ΓΕΩΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ/ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΛΑΥΡΙΟ

Η κοιλάδα της Σούριζας: μια βιομηχανική περιοχή του αρχαίου Μεταλλευτικού Λαυρίου (ΙΙI)

ΕΙΚΟΝΑ 12: Εργαστήρια στη κοιλάδα Μπότσαρη, γειτονική της Σούριζας.

[Από Δ. Μπίτζιο Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο] [by Dr. D. Bitzios]

[Από Π. Τζεφέρη] [by Dr. Petros Tzeferis]


Τι τελικά επέτυχαν οι αρχαίοι μεταλλευτές με τη μέθοδο του εμπλουτισμού;

Ο στόχος των αρχαίων μεταλλευτών του Λαυρίου ήταν να αποκτήσει το εξορυγμένο μετάλλευμα την απαιτούμενη περιεκτικότητα σε Pb ώστε να μπορεί να κατεργαστεί στις καμίνους για την παραγωγή αργύρου και μολύβδου. Ο στόχος αυτός επετεύχθη με αξιοθαύμαστη επιτυχία, χάρη στην εφαρμοσθείσα μέθοδο του υδρομηχανικού εμπλουτισμού.

ΕΙΚΟΝΑ 14: Οι κατεργασίες της αναγωγικής τήξης και της κυπέλλωσης του προϊόντος εμπλουτισμού για την τελική παραγωγή Ag και Pb.

Συγκεκριμένα το συνολικά εξορυγμένο μετάλλευμα που τροφοδότησε τα πλυντήρια εμπλουτισμού στο διάστημα 7ο αι. π.Χ. – 1ος αι. π.Χ. εκτιμάται σε 12.000.000 τόνους με 17,5% Pb (375 g Ag).

ΕΙΚΟΝΑ 15: Τοπογραφική αποτύπωση των πλυντηρίων εμπλουτισμού του μεταλλεύματος με τους οικισμούς, στον αρχαιολογικό χώρο “Ασκληπιακόν” στη Σούριζα η ονομαζόμενη και “ανασκαφή Κ. Κονοφάγου”.

Από την κατεργασία του εμπλουτισμού παρήχθη εμπλούτισμα – συμπύκνωμα 3.000.000 τόνων με 50% Pb (1000g Ag). Επιπλέον η μέθοδος του υδρομηχανικού εμπλουτισμού που εφάρμοσαν οι αρχαίοι μεταλλευτές ήταν χαμηλού κόστους αν συγκρίνουμε με το υπερδιπλάσιο κόστος των εξορύξεων και πολύ περισσότερο με το αντίστοιχο της καμινείας (Κ. Κονοφάγος 1980) που ήταν 16 φορές μεγαλύτερο. Το αναφέρουμε αυτό, διότι η οικονομική παράμετρος στην επιλογή των μεθόδων κατεργασίας έπαιζε σημαντικό ρόλο στην εκμεταλλευσιμότητα του κοιτάσματος και στην αρχαία εποχή.

Έτσι λοιπόν το προϊόν του εμπλουτισμού ήταν κατάλληλο ποιοτικά για να υποστεί τα επόμενα στάδια κατεργασίας που ήταν η αναγωγική τήξη και στη συνέχεια η κυπέλλωση για παραγωγή 3.500 τόνων Ag και 1.400.000 τόνων Pb (Εικόνα 14). Οι εκκαμινεύσεις γινόντουσαν κύρια σε παραλιακές περιοχές προκειμένου να αξιοποιούν τις θαλάσσιες μεταφορές των τελικών προϊόντων προς την Αθήνα και κυρίως για την μεταφορά του Αργύρου στο Νομισματοκοπείο της αρχαίας αγοράς των Αθηνών.

Μπορούμε να παρομοιάσουμε την κοιλάδα της Σούριζας ή και άλλες παρόμοιες περιοχές του αρχαίου Λαυρίου με τις Βιομηχανικές Περιοχές της σύγχρονης εποχής;

Στη σύγχρονη εποχή μία Βιομηχανική Περιοχή είναι ένας νομοθετημένος χώρος που οριοθετείται πολεοδομείται και οργανώνεται ως χώρος βιομηχανικής δραστηριότητας διαφόρων βιομηχανικών μονάδων στις οποίες για να λειτουργήσουν παρέχεται μία σειρά υποδομών όπως οδικά δίκτυα, δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης ομβρίων, ηλεκτροφωτισμός , τηλεφωνία κλπ. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να βρούμε αν υπάρχουν κάποιες ομοιότητες της αρχαίας εποχής, παίρνοντας σαν παράδειγμα την κοιλάδα της Σούριζας, με τις σύγχρονες Βιομηχανικές Περιοχές.

