H ημερίδα πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στις 9 Νοεμβρίου 2018, με τη συμβολή και στήριξη του αρμόδιου, για θέματα Μεταλλευτικής και Χωροταξίας, Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, την ενεργό συμμετοχή στελεχών από τις αρμόδιες εθνικές και περιφερειακές αρχές σχεδιασμού, εκπροσώπων της βιομηχανίας, της ακαδημαϊκής κοινότητας και ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων. Η ημερίδα έδωσε την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να εκφράσουν τις απόψεις και τον προβληματισμό τους στο θέμα της διασφάλισης της προσβασιμότητας στις Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΟΠΥ), με αφορμή την προκήρυξη εκπόνησης του Ειδικού Χωροταξικού για τις ΟΠΥ και ανέδειξε πολλά από τα προβλήματα και τα εμπόδια που θα πρέπει να ξεπεραστούν προκειμένου να βελτιωθεί η κοινωνική αποδοχή σχετικά με την αξιοποίηση των ΟΠΥ.
Κοινή διαπίστωση όλων των συμμετεχόντων στην ημερίδα ήταν το γεγονός ότι, παρόλο που οι ΟΠΥ στην Ελλάδα προστατεύονται από τις διατάξεις του Συντάγματος (άρθρα 106 και 18), καθώς επίσης και από την ειδική νομοθεσία (Μεταλλευτικός κώδικας) και προβλέπονται στο Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης της Χώρας, εντούτοις αυτό δεν αρκεί για τη διασφάλιση της πρόσβασης σε αυτές.
Από την άποψη αυτή, η εκπόνηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις ΟΠΥ έρχεται να καλύψει ένα κενό συμβάλλοντας στη διασφάλιση της πρόσβασης (De facto επιβολή). Ένας κύριος στόχος του ΕΧΠ είναι να θέσει κριτήρια επιλογής χρήσεων και κατευθύνσεις για την συνύπαρξη της εξόρυξης με άλλες παραγωγικές δραστηριότητες (κριτήρια προτεραιότητας, ΟΧΙ αποκλειστικότητας).
Το ΕΧΠ για τις ΟΠΥ πρέπει να έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, προκειμένου κατά την εφαρμογή
του να είναι αποτελεσματικό και να μη γεννάει πρόσθετες συγκρούσεις στον ορισμό των χρήσεων
γης. Επ’ αυτού, οι προτάσεις που έγιναν ήταν: α) Να διέπεται από την αρχή της ιεράρχησης των
προτεραιοτήτων στις χρήσεις γης και όχι την αποκλειστικότητα, β) Να είναι δυναμικό εργαλείο και
να υπάρχει κατάλληλος μηχανισμός επικαιροποίησης (δυσκολία την οποία έχουν όλα τα ΧΣ), γ) να γίνει σωστή οριοθέτηση των περιοχών μεταλλευτικού ενδιαφέροντος και η οριοθέτηση να εκτείνεται πέραν των στενών ορίων του κοιτάσματος, με πρόβλεψη για το χώρο που θα απαιτηθεί για τα τυχόν έργα εκμετάλλευσης και λειτουργίας της μελλοντικής δραστηριότητας και δ) να γίνουν οι απαραίτητες γνωστοποιήσεις στις αδειοδοτούσες αρχές, για την αποφυγή συγκρούσεων.
Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΧΠ χρειάζεται την έρευνα για τον καταρχήν καθορισμό ευρύτερων περιοχών
μεταλλευτικού ενδιαφέροντος σε εθνικό επίπεδο και την ιεράρχηση της σημαντικότητάς τους και της συμβολής τους στη βιώσιμη ανάπτυξη. Η έρευνα χρειάζεται και για την ενημέρωση-επικαιροποίηση και νέων Αναπτυξιακών Χωρικών Ενοτήτων (ΑΧΕ) για τις ΟΠΥ (ΑΧΕ: περιοχές που διαθέτουν κλαδική εξειδίκευση σε επίπεδο απασχόλησης, πυκνότητα συγκέντρωσης παραγωγικών μονάδων, και ύπαρξη κοιτασμάτων ΟΠΥ).
