[των Δρ. Νίκου Αρβανιτίδη και Δρ. Δημήτρη Κωνσταντινίδη]
Με λίγα λόγια, οι τομείς της εξόρυξης και επεξεργασίας ΟΠΥ είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση της προμήθειας ορυκτών και μετάλλων που θα παράγονται με βιώσιμο τρόπο για την ικανοποίηση των αναγκών των αλυσίδων αξίας υψηλής τεχνολογίας.
Είναι βέβαια αξιοσημείωτο ότι η Ευρώπη το 2019 επένδυσε 60 δισεκατομμύρια ευρώi στην παραγωγή ηλεκτρονικών μπαταριών και αυτοκινήτων, δηλ. 19 φορές περισσότερα χρήματα από αυτά που έριξε στην αγορά το 2018. Με άλλα λόγια, 3,5 φορές περισσότερα χρήματα από αυτά που επένδυσε η Κίνα!
Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι η Ευρώπη στέκεται σθεναρά στην απόφαση της για την πράσινη ανάπτυξη, για την υλοποίηση και εφαρμογή όμως της οποίας θα πρέπει με το ίδιο δυναμικό, αποφασιστικό και αποτελεσματικό τρόπο να διασφαλίσει τις ΟΠΥ που χρειάζονται οι σύγχρονες βιομηχανίες αιχμής, αξιοποιώντας παραγωγικά τις δικές της ευρωπαϊκές κοιτασματολογικές πηγές. Ως παράδειγμα παραθέτουμε στην Εικ. 5 τα αναξιοποίητα μέχρι σήμερα αποθέματα, κοιτάσματα και εμφανίσεις σπανίων γαιών στην Ευρώπη.
Ακόμη μεγαλύτερη διείσδυση υπήρξε στη Δανία (64%), στην Ιρλανδία (49%) και στη Γερμανία (42%). Αυτό – παράλληλα με τη μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας λόγω του COVID-19 – σήμαινε ότι η παραγωγή άνθρακα μειώθηκε κατά 32% σε ετήσια βάση, ενώ και η παραγωγή φυσικού αερίου περιορίστηκε επίσης κατά 6%. Από το 2015, το μερίδιο του άνθρακα μειώθηκε από 24% σε μόλις 10%, ενώ το μερίδιο της αιολικής και ηλιακής ενέργειας αυξήθηκε από 13% σε 21%.
- Οι αρνητικές κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης θα ελαχιστοποιούνται ή θα μηδενίζονται, όπου αυτό είναι δυνατό.
- Τα οφέλη της θα μεγιστοποιούνται και θα διανέμονται δίκαια, και
- Θα εξασφαλίζονται οι σωστές και βιώσιμες πρακτικές που θα υποστηρίζονται ταυτόχρονα από τους βιομηχανικούς χρήστες των ΟΠΥ, τους παρόχους έρευνας και καινοτομίας, καθώς και τους προγραμματιστές και σχεδιαστές της τεχνολογίας, τους επενδυτές και τους καταναλωτές.
Οι κοινές προσπάθειες στις μεγάλες, περίπλοκες και πολλές φορές αδιαφανείς αλυσίδες εφοδιασμού και διακίνησης των ΟΠΥ είναι μια σημαντική πρόκληση, στην οποία μπορούν να ανταποκριθούν όλοι οι «παίκτες» που προαναφέρθηκαν, αν συντονιστούν σωστά μεταξύ τους σε ό,τι αφορά στους στόχους και τα κίνητρα για μια αειφόρο ανάπτυξη.
Η ολοκληρωμένη προσέγγιση για τις αλυσίδες αξίας οφείλει να περιλαμβάνει όλους τους τύπους χρήσης γης, ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε ΟΠΥ. Οι περιοχές προστασίας της φύσης καλύπτουν σχεδόν το 18% του εδάφους της ΕΕ, αλλά εξακολουθούν, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να παρέχουν τη δυνατότητα για έρευνα και εξόρυξη ΟΠΥ στο εσωτερικό τους. Ωστόσο, σε πολλά κράτη μέλη συνεχίζουν να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα εξόρυξης ΟΠΥ, όταν πρέπει να πραγματοποιηθούν σε ελεγχόμενες περιοχές NATURA 2000, κάτι που αποθαρρύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις για έρευνα και εκμετάλλευση. Είναι, λοιπόν σημαντικό να ληφθεί υπόψη ότι κάθε εξορυκτική εργασία θα έχει κάποια επίπτωση στον περιβάλλοντα χώρο. Επομένως, για να υπάρξει βιώσιμη προσέγγιση απαιτείται η εξέταση ολόκληρης της αλυσίδας αξίας, από την εξόρυξη μέχρι το τέλος του κύκλου ζωής των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των εργασιών αποκατάστασης του χώρου της εκμετάλλευσης.
Ταυτόχρονα, πρέπει να αναληφθεί ισχυρή δέσμευση για έρευνα και ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη τις ανησυχίες που προέκυψαν όσον αφορά την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, που από τη μια μπορούν να κάνουν ένα μεγάλο βήμα αλλαγής προς τη βιωσιμότητα, όπως η αυτοματοποίηση των ορυχείων, στη βάση εφαρμογών τεχνικής νοημοσύνης, για την επίτευξη μηδενικής χρήσης καθαρού νερού και μηδενικής παραγωγής αποβλήτων, καθώς και τη διασφάλιση της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων στα ορυχεία και των κατοίκων των τοπικών κοινοτήτων, αλλά από την άλλη πιθανότατα θα μειώσουν σημαντικά τις ευκαιρίες απασχόλησης ή να δημιουργήσουν συνθήκες και προϋποθέσεις επανακατάρτισης του προσωπικού απασχόλησης.
Πρέπει βέβαια να διασφαλισθεί η συνεργασία μεταξύ των μεταλλευτικών εταιρειών και των φορέων χάραξης και εφαρμογής της πολιτικής και της νομοθεσίας, έτσι ώστε να επιτευχθεί μια βιώσιμη προσέγγιση ολόκληρης της αλυσίδας αξίας ΟΠΥ μέχρι και το τέλος του κύκλου ζωής των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης και της αποκατάστασης. Παραδείγματα υποδειγματικής αειφόρου αποκατάστασης υπάρχουν πολλά και περιγράφονται, μεταξύ άλλων, στο βιβλίο της Georgina Pearman «Τα 101 πράγματα που μπορεί να κάνεις με μια τρύπα στη γη»iii ή στις δημοσιεύσεις «Το Νταμάρι του Παραδείσου»iv, Sala Silvergruvav, κτλ.
Με την αύξηση της ευαισθητοποίησης για τη βιοποικιλότητα και τη βελτίωση των πρακτικών διαχείρισης των φυσικών πόρων, πιστεύουμε ότι θα υπάρξει ελαχιστοποίηση των απωλειών της βιοποικιλότητας και της υποβάθμισης των ενδιαιτημάτων, καθώς και της διατάραξης του γήινου περιβάλλοντος από την εξόρυξη. Αυτό μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία του κόσμου και για τα υπόλοιπα οικοσυστήματα.