[του Σ. Μανωλιούδη, γεωλόγου]
Η ανατολική Κρήτη αποτέλεσε το χώρο της πρώτης επαφής με τους λαούς της γόνιμης ημισελήνου στη Μεσοποταμία την Ανατολία κ.λπ. Αποτέλεσμα αυτής της γεωγραφικής θέσης ήταν η δημιουργία του ανακτορικού κέντρου στη Ζάκρο, το συγκρότημα στον Πετρά, το Παλαίκαστρο και αργότερα η ίτανος. Κοντά και γύρω από τα μνημεία του πολιτισμού σώζονται αρχαία λατομεία, από τα οποία εξορύχτηκαν τα δομικά υλικά για τα κτίσματα τους. Μερικά από τα λατομεία αυτά περιγράφονται παρακάτω.
2. Λατομείο στα «Πελεκητά» Κάτω Ζάκρου Σητείας
3. Λατομείο στις «Μαλάμουρες» Κάτω Ζάκρου Σητείας
Νότια της κάτω Ζάκρου σε απόσταση τριών χιλιομέτρων περίπου, βρίσκεται αρχαίο λατομείο. Η προσπέλαση γίνεται από αδιαμόρφωτο μονοπάτι μήκους 1,5 χιλιομέτρων από την ταβέρνα «Αμπέλες» (πεζοπορία 30 min) προς νότο.
Βρίσκεται σε υψόμετρο 35 έως 55 μέτρα. Υπάρχει ελλειψοειδής λατόμευση και ο εμφανής λατομικός χώρος βρίσκεται στη νότια πλευρά με διστάσεις: 40 Χ 20 μέτρα. Τα μέτωπα είναι κατακόρυφα με αυλάκια – εγκοπές 8-10 εκατοστά του μέτρου. Τα τεμάχια στο νότιο μέτωπο έχουν διαστάσεις 1,00μχ0,40μχ 0,30μ και 1,30μχ 0,70μχ 0.40μ. Οι αιολιανίτες (συνεκτικοί ψαμμίτες, αμμούδα) αποτελούν τον πυρήνα του λατομικού χώρου και επικάθονται πάνω σε σκούρους ασβεστόλιθους ζώνης Τριπόλεως. Εκτείνονται σε μήκος 100 περίπου μέτρων με πλάτος 60-70 μέτρα. Το πάχος φτάνει τα τέσσερα (4) μέτρα.
4. Λατομείο στο «Μαύρο Αυλάκι» Ζάκρου.
Το «Μαύρο αυλάκι» είναι ο πρώτος όρμος νότια της Κ. Ζάκρου. Η προσπέλαση είναι δυνατή από αδιαμόρφωτο και στα τελευταία μέτρα πριν τη θάλασσα, δύσβατο μονοπάτι, με αφετηρία τον δρόμο Κάτω Ζάκρος – Άνω Ζάκρος. Από την πλευρά της θάλασσας είναι ανοιχτή η προσπέλαση αφού η ακτογραμμή είναι κοντά στις θέσεις εξόρυξης.
Η έρευνα εντόπισε τρεις οπές (στο ύψος της παλαιάς ακτής) στις οποίες, πιθανότατα, δενόταν η σχεδία. Η παλιά γραμμή ακτής βρίσκεται σε βάθος 1,50 μέτρα και είναι αρκετά εμφανής σε όλο το κολπάκι