως μαζί με μαλαχίτη (επίσης ορυκτό του χαλκού αλλά με πράσινο χρώμα). Μάλιστα, στην περίπτωση του αζουρίτη, ο προβληματισμός παραμένει αν σκεφτεί κανείς ότι το ορυκτό αυτό, ακόμα και στην καλύτερή του ποιότητα, εμπεριέχει κρυστάλλους ασβεστίτη ή σιδηροπυρίτη (FeS2), οι οποίοι αλλοιώνουν το χρώμα του. Για το διαχωρισμό των μπλε κόκκων του αζουρίτη από τους άλλους δεν αρκεί η απλή έκπλυση αλλά αρκετά περίπλοκες διαδικασίες που ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστες την εποχή εκείνη.Ποιά είναι η πραγματικότητα; Και πως μπορεί να τεκμηριωθεί αν αυτό είναι εφικτό; 

 
azurite σε αρχαίο μεταλλείο της Θάσου (Φωτο Μ. Βαβελιδης)

Η ταυτοποίηση ενός υλικού ή ενός ορυκτού που έχει χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο σε διάφορα καλλιτεχνήματα, όπως στην περίπτωση του ψηφιδωτού της Αμφίπολης, είναι δυνατή με τη εφαρμογή αναλυτικών ορυκτολογικών μεθόδων υψηλής τεχνολογίας.

crystal cluster azurite,Lavrion,Greece (Φωτο Δ. Μηνατίδης)

Όπως με ενημέρωσε ο συνάδελφος Γιώργος Οικονόμου, Δρ. Ορυκτολόγος-Γεωλόγος , προϊστάμενος της Διεύθυνσης Ορυκτών Φυσικών Πόρων του Ι.Γ.Μ.Ε.Μ., τέτοιες μέθοδοι και μάλιστα μη καταστροφικές έχουν χρησιμοποιηθεί τα τελευταία χρόνια αρκετές φορές από τους γεωλόγους – ορυκτολόγους του Ι.Γ.Μ.Ε.Μ. για την εξέταση ευρημάτων αρχαιολογικών ανασκαφών.Αναφέρουμε ενδεικτικά τις ακόλουθες μεθόδους:

  • Ηλεκτρονική μικροσκοπία σάρωσης (Scanning Electron  Microscopy, SEM), όπου με ακτίνες-Χ (μικροανάλυση) έχουμε τη δυνατότητα του προσδιορισμού της μικροδομής στερεών δειγμάτων (πχ. ψηφίδων) ή ενός ορυκτού.
  • Φασματομετρία RAMAN (στηρίζεται στο γνωστό οπτικό φαινόμενο Ράμαν), όπου χρησιμοποιούνται ακτίνες laser και ταυτοποιούνται με μεγάλη ακρίβεια ορυκτά και κρυσταλλικές δομές. Εχει χρησιμοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία στη μελέτη μυκηναϊκών κοσμημάτων, χρωστικών αγγείων και αγαλμάτων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, κ.α.
  • Φορητή συσκευή φθορισμού ακτίνων-Χ (XRF portable x-ray fluorescence), όπου με ακτίνες laser λαμβάνεται επιτόπια η χημική σύσταση του εξεταζόμενου ορυκτού ή υλικού (π.χ. χρωστικής, δομικού λίθου, κ.α.). Πρόκειται για μια ευρέως διαδεδομένη τεχνική που εφαρμόζεται εδώ και αρκετές δεκαετίες στην Αρχαιομετρία.
Μια ψηφίδα λοιπόν από το μπλε φόντο του ψηφιδωτού της Αμφίπολης αρκεί! Και μάλιστα «με επιστροφή», εφόσον όλες οι παραπάνω είναι αναλύσεις μη καταστροφικές, που σημαίνει ότι τα υπό εξέταση αντικείμενα δεν καταστρέφονται ή αλλοιώνονται. 
Αμέσως μπορεί να δοθεί απάντηση για τον τύπο του ορυκτού, δηλ. για το αν πρόκειται για αζουρίτη ή για λαζουρίτη ή αμαζονίτη ή κάποια άλλη ορυκτή ή μη ένωση. Το ΙΓΜΕΜ έχει τον εξοπλισμό αλλά και τους ειδικούς επιστήμονες για την πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση. Hic rhodus, hic saltus!

[Από πού ήρθε το μπλε της Αμφίπολης; www.protagon.gr]

*Διδάκτωρ ΕΜΠ- συγγραφέας. Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Πολιτικής Ορυκτών Πρώτων Υλών του ΥΠΕΚΑ

Σχετικά Άρθρα