Η δουλεία στο αρχαίο μεταλλευτικό Λαύριο! (II)

Πέτρου Τζεφέρη, Δρ. ΕΜΠ-Συγγραφέα και Δημητρίου Μπίτζιου, Δρ. Γεωλόγου – Κοιτασματολόγου


Δύο σημαντικά γεγονότα προκάλεσαν συζητήσεις και υποθέσεις γύρω από το θέμα της συμπεριφοράς των «κυρίων» απέναντι στους δούλους τους. Το πρώτο αφορά στις περιγραφές του ιστορικού Διόδωρου για τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας των δούλων, που επικρατούσαν σε μεταλλεία της Άνω Αιγύπτου και της Ισπανίας, ενώ το δεύτερο αφορά στην ανεύρεση «δεσμών δουλείας» δηλ. δεσμών από σιδερένιους δακτυλίους, που ήταν ενωμένοι με σιδερένιο στέλεχος με υπολείμματα οστού (βλ. φωτο).

Το εύρημα αυτό, που υπήρξε μοναδικό στο Λαύριο, εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο του Πανεπιστημίου Μεταλλευτικής και Τεχνολογίας του Freiberg (Σαξονία), μια μικρή πόλη με αξιόλογη μεταλλευτική ιστορία και εξορυκτική δραστηριότητα από τον 12ο αιώνα μέχρι σήμερα. Πρόκειται για έκθεμα με μεγάλη συμβολική αξία που θεωρήθηκε από ορισμένους μελετητές ότι αποτελεί ισχυρή ένδειξη ή/και απόδειξη βασανισμού των δούλων στο Αρχαίο μεταλλευτικό Λαύριο της κλασικής περιόδου. Μάλιστα στη λεζάντα της φωτογραφίας, που είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα του Γερμανικού Πανεπιστημίου (έχει προσωρινά αφαιρεθεί), αναφέρεται ότι πρόκειται για «δεσμά ενός Ρωμαίου σκλάβου στα μεταλλεία του Λαυρίου» (Fußfessel eines römischen Sklaven aus einem Bergwerk in Laurion, Griechenland).

Για το λόγο αυτό, οι υπογράφοντες το άρθρο, θεωρήσαμε σκόπιμο να απευθυνθούμε με επιστολή στο Πανεπιστήμιο του Freiberg, ώστε να μας παράσχουν τα επιστημονικά στοιχεία του εκθέματος αυτού και τυχόν λοιπές πληροφορίες.

Επιστολή προς το Πανεπιστήμιο του Freiberg για το έκθεμα των “δεσμών δουλείας”

Για την ενέργεια αυτή συνυπέγραψαν 73 άτομα όπως θα δείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

www.facebook.com/groups/853128118197932/permalink/915489465295130/

Επίσημη αντίδραση από το Γερμανικό Πανεπιστήμιο του Freiberg δεν είχαμε στο διάστημα αυτό, δηλ. από τον περασμένο Απρίλιο μέχρι σήμερα. Όμως, με τη συνεργασία του Έλληνα επιστήμονα Δρ. Γιώργου Μπαράκου, ερευνητή στο Institute of Mining & Special Civil Engineering του ιδίου Πανεπιστημίου (Freiberg), μας εστάλη πληροφοριακό υλικό (Treptow E.,1918) από τα οποία προκύπτουν τα ακόλουθα:

1. Το έκθεμα αυτό, δηλαδή τα δεσμά από δύο σιδερένιους δακτύλιους των ποδιών του δούλου με υπολείμματα οστού, δόθηκε το 1905 σαν “δώρο” από τον Δρ. Μηχανικό Ιωάννη Συνοδινό στον καθηγητή του, όταν σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο του Freiberg. Στην επιγραφή που συνοδεύει το έκθεμα αναφέρεται ότι τα δεσμά αυτά εφαρμόσθηκαν σε ένα δούλο “που πέθανε σε στενές στοές της Καμάριζας του Λαυρίου”.

2. Οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Freiber Dr.Norman Pohl και Dr. Andreas Benz, λαμβάνοντας υπόψη αφενός τη μορφή των σιδερένιων δεσμών και αφετέρου ότι κατά τον 2ο π.Χ. σημειώνονται σημαντικές εξεγέρσεις δούλων, εκτιμούν ότι τα δεσμά αυτά πιθανόν να ανήκουν στη Ρωμαϊκή περίοδο. Συγκεκριμένα πιθανολογούν ότι ανήκουν στην περίοδο 146 έως το 102 π.Χ. “οπότε, κατά την άποψή τους τερματίσθηκαν οι μεταλλευτικές εργασίες λόγω της εξέγερσης των δούλων”.

