Η αρχή της αειφορίας ή αλλιώς της βιώσιμης ανάπτυξης μπορεί να οριστεί ως η συμβατή, η φιλική προς το περιβάλλον ανάπτυξη, που δεν εξαντλεί τους φυσικούς πόρους αλλά τους διαφυλάσσει όχι μόνο για τις παρούσες αλλά και για τις μελλοντικές γενεές (Eκθεση Brudlandt, Our Common Future, 1987) . Μάλιστα η αρχή αυτή είναι ακόμη πιο γενική και επεκτείνεται πέραν του κατεξοχήν φυσικού περιβάλλοντος συνδεόμενη και με το “πολιτιστικό περιβάλλον, διότι το φυσικό περιβάλλον προϋποτίθεται για την ύπαρξη του ανθρώπου και για ό,τι αυτός δημιουργεί”.
Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης είναι μια σχετικά νεόκοπη αρχή που εκφράστηκε για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο στην διακήρυξη της Στοκχόλμης το 1972, με αρκετά γενικούς όρους. Το 1992 εξαγγέλθηκε με μεγαλύτερη πληρότητα και σαφήνεια με τη Διακήρυξη του Ρίο, σχεδιάστηκε δε με την Αgenda 21, η οποία αποτελεί ένα πρακτικό συστημικό οδηγό για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Πρόκειται ακόμη για μια αισιόδοξη αρχή που υπονοεί ότι το μοντέλο ανάπτυξης του κόσμου μας μπορεί να ξεπεράσει τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα που έχει δημιουργήσει και, με κάποιες βελτιώσεις, να συνεχίσει να προσφέρει υψηλό επίπεδο ζωής σε όλο και περισσότερους ανθρώπους. Ομως πρόκειται παράλληλα και για μια έννοια ασαφή και ευέλικτη, κατάλληλη για συμβιβασμούς, από αυτές που αρέσκονται να χρησιμοποιούν οι διεθνείς οργανισμοί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που μετείχε στην Παγκόσμια Διασκέψη στο Ρίο, υιοθέτησε την ως άνω αρχή, [άρθρα 2, 6, 174 – 176 Συνθ. ΕΚ, όπως σήμερα ισχύουν/Πέμπτο και Έκτο Πρόγραμμα Δράσης της Κοινότητας για το Περιβάλλον/Λευκή Βίβλος της Επιτροπής για την Ανάπτυξη, τον Ανταγωνισμό και την Απασχόληση (Κεφ.10)].
Στην Ελλάδα η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης, κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 2001, ως αρχή της αειφορίας, με την προσθήκη στο εδ. β της παρ. 1 του άρθου 24 του Συντ. όρου, κατά τον οποίο τα ιδιαίτερα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος θα πρέπει να λαμβάνονται από το Κράτος «στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας».
Η προσθήκη αυτή αντανακλά την πολυετή σχετική νομολογία του Σ.τ.Ε., το οποίο ιδίως μετά την Διακήρυξη του Ρίο το1992, και την δημιουργία με το ν. 1968/1991 ειδικού Τμήματος για το Περιβάλλον στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ήτοι του Ε’ Τμήματος αυτού, αρμοδίου μέχρι τότε για την επεξεργασία των κανονιστικών διαταγμάτων, διέπλασε -ελλείψει υπάρξεως θεσμικής τάξεως για τη βιώσιμη ανάπτυξη- υπερνομοθετικό σύστημα αρχών βιωσίμου αναπτύξεως, χρησιμοποιώντας ως νομική βάση το άρθρο 24 του Συντ., το οποίο ερμήνευσε υπό το φως των αρχών της Διακηρύξεως του Ρίο και των οδηγιών της Αgenda 21, επικαλούμενο στη συνέχεια και τις νομικές διατάξεις της Συνθήκης του Maastricht και του Amsterdam για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Δυστυχώς, μέχρι σήμερα αναμένουμε τα βιώσιμα αποτελέσματα αυτά σε “όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης..” Αντίθετα εκείνο που βλέπουμε είναι ότι η “ανάπτυξη” των τελευταίων δεκαετιών, απλά περιόρισε τον πλούτο σε ακόμη λιγότερα χέρια, “παγκοσμιοποίησε” και “καλωδίωσε” το μέσο δυτικό άνθρωπο όπως ποτέ στο παρελθόν, “εξαθλίωσε” τον Τρίτο Κόσμο και επιδείνωσε την κατάσταση του περιβάλλοντος σε βαθμό που προκαλεί ανασφάλεια για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Σήμερα χρειαζόμαστε τη βιώσιμη ανάπτυξη περισσότερο από ποτέ. Οχι όμως την λελογισμένη οικονομική ανάπτυξη, η οποία άλλωστε δεν ταυτίζεται απαραίτητα με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αλλά την ανάπτυξη τη συμβατή με την ανθρώπινη ζωή, τον αξιοβίωτο βίο.
[Τζεφέρης Πέτρος]