Ως ένα δυναμικό εργαλείο, οφείλει να επικαιροποιεί τη γεωγραφική απεικόνιση των υφιστάμενων κοιτασμάτων και να λάβει υπόψη του τα αποτελέσματα της Επιτροπής του ΥΠΕΝ, η οποία συγκέντρωσε πληροφορίες για τους Δημόσιους Μεταλλευτικούς Χώρους, καθώς και τα αποτελέσματα της έρευνας του ΙΓΜΕ και άλλων φορέων.
Εκτιμάται ότι το ΕΧΠ για τις ΟΠΥ, θα διευκολύνει τη διαδικασία αδειοδότησης εργασιών έρευνας και εκμετάλλευσης των ΟΠΥ
- στο βαθμό που θα θέσει τις ΟΠΥ σε καθεστώς ισοτιμίας με τους λοιπούς φυσικούς πόρους,
- στο βαθμό που οι προτεραιότητες που θα θέσει, θα ενσωματωθούν στα υποκείμενα δεσμευτικά χωροταξικά πλαίσια που αποτελεί και το σημείο κλειδί για την επιτυχία εφαρμογής των κατευθύνσεων που προβλέπει ο χωρικός σχεδιασμός αλλά και για την ανάπτυξη μιας δραστηριότητας η οποία θα είναι αποδεκτή από την κοινωνία,
- με την χωροθέτηση και σαφή οριοθέτηση περιοχών εξορυκτικού ενδιαφέροντος,
- προσδιορίζοντας τα κριτήρια αποκλειστικότητας ή συνύπαρξης με άλλες δραστηριότητες
- με τη θέσπιση ζωνών μεταλλευτικού ενδιαφέροντος κατά προτεραιότητα,
- με τη θέσπιση κανόνων για την ιεράρχηση των χρήσεων γης,
- περιγράφοντας το κανονιστικό πλαίσιο αξιοποίησης ΟΠΥ εντός προστατευόμενων περιοχών,
- απλοποιώντας τη διαδικασία των γνωμοδοτήσεων,
- με την αποτροπή εμπλοκών λόγω αποσαφήνισης ορίων εξορυκτικής δραστηριότητας
Σε σχέση με τους λόγους απόρριψης ενός εξορυκτικού έργου, οι απόψεις που κυριάρχησαν συνοψίζονται κατωτέρω:
- λόγω πρόκρισης άλλων ανταγωνιστικών χρήσεων γης (π.χ. περιοχές Natura, γεωργικές γαίες,δασικές εκτάσεις, αρχαιολογικοί χώροι, τουριστικές δραστηριότητες, ανάπτυξη ΑΠΕ, έργα υποδομής, κ.λπ.),
- επειδή δεν υφίσταται πρόβλεψη στον υποκείμενο της Περιφέρειας, δεσμευτικό χωροταξικό σχεδιασμό,
- λόγω αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών, λόγω σκοπιμότητας (τοπικιστικής, πολιτικής, συντεχνιακής, κ.α.), περιβαλλοντικών ζητημάτων ή επιφυλάξεων που έχουν διατυπωθεί στο αντίστοιχο χωροταξικό,
- λόγω ζητημάτων ασφαλείας ή προστασίας πολιτιστικού περιβάλλοντος,
- «Αδρανοποίηση» κοιτασμάτων Ο.Π.Υ,
- λόγω υπερσυγκέντρωσης βιομηχανικών και άλλων δραστηριοτήτων (πρόσφατη περίπτωση απόρριψης έρευνας βωξίτη από ΔΔ στην περιοχή των Μεγάρων),
- λόγω ανάγκης μετεγκατάστασης έργων υποδομής (συμπεριλαμβανομένων οικισμών).
