Από Δημήτρη Μπίτζιο, Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο
Το μεταλλευτικό Λαύριο είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα – σε παγκόσμιο επίπεδο – μεταλλευτικής πολιτιστικής κληρονομιάς με μία μοναδική ιστορική διαδρομή από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τον 20 αι. Τα προβεβλημένα και εξαιρετικά συντηρημένα μνημεία της αρχαίας τεχνογνωσίας όπως είναι τα αναρίθμητα αρχαία υπόγεια μεταλλευτικά έργα, τα εκπληκτικά – από τεχνικής αρτιότητας και αποτελεσματικότητας – αρχαία πλυντήρια εμπλουτισμού του αργυρομολυβδούχου μεταλλεύματος, καθώς και το ιδιοφυές αρχαίο σύστημα διαχείρισης και εξοικονόμησης του νερού, συνδυάζονται με τα εμβληματικά μεταλλευτικά έργα του 19ου -20ου αι., που αποτελούν συνέχεια και εξέλιξη της πλούσιας αυτής αρχαίας μεταλλευτικής δραστηριότητας.
Μας προκαλεί λοιπόν ένα εύλογο ερώτημα γιατί σαν πολιτεία, σαν αυτοδιοίκηση ή σαν επιστημονική κοινότητα να μην έχουμε ακόμη κατορθώσει να κάνουμε επισκέψιμους μεταλλευτικούς χώρους, κάποια από τα αναρίθμητα υπόγεια μεταλλευτικά έργα που βρίθουν στην Λαυρεωτική.
Προτάσεις υπάρχουν όπως να καταστεί επισκέψιμη η εγκαταλειμμένη Στοά “80” στην Πλάκα που διανοίχτηκε στα μέσα του 20ου αι. και η οποία μπορεί να συνδυάσει το ενδιαφέρον μιας υπόγειας μεταλλευτικής περιήγησης με έναν γεώτοπο παγκόσμιου ενδιαφέροντος όπως είναι το Ρήγμα Αποκόλλησης (ΕΙΚΟΝΑ 22). Επίσης υπάρχει και η δυνατότητα, με μικρή σχετικά δαπάνη, να διαμορφωθεί σε ανοιχτό υπαίθριο – υπόγειο μουσείο μεταλλευτικής δραστηριότητας τα επιφανειακά και υπόγεια μεταλλευτικά έργα των τελών του 19ου αι. στη θέση “ 3ο « χλμ.” (ΕΙΚΟΝΑ 23), που είναι εύκολα προσβάσιμα και πολύ κοντά στο Λαύριο, όπου ο επισκέπτης λίγα μόλις μέτρα από την είσοδο μπορεί να θαυμάσει και ίχνη από την αρχαία μεταλλευτική δραστηριότητα(Δ. Μπίτζιος, 2019) (ΕΙΚΟΝΑ 24).
Ωστόσο για να μην μεμψιμοιρούμε, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε την πολύ επιτυχημένη πρωτοβουλία -με κύριο εμπνευστή τον ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ ο Δρ, Κ. Παναγόπουλο– για την διάσωση και επανάχρηση πολλών βιομηχανικών κτιρίων της μεταλλουργίας της πρώην Γαλλικής Εταιρίας Μεταλλείων Λαυρίου του τέλους του 19ου –αρχών του 20ου αι. και νυν Τ.Π.Π.Λ., που αποτελεί φωτεινό παράδειγμα και πρότυπο ανάδειξης της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου μας.
Τι να φταίει λοιπόν για την αδράνειά μας, όσον αφορά την δυνατότητα επισκεψιμότητας των υπόγειων μεταλλευτικών έργων του Λαυρίου, παρόλο που υπάρχουν ευνοϊκές προοπτικές, δεδομένου ότι η περιοχή διαθέτει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως είναι η μικρή απόσταση από την Αθήνα , η γειτνίαση με αρχαιολογικούς θησαυρούς όπως ο Ναός του Ποσειδώνα, το καταπράσινο τοπίο του Δρυμού του Σουνίου που έρχεται σε όμορφη αντίθεση με τις γαλάζιες ακτογραμμές, καθώς και το νεοκλασικό χρώμα της πόλης σε συνδυασμό και με τα γραφικά ταβερνάκια.