3. Δεν έχουν πραγματοποιηθεί από το Πανεπιστήμιο του Freiberg, κατά το διάστημα των 110 και πλέον ετών που βρίσκεται εκεί το αντικείμενο αυτό, εργαστηριακές εξετάσεις και ραδιοχρονολογήσεις του οστού κλπ. ώστε να προσδιορισθεί η ηλικία του εκθέματος.

Μέχρι νεωτέρας, παραμένουμε στα αξιόλογα έμμεσα επιχειρήματα που έχουν διατυπωθεί από Έλληνες (Ε. Κακαβογίαννης, Κ. Τσάιμου) αλλά και ξένους ερευνητές αρχαιολόγους (S.Lauffer, H. Wilsdorf ) ότι χωρίς αμφιβολία η εργασία των αρχαίων “υπογειτών” ήταν εξαντλητική και ιδιαίτερα δύσκολη, επίπονη και σκληρή, μολαταύτα, οι αφανείς αυτοί δούλοι-εργάτες ήταν οι αληθινοί ήρωες της εποχής. Γιατί με τον ακούσιο μόχθο τους και το γιγάντιο και εμφανές έργο τους, στήριξαν την Αθηναϊκή Δημοκρατία στους Περσικούς πολέμους, δημιούργησαν την οικονομική υποδομή του Χρυσού Αιώνα της κλασικής εποχής και έβαλαν τα θεμέλια για την πρώτη και σημαντικότερη βαριά βιομηχανία της νεότερης Ελλάδας.Συμπερασματικά λοιπόν και βασιζόμενοι στις διευκρινίσεις του ανωτέρου Έλληνα ερευνητή του Πανεπιστημίου του Freiberg, δικαιώνονται οι ενέργειες μας να διατυπώσουμε το ερώτημα. Πράγματι, ούτε η ακριβής τοποθεσία προέλευσης του εκθέματος έχει αποδειχθεί, ούτε φυσικά αν αφορούσε Ρωμαίο ή όχι αλλά ούτε και η ηλικία του. Κατά την άποψή μας, θα πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα εργαστηριακού προσδιορισμού της ηλικίας του εκθέματος, εφόσον εξασφαλισθεί η απαραίτητη χρηματοδότηση της μελέτης από ερευνητικό ή πανεπιστημιακό φορέα της Γερμανίας ή της Ε.Ε.

Οι ανωτέρω επιστήμονες, συμπεραίνουν επίσης ότι δεν μπορεί η συμπεριφορά των “ελεύθερων” απέναντι στους δούλους να ήταν απάνθρωπη και βάναυση διότι τα μεταλλεία δεν ανήκαν σε έναν άρχοντα όπως στην Άνω Αίγυπτο και την Ισπανία όπου ο ιστορικός Διόδωρος αναφέρει για τις επικρατούσες εκεί απάνθρωπες συνθήκες, αλλά μισθώνονταν σε παραχωρησιούχους οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν φόρους και επομένως είχαν κάθε λόγο και όφελος να «περιποιούνται» τους εργαζόμενους, ώστε να είναι ασφαλείς και σε καλή κατάσταση και να αποδίδουν τα μέγιστα.

Όπως αναφέρει και ο καθηγητής Κ. Κονοφάγος στο Αρχαίο Λαύριο (1980), όλα συνηγορούν ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι, δεν αλυσόδεναν ους δούλους, απλώς τους επιτηρούσαν για να μην δραπετεύσουν. Αλλωστε, οι δούλοι του Λαυρίου, ουδόλως απέδρασαν κατά τους Μηδικούς πολέμους. Απέδρασαν μόνο προς τους Σπαρτιάτες στον Πελοποννησιακό πόλεμο (413 πΧ.), πιθανότατα γιατί τους είχαν υποσχεθεί την ελευθερία τους. Επιπλέον, όπως έδειξαν οι ανασκαφές στο εργαστήριο «Ασκληπιακό», οι δούλοι εργαζόμενοι στα πλυντήρια μεταλλεύματος είχαν μια ανεκτή ζωή, συνοικώντας στους ίδιους οικισμούς με τους ελεύθερους πολίτες, με μεγάλα και περιποιημένα υπνοδωμάτια και απολάμβαναν κάποιων ανέσεων όπως π.χ. ντους με θερμό νερό κ.α. Τέλος, πιθανότατα, συνέτρωγαν με τους ελεύθερους πολίτες και παρακολουθούσαν παραστάσεις μαζί τους στο Θέατρο του Θορικού που αποτελούν ισχυρές ενδείξεις μη απάνθρωπης αλλά ανεκτικής συμπεριφοράς.

Η δουλεία στο αρχαίο μεταλλευτικό Λαύριο! (I)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία.