[Από Δ. Μπίτζιο Dr. Γεωλόγο – Κοιτασματολόγο] [by Dr. D. Bitzios]
Οι τεκτονικές πλάκες του Αιγαίου, έχουν προκαλέσει κατά καιρούς μεγάλες φυσικές καταστροφές, λόγω σεισμών και ηφαιστειακών εκρήξεων, ωστόσο όμως συνδέονται και με τη διαμόρφωση των μαγευτικών νησιώτικων τοπίων και γενικά με την ανάπτυξη και την ευημερία της χώρας μας. Η φύση, χάρη στις τεκτονικές διεργασίες, μας πρόσφερε απλόχερα έναν ανεκτίμητο θησαυρό από κάθε άποψη και αυτός είναι το “ ΑΙΓΑΙΟ ”.
ΟΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ. Ο χώρος του Αιγαίου βρίσκεται στην περιοχή σύγκλισης δύο μεγάλων λιθοσφαιρικών πλακών, της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής (ΦΩΤΟ 1). Σύμφωνα με την αξιόλογη δημοσίευση του γεωλογικού του ΑΠΘ “μετά τη λήξη της Αλπικής τεκτοορογενετικής διεργασίας, που για τον Ελληνικό χώρο τοποθετείται γενικά στο Μέσο Μειόκαινο, αρχίζει η λεγόμενη νεοτεκτονική δράση, η οποία έδωσε μια σειρά από νέα τεκτονικά γεγονότα και διαμόρφωσε το οριστικό σχήμα και την τελική μορφή του συνολικού χερσαίου και θαλάσσιου Ελληνικού χώρου” (ΦΩΤΟ 2).
Από τη σύγκλιση των λιθοσφαιρικών τεκτονικών πλακών δημιουργήθηκε το Ελληνικό τόξο γνωστό και ως Αιγαιακό τόξο του Νότιου Αιγαίου. Η Αφρικανική πλάκα, ωκεάνιου χαρακτήρα, βυθίζεται λόγω μεγαλύτερης πυκνότητας κάτω από την Ευρασιατική πλάκα και πιο συγκεκριμένα κάτω από την ηπειρωτική μικροπλάκα του Αιγαίου , “όπως έχει διαπιστωθεί και καθορισθεί (Papazachos & Komninakis, 1969, 1971) από τον προσδιορισμό των εστιών και των μηχανισμών γένεσης των σεισμών ενδιάμεσου βάθους που διατάσσονται σε μία ζώνη”. Η βύθιση θεωρείται ότι είναι αμφιθεατρική γι’ αυτό και το «τοξοειδές» σχήμα του Ελληνικού τόξου (ΦΩΤΟ 3). Η κλίση της βυθιζόμενης Αφρικανικής πλάκας υπολογίσθηκε ότι είναι 35ο προς ΒΒΑ και έχει φθάσει σε βάθος περίπου 200χλμ.
Ορισμένα από τα μορφοτεκτονικά στοιχεία του Ελληνικού τόξου που θα μας απασχολήσουν στο άρθρο αυτό, είναι από Νότον προς Βορρά, δηλαδή από τα εξωτερικό προς το εσωτερικό μέρος του τόξου τα ακόλουθα: (i) η «Μεσογειακή ράχη», που αποτελεί μία υποθαλάσσια έξαρση του φλοιού και διασχίζει την Ανατολική Μεσόγειο με μεγάλο ενδιαφέρον και θετικές προοπτικές για την έρευνα και τον εντοπισμό κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, (ii) η Ελληνική περιφερειακή Τάφρος (Hellenic trench), που δημιουργείται κατά μήκος της επαφής των δύο πλακών. Πρόκειται για ένα σύστημα τάφρων, μία σειρά δηλαδή από βαθιές θαλάσσιες λεκάνες (2000 – 4500μ) από το Ιόνιο μέχρι Νότια της Κρήτης και της Ρόδου και συνδέεται με την σεισμική δραστηριότητα και (iii) το «Ηφαιστειακό τόξο» στο εσωτερικό μέρος του τόξου, που αποτελεί ένα σημαντικό γεωτεκτονικό περιβάλλον για τον ορυκτό και ενεργειακό μας πλούτο αλλά χαρακτηρίζει και μία σημαντική γεωλογική και πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας.
ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ. Οι περισσότεροι σεισμοί (ΟΑΣΠ) “οφείλονται στις κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών, και κατά συνέπεια οι ζώνες έντονης σεισμικής δράσης ουσιαστικά ταυτίζονται με τις παρυφές των πλακών”. Οι σεισμοί ενδιάμεσου βάθους, με εστιακό βάθος μεταξύ 60 – 300 Km, εκδηλώνονται στην περιοχή του Ν. Αιγαίου. Τα επίκεντρα διατάσσονται σε μία ζώνη παράλληλη με το ελληνικό τόξο, ενώ οι εστίες με εστιακά βάθη έως 160km περίπου, βρίσκονται πάνω σε μία ζώνη παράλληλη με το Ελληνικό τόξο, στη ζώνη Benioff (ΦΩΤΟ 4 ). Σύμφωνα με τον ΟΑΣΠ είναι χώρος μεγάλης σεισμικότητας, με την Ελλάδα να κατέχει την πρώτη θέση στη Μεσόγειο και την Ευρώπη και την έκτη θέση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο μεγαλύτερος σεισμός του 20ου αι. στην Ευρώπη έγινε στον Αιγαιακό χώρο. Σημειώθηκε στις 9 Ιουλίου του 1956 με ισχυρή σεισμική δόνηση (Μ=7,5) που έπληξε την Αμοργό (θαλάσσια λεκάνη “Graben” Νότια της Αμοργού που συνδέεται με τις εφελκυστικές δυνάμεις της γεωδυναμικής του Αιγαίου) αλλά και τα νησιά Σαντορίνη, Ανάφη, Αστυπάλαια, Ίο, Κάλυμνο, Λειψούς, Νάξο, Πάρο, Πάτμο με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 53 άνθρωποι και να τραυματισθούν πάνω από 100, προκαλώντας και σοβαρές βλάβες στις οικίες και στις υποδομές (ΦΩΤΟ 5). Ωστόσο γνωρίζοντας και μελετώντας τη σεισμικότητα της Αιγαιακού χώρου, έχουν γίνει έκτοτε πολλές προσπάθειες και σχεδιασμοί για την αντισεισμική θωράκιση των περιοχών, ώστε να αποφεύγονται εφεξής απώλειες ανθρώπινης ζωής και υλικές καταστροφές.
Οι τεκτονικές πλάκες του νοτιοαιγαιακού χώρου συνδέονται με την ανάπτυξη και την ευημερία της Χώρας μας (II)