Στην Ευρώπη όπως αναφέραμε συνοπτικά πιο πάνω, έχουμε αναρίθμητα παραδείγματα, ενώ στην Ελλάδα έχουμε να προβάλουμε το μοναδικό αλλά ωστόσο και λαμπρό παράδειγμα του Μεταλλευτικού Πάρκου- Φωκίδας Vagonetto, που είναι ένα καταπληκτικό έργο με αθρόα προσέλευση του κοινού , οικογενειών αλλά και σχολείων. Τι όμως συνέβαλε για να πετύχει αυτό το έργο σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και το οποίο ανανεώνεται και εκσυγχρονίζεται συνεχώς . Η απάντηση είναι απλή: ήταν σίγουρα η υπάρχουσα υποδομή , ήταν οι επικρατούσες συνθήκες με δεδομένο ότι η εταιρεία των Βωξιτών S&B δραστηριοποιείται στην περιοχή με αποτέλεσμα να είναι σε θέση να διαθέτει, για την ολοκλήρωση αλλά και την λειτουργία του έργου, το κατάλληλο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό και τέλος. ήταν ο ενθουσιασμός και τα οράματα των εμπνευστών και συντελεστών του έργου.
Υπάρχει όμως και κάποιος άλλος ισχυρός λόγος της επιτυχίας του Vagonetto και αυτός είναι ότι δεν υπήρχε αυτός ο ασφυκτικός εναγκαλισμός του Δημοσίου με τις γνωστές γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και τις διαχρονικές παθογένειες, που καταστρέφουν κάθε όραμα και οι οποίες στις περιπτώσεις των υπόγειων μεταλλευτικών έργων της Λαυρεωτικής αλλά και της Σερίφου ήταν οι κύριες αιτίες της πολύχρονης αδράνειας που φρέναραν κάθε πρωτοβουλία για αξιοποίηση. Η κεντρική Κυβέρνηση κατά συνέπεια πρέπει να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες όπως είναι η παραχώρηση των συγκεκριμένων αυτών εγκαταλειμμένων υπόγειων Δημόσιων μεταλλευτικών εργασιών και των μεταλλευτικών τους εγκαταστάσεων, στην αυτοδιοίκηση ή και σε ιδιώτες για να μετατραπούν σε πολιτιστικά αγαθά προσελκύοντας το επενδυτικό ενδιαφέρον .
Προϋπόθεση βέβαια είναι να γίνουν οι απαραίτητες θεσμικές παρεμβάσεις για την δυνατότητα εναλλακτικής χρήσης και τουριστικής αξιοποίησης των μεταλλευτικών χώρων, μετά το πέρας της μεταλλευτικής δραστηριότητας (Π. Τζεφέρης κ.α., 2019), στα πλαίσια της ανάδειξης της πλούσιας μεταλλευτικής και βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου μας .