Για το γενικότερο θέμα της άρσης της αρνητικής εικόνας για τον εξορυκτικό τομέα και την ανάπτυξη κουλτούρας αποδοχής της εξόρυξης από τις τοπικές κοινωνίες, η γενική εκτίμηση είναι ότι απαιτούνται επιπλέον προσπάθειες. Πρόσθετες δράσεις και πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις θα πρέπει να υιοθετηθούν, προκειμένου να βελτιωθεί η δημόσια αποδοχή για την αναγκαιότητα αξιοποίησης των ΟΠΥ. Η συστηματική ενημέρωση και επικοινωνία με το ενδιαφερόμενο κοινό θα πρέπει να προηγηθεί των δράσεων υλοποίησης του ΕΧΠ για τις ΟΠΥ. Η ανάληψη μιας ευρείας επικοινωνιακής εκστρατείας με τη συμμετοχή όλων (πολιτεία, πανεπιστήμια, ιδιώτες), η διοργάνωση ημερίδων ενημέρωσης στις περιοχές εξορυκτικού ενδιαφέροντος, η ανάδειξη των πλεονεκτημάτων για τις τοπικές κοινωνίες με τεκμηριωμένα στοιχεία, τονίζοντας τις δυνατότητες και προϋποθέσεις συνύπαρξης της μεταλλείας με άλλες δραστηριότητες, είναι μερικές προτάσεις που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου για την δημόσια αποδοχή.
Αναφέρθηκε επίσης ως καλή πρακτική, προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της δημόσιας αποδοχής
από τις τοπικές κοινωνίες, η υιοθέτηση καλών πρακτικών άλλων χωρών, με τη θέσπιση ευνοϊκών αντισταθμιστικών μέτρων προς τους ΟΤΑ. Ως ένα τέτοιο μέτρο αναφέρθηκε το παράδειγμα της Πορτογαλίας. Πρόσφατα θεσμοθετήθηκε από τη χώρα αυτή (RCM 116_2018 6th of September 2018) ότι το 50% των royalties που οι εξορυκτικές εταιρείες καταβάλουν στο κράτος, να διανέμεται κατευθείαν από τις μεταλλευτικές εταιρείες στις τοπικές κοινωνίες όπου βρίσκονται οι δραστηριότητες (το ποσοστό αυτό από το 2012-2018 ανερχόταν στο 25%), με σκοπό να καλύψουν αναπτυξιακά έργα, εξασφαλίζοντας έτσι διαφάνεια και μεγιστοποίηση των ωφελειών που αποκομίζουν οι άμεσα επηρεαζόμενοι κοινωνικοί εταίροι. Αυτό αποτελεί ένα μέτρο που δείχνει εμπράκτως, τη δέσμευση της πορτογαλικής κυβέρνησης προς την κατεύθυνση της εξασφάλισης της «κοινωνικής άδειας».
Η ημερίδα ανέδειξε επίσης την ανάγκη εκπαίδευσης και συμμετοχής των εκπροσώπων του εξορυκτικού κλάδου και των κοινωνικών εταίρων σε ένα δημιουργικό και ειλικρινή διάλογο και την εκτεταμένη προβολή, με τεκμηριωμένα στοιχεία, των πλεονεκτημάτων, που προκύπτουν από τη βιώσιμη εκμετάλλευση των ΟΠΥ, για τις τοπικές κοινωνίες. Επιφυλάξεις εκφράστηκαν, για το κατά πόσον η προβλεφθείσα διάρκεια του Έργου και ο προϋπολογισμός επαρκούν για την εκπόνηση ενός ΕΧΠ, στο οποίο θα απεικονίζονται όχι μόνο οι υφιστάμενες εξορυκτικές εγκαταστάσεις, αλλά και οι περιοχές με κοιτασματολογικό ενδιαφέρον. Ο χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί μία δυναμική διαδικασία που πρέπει να προσαρμόζεται στις αναπτυξιακές εξελίξεις. Για την επιτυχή όμως εφαρμογή του Ειδικού Χωροταξικού για τις ΟΠΥ, χρειάζεται Πολιτική Βούληση ώστε να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι συγκρούσεις χρήσεων γης.
Ημερίδα: «Ορυκτές Πρώτες Ύλες και Χωροταξικός Σχεδιασμός». Παρουσιάσεις
[Επιμέλεια: Π. Τζεφέρης]