Στην κοιλάδα της Σούριζας υπήρχαν πολλές μονάδες εργαστηρίων (εγκαταστάσεις θραύσης – λειοτρίβησης και πλυντήρια εμπλουτισμού) που μπορεί να ανήκαν σε διαφόρους ιδιοκτήτες καθώς και μεταλλεία που ήταν μισθωμένα από το κράτος σε παραχωρησιούχους. Τα εργαστήρια αυτά σίγουρα θα είχαν κοινά προβλήματα και διάφορες καταστάσεις να αντιμετωπίσουν οι οποίες προέρχονταν από τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της κοιλάδας που ήταν και ο κοινός τους τόπος. Λογικό λοιπόν είναι να υποθέσουμε ότι θα υπήρχαν ορισμένες βασικές υποδομές που θα παρέχονταν προς όλους. Η υπόθεση αυτή επιβεβαιώνεται από την ύπαρξη κοινού δικτύου υδραυλικών έργων -καναλιών (Εικόνες 8 & 12), που τροφοδοτούσαν με νερό τις στέρνες των διαφόρων εργαστηρίων. Εξάλλου είναι βέβαιο ότι η λειτουργία μεγάλου αριθμού εργαστηρίων της κοιλάδας και η απασχόληση εκατοντάδων εργαζομένων σε ένα σχετικά περιορισμένο χώρο όπως ήταν η κοιλάδα, θα απαιτούσε μία συντονισμένη οργάνωση, ώστε να αντιμετωπίζονται και να επιλύονται τα κοινά προβλήματα που προέκυπταν. Για τους παραπάνω λόγους θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την λειτουργία και οργάνωση της κοιλάδας των εργαστηρίων σαν μια Βιομηχανική Περιοχή των αρχαίων χρόνων.

Επίλογος

Η κοιλάδα της Σούριζας, ανασκάφηκε αποκρυπτογραφήθηκε και συντηρήθηκε από τις επιτυχημένες προσπάθειες των αρχαιολογικών αποστολών με τη συνεργασία επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων.
Οι αρχαίοι μεταλλευτές χρησιμοποιώντας τις μακρόχρονες εμπειρίες και την αποκτηθείσα τεχνογνωσία από την Ελλάδα και άλλες χώρες, διαμόρφωσαν και οργάνωσαν ένα αξιοθαύμαστο σύστημα εγκαταστάσεων εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων που κάθε Έλληνας αλλά και ξένος επισκέπτης πρέπει να επιδιώξει να γνωρίσει επισκεπτόμενος τον εντυπωσιακό αρχαιολογικό χώρο της κοιλάδας της Σούριζας.

Ο επισκέπτης μένει έκπληκτος από την πυκνότητα των εγκαταστάσεων, αντιλαμβανόμενος ότι στην περιοχή αυτή κατά την κλασική εποχή εργάζονταν και συμβίωναν σε οικισμούς (Εικόνα 15) πολλές εκατοντάδες άνθρωποι όπως εξειδικευμένοι τεχνίτες, εργάτες πλυντηρίων, μεταλλωρύχοι υπογείτες, εργάτες –δούλοι, μεταφορείς κ.α. πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει υπήρχε μία εξαιρετική οργάνωση.Παραλληλίζοντας με τη σύγχρονη εποχή θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι η κοιλάδα της Σούριζας στο Αρχαίο Λαύριο, αποτελούσε μία εξαιρετικά σημαντική Βιομηχανική Περιοχή της αρχαίας εποχής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Κονοφάγος, Κ.Η.,1980: Το Αρχαίο Λαύριο και η Ελληνική Τεχνική Παραγωγής του Αργύρου. Εκδοτική Ελλάδος Α.Ε., Αθήνα, 458 σελ.
Μαρίνος, Γ.Π. & Petrascheck, W.E.,1956: Λαύριο. Γεωλογικαί και Γεωφυσικαί Μελέται, Τόμος IV, Νο. 1. Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους, Αθήνα, 247 σελ.
Papadimitriou, G., and Kordatos, J., 1995: The brown waterproofing plaster of the ancient cisterns in Laurion and its weathering and degradation. Asmosia III Athens: Transactions of the 3rd International Symposium of the Association for the Study of Marble and Other Stones used in Antiquity. Edited by Yannis Maniatis, Norman Herz and Yannis Basiakos. 270-284p.
Papadimitriou, G.,2017: Ore washeries and water cisterns in the mines of Laurion-Attica. In: Wellbrock, K. (ed.): Schriften der Deutschen Wasserhistorischen Gesell-schaft, Band 27-2, Siegburg, 2017, 395-416.
Τζεφέρης Π.. 2016 : Τα «πλυντήρια» του αρχαίου Λαυρίου.
https://www.huffingtonpost.gr/petros-tzeferis/-_7603_b_12243972.html
Τζεφέρης Π.. 2017 : Τα αρχαία πλυντήρια εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων του Λαυρίου. https://www.oryktosploutos.net/2017/10/blog-post_7.html
Τσάιμου, Κ.Γ.,2007: Ορολογία τη αρχαίας μεταλλείας. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π.

Σχετικά Άρθρα