Τα αδρανή υλικά βρίσκονται στην κορυφή της ζήτησης μεταξύ των ορυκτών πρώτων υλών που καταναλώνουν οι ευρωπαϊκές χώρες για να καλύψουν τις αναπτυξιακές τους ανάγκες. Η ζήτηση αυτή της κατασκευαστικής βιομηχανίας τείνει αυξανόμενη με ρυθμό μεγαλύτερο του 4,2% τον χρόνο σε ότι αφορά στην κατασκευαστική βιομηχανία των νέων κρατών μελών της Ε.Ε Την ίδια στιγμή οι πολιτικές και πρακτικές διαχείρισης των αδρανών υλικών στις συγκεκριμένες χώρες δεν είναι στο ίδιο βαθμό συμβατές με το περιβάλλον, και γενικότερα την βιώσιμη εκμετάλλευση και χρήση των φυσικών πόρων. Θέματα που συνδέονται με την παράνομη λατομική δραστηριότητα, την αξιοποίηση απορριμμάτων και παρα-προϊόντων και την ορθολογική χρήση γης δεν αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο.
Βασικός σκοπός του έργου SARMa -Sustainable Aggregates Resource Management- που ολοκληρώθηκε πρόσφατα (τουλάχιστον το πρώτο μέρος)ήταν να προσεγγίσει και να εφαρμόσει ενιαία στρατηγική διαχείρισης, εκμετάλλευσης και χρήσης των αδρανών υλικών διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την βιωσιμότητα των διαθέσιμων αποθεμάτων τους σε σχέση με τις υφιστάμενες και μελλοντικές ανάγκες. Η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μαζί με τις απαιτήσεις για κοινωνική συναίνεση βρίσκονται στο επίκεντρο σχετικών ευρωπαϊκών οδηγιών που μεταξύ άλλων προτρέπουν στην «ανακύκλωση» εξορυκτικών απορριμμάτων, βιομηχανικών αποβλήτων και οικοδομικών μπαζών με την μορφή αδρανών υλικών. Στην περίπτωση της διασυνοριακής/διακρατικής διάστασης των θεμάτων αυτών οι παραλείψεις τεχνογνωσίας και συντονισμού στην παραγωγή και διακίνηση των αδρανών υλικών είναι ακόμη μεγαλύτερες.
Οι επιμέρους αντικειμενικοί στόχοι του έργου SARMa περιλάμβαναν:
- την ανάπτυξη ενιαίας διασυνοριακής στρατηγικής εκμετάλλευσης και διαχείρισης των αδρανών υλικών
- την διασφάλιση βιωσιμότητας των αδρανών υλικών, στην βάση της σχέσης κόστους/οφέλους και σε συνδυασμό με την βέλτιστη αξιοποίηση των πρωτογενών αποθεμάτων αλλά και των δευτερογενών πηγών που αναφέρονται στα «εν γένει» απορρίμματα, απόβλητα και παρα-προϊόντα
- τον συντονισμό διάχυσης και μεταφοράς της «ευρωπαϊκής» τεχνογνωσίας, αλλά και οργάνωσης και προώθησης μηχανισμών κατάρτισης στην βέλτιστη πρακτική εκμετάλλευσης, διαχείρισης και παραγωγικής λειτουργίας λατομικών επιχειρήσεων, και στην θεσμική παρέμβαση αρμόδιων κυβερνητικών υπηρεσιών και κοινωνικών εταίρων.
- την δημιουργία κοινής βάσης δεδομένων και δικτύου ενημέρωσης σύμφωνα με κείμενες ευρωπαϊκές πρακτικές και οδηγίες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν τις οικολογικά προστατευόμενες περιοχές, τις χρήσεις γης και τις διεθνείς υποδομές μεταφορών
- την σύσταση και καθιέρωση και εδραίωση περιφερειακού κέντρου SARMa με την συμμετοχή όλων των θεσμικών εταίρων που εκπροσωπούν τις αρμόδιες υπηρεσίες, τις οικονομικές δυνάμεις και την κοινωνία
Οι εθνικοί/περιφερειακοί στόχοι αφορούν:
- στην αποθεματική εκτίμηση των αδρανών υλικών και καταγραφή των δικτύων μεταφοράς τους
- στην εναρμόνιση των υφιστάμενων πολιτικών και την διαμόρφωση διαπεριφερειακής στρατηγικής στα θέματα προστατευόμενων περιοχών και χρήσεων γης
- στην ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών «χωροταξικής» και οικονομοτεχνικής προσέγγισης σύνθετων πηγών αδρανών υλικών
- Οι διακρατικοί/διασυνοριακοί στόχοι επικεντρώνονται,
- στην ανάδειξη και καθορισμό μεθόδων διακρατικής εναρμόνισης των πρακτικών SARMa
- στην «αρχιτεκτονική» σχεδίαση ενός πολυεπίπεδου και πολυθεματικού Πληροφοριακού Συστήματος Αδρανών Υλικών (Aggregates Intelligence System) σαν ένα βιώσιμο και διαρκές εργαλείο μεταφοράς τεχνογνωσίας
- στην οργάνωση συνεδρίων ενημέρωσης και σεμιναρίων κατάρτισης και εκπαίδευσης στο πλαίσιο λειτουργίας του Περιφερειακού Κέντρου SARMa
Το ΙΓΜΕ ήταν υπεύθυνο για τις ερευνητικές εργασίες που αφορούν στον καθορισμό βέλτιστων πρακτικών εκμετάλλευσης και κοιτασματολογικής βιωσιμότητας των αδρανών υλικών, στον περιορισμό των παράνομων εξορυκτικών δραστηριοτήτων και εμπορικής αξιοποίησης των λατομικών και άλλων απορριμμάτων. Επίσης επέλεξε και παρείχε επιστημονικά δεδομένα για τα ελληνικά λατομεία αδρανών υλικών, στα οποία πραγματοποιήθηκε πιλοτική εφαρμογή της μεθοδολογίας SARMa, και συντάχθηκε σχετική μελέτη. Το ΙΓΜΕ συντόνισε την προγραμματική παρουσία της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας και της Νομαρχίας Αχαΐας, καθώς και δύο ιδιωτικών επιχειρήσεων του κλάδου που συμμετείχαν με τον ρόλο του παρατηρητή. Γενικά το ΙΓΜΕ με τον ρόλο του ειδικού σε θέματα οικονομικής γεωλογίας και λατομικής νομοθεσίας παρενέβη συνολικά στην εσωτερική επιστημονική λειτουργία του έργου.
Δύο ήταν τα βασικά αποτελέσματα:
- η ανάδειξη μηχανισμών και μεθόδων εναρμόνισης των μεταλλευτικών πολιτικών στις χώρες των δυτικών Βαλκανίων, στην Ιταλία και την Αυστρία
- η σύνταξη εγχειριδίου βέλτιστων πρακτικών για την εξορυκτική βιομηχανία αδρανών υλικών
[το Νίκου Αρβανιτίδη] [by Nick Arvanitidis]