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ. Ευχαριστώ τον καθηγητή του Freiberg Δρ. Μηχανικό Μεταλλείων – Μεταλλουργό Γ. Μπαράκο για την παροχή στοιχείων και φωτογραφιών του μεταλλείου Silberbergwerk Freiberg καθώς και τον Δρ. Δ. Κωνσταντινίδη και Η. Κατσαρό για τα πληροφοριακά στοιχεία και το άλμπουμ φωτογραφιών από την επίσκεψη τους στα μεταλλεία της Banská Štiavnica της Κεντρικής Σλοβακίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γρηγόρη, Μ., 2016: Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας : Το Βαγονέτο του μόχθου και της θέλησης , Ένα μοναδικό Μεταλλευτικό Πάρκο στην Καρδιά της Φωκίδος. https://www.ypaithros.gr/metaleytiko-parko-fokidas-vagonetto-moxthou-kai-thelisis/
Διαμάντη, Ι.,2008 : Στα έγκατα της γης με βαγονέτο. https://www.kathimerini.gr/315035/article/epikairothta/ellada/sta-egkata-ths-ghs-me-vagoneto
Fluck, F., Saint-Louis-Eisenthür (Sainte-Marie-aux-Mines, France de l’Est) : sans doute la plus belle mine d’argent de la Renaissance. Bientôt vingt ans d’ouverture au public Pierre Fluck https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00491334/document
Κωνσταντινίδης, Δ., 2019: Η μεταλλευτική διαδρομή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα . Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς και πρότυπο για την Λαυρεωτική (I), (II), (III). https://www.oryktosploutos.net/2019/10/blog-post.html
Κωνσταντινίδης, Δ., 2019: Μπάνσκα Στιάβνιτσα, Σλοβακία: Μία Παγκόσμια Αξία http://www.oryktosploutos.net/2019/09/blog-post_5.html?fbclid=IwAR0QRm0ibcYxljbQixEeto3XboFc1DW9ImissVhadVirdYTfT7rvCzcbE3k
Mine Saint Louis-Eisenthür http://capitale-mineralogie.fr/visite_mines/
Μπίτζιος, Δ., 2019: Το 3ο χλμ. του Λαυρίου: ανοιχτό Υπαίθριο- Υπόγειο Μουσείο Γεωμεταλλευτικής Κληρονομιάς. http://www.oryktosploutos.net/2019/12/to-3.html
Τζεφέρης, Π., 2010: Μεταλλευτική Περιήγηση http://www.oryktosploutos.net/2010/05/blog-post.html
Τζεφέρης, Π., 2013: Hallstatt, Saltzburg Austria : τα αρχαιότερα αλατωρυχεία του κόσμου ! http://www.oryktosploutos.net/2013/10/hallstat-saltzburg-austria.html#.WEVOALJ96Ul
Τζεφέρης, Π., 2016: Μου άρεσε το vagonetto μπαμπά! https://www.huffingtonpost.gr/entry/-vagonetto-_gr_13426286
Τζεφέρης, Π.,2016: Poldark Mine : εκεί που η μεταλλευτική κληρονομιά εμπνέει σεβασμό. http://www.oryktosploutos.net/2016/04/poldark-mine.htm/
Τζεφέρης, Π.,2016: Κτίρια μεταλλευτικής μνήμης ή σκουπίδια του καιρού μας. http://www.oryktosploutos.net/2016/09/blog-post_18.html
Τζεφέρης, Π.,2019: Σέριφος: μια υπόγεια διαδρομή από το Μ. Λιβάδι στην παραλία Καλόγερου! https://www.huffingtonpost.gr/entry/serifos-mia-epoyeia-diadrome-apo-to-m-livadi-sten-paralia-kaloyeroe_gr_5d59ce28e4b0eb875f2597bc
Τζεφέρης, Π., & Μπίτζιος , Δ., 2019: Το Λαύριο ως ορόσημο της γεω-μεταλλευτικής, βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου μας. Διεθνής Επιστημονικής Συνάντησης ICOMOS . 29/11 – 30/11/2019. https://www.scribd.com/document/438832915/Icomos-%CE%A4%CE%B6ef-bitzios-Final#fullscreen&from_embed
https://onparnassos.gr/el/places/vagonetto-metalleutiko-parko-tis-fokidas
https://www.silbergwerk-freiberg.de
https://www.minedeselwieliczka.fr/
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hallstatt_Salt_mine_slide_2.jpg
https://mag.mulhouse-alsace.fr/revivre-laventure-miniere-de-la-potasse-dalsace/
http://www.poldarkmine.org.uk/
http://capitale-mineralogie.fr/visite_mines/
