H Αναβάθμιση των ορυκτολογικών της μουσείων και η επισκεψιμότητα χαρακτηριστικών υπογείων μεταλλευτικών έργων θα ενισχύσουν την πρόταση ένταξης της Λαυρεωτικής στην UNESCO

Το Παγκόσμιο Δίκτυο Εθνικών Γεωπάρκων στηρίζεται στην ανταλλαγή και συνεργασία Εθνικών Γεωπάρκων, κάτω από την “ομπρέλα “ της UNESCO για παγκόσμια αναγνώριση, με στόχο την προστασία, ανάδειξη και προβολή της γεωλογικής , της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αναπτύσσοντας και προωθώντας εκπαιδευτικές και γεω-τουριστικές δραστηριότητες με υψηλές ποιοτικά προδιαγραφές.

Από την Ελληνική επικράτεια είναι ενταγμένα στο παγκόσμιο δίκτυο της UNESCO: (1) η Λέσβος με το καταπληκτικό απολιθωμένο δάσος που αποτελεί την κορωνίδα των πάρκων , (2) η περιοχή του Ψηλορείτη στη Κρήτη με την πλούσια γεωποικιλότητα, το εντυπωσιακό ανάγλυφο, τα καρστικά σπήλαια και τις γεωμορφές , (3) η περιοχή Εθνικού Δρυμού – Αώου Βίκου της Ηπείρου με τα εντυπωσιακά ασβεστολιθικά φαράγγια, (4) το Εθνικό Πάρκο Χελμού-Βορραϊκού στην Πελοπόννησο με την απαράμιλλη χλωριδική οικολογική αξία, και (5) η περιοχή της Σητείας της Κρήτης με τις γεωμορφές και τις θέσεις πλούσιων απολιθωμάτων.

Κάθε ένα από αυτά τα γεωπάρκα έχει ένα ή περισσότερα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τα κάνουν μοναδικά δημιουργήματα της φύσης.

Ωστόσο η Λαυρεωτική την οποία προσπαθούμε σε πρώτη φάση να εντάξουμε στο παγκόσμιο δίκτυο των γεωπάρκων UNESCO, διαθέτει ένα πλήθος από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την κάνουν να ξεχωρίζει . Η ιστορική της διαδρομή στο πέρασμα των αιώνων που συνδέεται με τον αρχαιοελληνικό και Ευρωπαϊκό πολιτισμό, τα εντυπωσιακά αρχαιομεταλλουργικά εργαστήρια δηλωτικά της εφευρετικότητας και των τεχνικών δεξιοτήτων των αρχαίων μεταλλευτών, τα εκπληκτικά αρχαιολογικά μνημεία πολιτισμού, η αρχαιο-βιομηχανική κληρονομιά στην οποία συμπεριλαμβάνονται και τα διατηρητέα μνημεία της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, οι γεωμορφές και τα μοναδικά τεκτονικά φαινόμενα που συνδέονται με την γεωλογική εξέλιξη του Αιγαιακού μας χώρου, ο ανεκτίμητος ορυκτολογικός θησαυρός της Λαυρεωτικής γης και το απίστευτο δίκτυο των υπόγειων μεταλλευτικών έργων αποτελούμενα από φρέατα και στοές των Αρχαίων και στη συνέχεια των νεότερων μεταλλευτών της τάξης εκατοντάδων χιλιομέτρων συνθέτουν τα απαράμιλλα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Λαυρεωτικής.

Όλα τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν πιο πάνω, περιλαμβάνονται στις προτεινόμενες από την επιτροπή της ΕΑΓΜΕ (πρώην ΙΓΜΕ) γεωδιαδρομές και θεωρώ ότι αξίζουν τα συγχαρητήρια για το εύρος της κάλυψης όλων των θεματικών αντικειμένων.
Εντούτοις χρειάζονται επιπρόσθετες ενέργειες όσον αφορά σε δύο από τα πιο πάνω απαράμιλλα χαρακτηριστικά της Λαυρεωτικής που κατά την άποψή μας έχουν παγκόσμια σημασία και τα οποία θα πρέπει να τα αναδείξουμε περισσότερο ώστε να ενισχυθεί επιπλέον η πρόταση της ένταξης στο παγκόσμιο δίκτυο των γεωπάρκων της UNESCO.

1. Η Λαυρεωτική διαθέτει έναν ορυκτολογικό πλούτο από μία τεράστια ποικιλία ορυκτολογικών ειδών που υπερβαίνουν το 10% των αναγνωρισμένων ορυκτών ολόκληρου του Πλανήτη μας. Στην περιοχή υπάρχουν δύο ορυκτολογικά Μουσεία (Εικόνα 1) το ένα βρίσκεται στη περιοχή της Καμάριζας (Άγιος Κωνσταντίνος) εγκατεστημένο σε ένα μικρό βιομηχανικό κτίριο του 19ου αι., που στέγαζε τον μηχανισμό κίνησης (τροχαλιοστάσιο) του πύργου (γάβριας) του μεταλλευτικού φρέατος Serpieri. Διαθέτει πλήθος ορυκτολογικών εκθεμάτων καθώς και αντικείμενα, εργαλεία, σωζόμενα μηχανήματα, φωτογραφίες, κείμενα κ.α. Το δεύτερο Μουσείο στο Λαύριο, που ιδρύθηκε και λειτουργεί από το 1986 από την Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής (Ε. ΜΕ.Λ), βρίσκεται σε ένα μικρό νεοκλασικό διατηρητέο βιομηχανικό κτίριο του 19ου αι., μόλις 40 τ.μ, και στεγάζει “στοιβαγμένα” λόγω έλλειψης χώρου, πάνω από 740 ορυκτά ενώ παραμένουν στις αποθήκες ορυκτολογικά δείγματα μίας μεγάλης συλλογής που ξεπερνούν τα 3.200 δείγματα ανυπολόγιστης αξίας που παραμένουν όμως αθέατα από το κοινό που διψάει να τα θαυμάσει.

Είναι λοιπόν σχήμα οξύμωρο πως η ορυκτολογική Λαυρεωτική που θεωρείται ως ο διαχρονικός “αιμοδότης” των πιο γνωστών ορυκτολογικών μουσείων της οικουμένης να μην διαθέτει ένα σύγχρονο και αναβαθμισμένο μουσείο αλλά τα πολύτιμα και σπάνια αυτά ορυκτά, που θαυμάζει όλος ο κόσμος, να βρίσκονται ουσιαστικά σε μουσεία “αποθήκες” που δεν συνάδουν με την ιστορία και την παγκόσμια φήμη της ορυκτολογικής Λαυρεωτικής.

2. Ένα άλλο μοναδικό χαρακτηριστικό της Λαυρεωτικής που χρειάζεται να αναδειχθεί, είναι το πυκνό και δαιδαλώδες δίκτυο των υπόγειων μεταλλευτικών έργων σε ένα απίστευτο συνολικό μήκος της τάξης των εκατοντάδων χιλιομέτρων που αποτελούνται από φρέατα , ερευνητικές μεταλλευτικές στοές και υπόγειους θαλάμους εξόρυξης μεταλλεύματος κατά την προϊστορική, την αρχαϊκή, την κλασική και ελληνιστική περίοδο καθώς και κατά την νεότερη μεταλλευτική δραστηριότητα του 19ουμέχρι και μετά τα μέσα του 20ου αι. Ατά τα εντυπωσιακά μνημεία της μεταλλευτικής κληρονομιάς παραμένουν μη επισκέψιμα μέχρι σήμερα για το κοινό παρόλο που αποτελούν πόλο έλξης των επισκεπτών για μία βιωματική πρωτόγνωρη εμπειρία ζωής τιμώντας έτσι τον αγώνα των αρχαίων μεταλλωρύχων που δημιούργησαν τον πλούτο της Αρχαίας Αθήνας αλλά και των νεότερων που στήριξαν τη βαριά βιομηχανία του νεόδμητου Ελληνικού κράτους.

Στον αναθεωρημένο φάκελο που καλούμαστε να καταθέσουμε για την ένταξη της Λαυρεωτικής στο παγκόσμιο δίκτυο γεωτόπων της UNESCO θεωρούμε ότι θα πρέπει να συμπεριληφθούν και να αναδειχθούν τα ακόλουθα που αποτελούν κυρίαρχα χαρακτηριστικά της γεω-μεταλλευτικής μας κληρονομιάς :
1. Μετεγκατάσταση και αναδιάρθρωση με σύγχρονη μουσειακή αντίληψη του ορυκτολογικού μουσείου Λαυρίου .
Προβολή και ανάδειξη της Καμάριζας, που ως γνωστό αποτελούσε το σημαντικότερο κέντρο της αρχαίας (πιθανόν η Μαρώνεια των αρχαίων μεταλλευτών) και της νεότερης μεταλλευτικής δραστηριότητας. Ιδιαίτερη μνεία να γίνεται για τους εργατικούς απεργιακούς αγώνες των μεταλλωρύχων το 1896. Επίσης θα πρέπει να προβλεφτεί η ανασυγκρότηση , η αναβάθμιση και η θεματική επέκταση του ορυκτολογικού μουσείου της Καμάριζας ώστε να γίνει και κέντρο της ενημέρωσης της ιστορικής διαδρομής του Μεταλλευτικού Λαυρίου .
2. Να δρομολογηθούν οι απαραίτητες ενέργειες για να καταστούν επισκέψιμες και ασφαλείς χαρακτηριστικές υπόγειες μεταλλευτικές εργασίες. Ήδη έχει προβλεφτεί να γίνουν εργασίες για την επισκεψιμότητα του ημιυπόγειου μεταλλευτικού χώρου γνωστού ως “3οχλμ” της νεότερης μεταλλευτικής δραστηριότητας όπου μπορούμε να παρατηρήσουμε και υπολείμματα αρχαίων μεταλλευτικών εξορύξεων και ίχνη αρχαίων λατομεύσεων (Εικόνα 2). Επιπλέον έχει προβλεφθεί να γίνουν στοχευμένες εργασίες ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να παρατηρήσει αρχαία φρέατα όπως η περίπτωση των γνωστών Διδύμων φρεάτων στο Σπιθαροπούσι της Σούριζας και το φρέαρ στην περιοχή κοντά στην Αγία Τριάδα.
Ωστόσο παρ’ όλες αυτές τις σωστές προβλεπόμενες ενέργειες θα πρέπει να προβλεφθεί με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα η διεξαγωγή μελέτης και στη συνέχεια οι αναγκαίες εργασίες για να γίνει επισκέψιμη και ασφαλής για το κοινό, η μεταλλευτική στοά “80” στην περιοχή της Πλάκας Λαυρεωτικής των μέσων του 20ου αι. που θεωρείται ότι είναι χαρακτηριστική της νεότερης μεταλλευτικής δραστηριότητας (Εικόνα 3). Η στοά αυτή, που θεωρείται ότι βρίσκεται σε καλή κατάσταση, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον διότι ο επισκέπτης μπορεί να βιώσει τη ζωή των υπογειτών σε ένα πρωτόγνωρο υπόγειο περιβάλλον, να γνωρίσει τις μεταλλευτικές μεθόδους, να παρατηρήσει πρωτογενές αργυρομολυβδούχο και χαλκούχο μετάλλευμα στη θέση του και να εντυπωσιαστεί από τεκτονικά γεωλογικά φαινόμενα που συνδέονται με τη γεωλογική διαμόρφωση του Αιγαιακού χώρου πριν από 10 εκατομμύρια χρόνια περίπου.