Ο εξορυκτικός κλάδος δεν υπολείπεται καθόλου σε καινοτομία, συγκρινόμενος με τους κλάδους των λεγομένων «τεχνολογιών αιχμής». Αντίθετα μάλιστα, προηγείται μερικών από αυτούς και σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για τα δικά τους καινοτόμα βήματα.
Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να χρησιμοποιούμε κάποιες λέξεις καθημερινά, χωρίς να μας έχει απασχολήσει η ακριβής σημασία τους. Η «καινοτομία» είναι μια από αυτές. Ειδικά την τελευταία δεκαετία, η άοκνη αναζήτηση συνταγών για την πολυπόθητη ανάπτυξη, έχει φέρει την καινοτομία στο προσκήνιο, χωρίς να είναι βέβαιο ότι οι διάφοροι χρήστες της λέξης έχουν στο μυαλό τους το ίδιο πράγμα.
Σύμφωνα πάντως με το λεξικό, το ρήμα καινοτομώ προκύπτει από το καινός (νέος) και τέμνω και σημαίνει την «μετατροπή μιας ιδέας σε νέο, ριζικά διαφορετικό προϊόν, διεργασία ή υπηρεσία». Συνώνυμα είναι «πρωτοτυπώ», «νεωτερίζω», «φέρνω ριζική αλλαγή».
Αν ρωτήσουμε έναν τρίτο τι του έρχεται στο μυαλό αυθόρμητα όταν ακούει για καινοτομία, φοβάμαι ότι δεν θα αναφέρει την εξορυκτική βιομηχανία. Ειδικά για τους millennials, η καινοτομία είναι συνδεδεμένη κατά βάση με την πληροφορική. Έχοντας γεννηθεί μετά την Τρίτη Βιομηχανική επανάσταση, θεωρούν το οτιδήποτε αποτελεί «hardware» ως δεδομένο. Μιλώντας για καινοτομία, το μυαλό τους πάει στα γνωστά προϊόντα τεχνολογίας αιχμής, στους υπολογιστές, στην τεχνητή νοημοσύνη, στις τηλεπικοινωνίες, στα ρομπότ ή στα υπερ φάρμακα.
Η εικόνα ενός φορτωτή που φορτώνει ένα φορτηγό σε ένα λατομείο ή ενός ταινιόδρομου σε ένα πεδίο της ΔΕΗ δεν δημιουργεί συνειρμούς καινοτομίας. Ακόμα και τα διάφορα πλοία-γεωτρύπανα που κοσμούν τελευταία τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, για τον πολύ κόσμο δεν είναι παρά κάποια πλοία, και μάλιστα όχι ιδιαίτερα όμορφα. Ελάχιστοι υποπτεύονται πόση νεωτεριστική τεχνολογία κρύβεται στα σπλάγχνα τους. Γενικά, στο μυαλό ενός τρίτου, η εξορυκτική βιομηχανία είναι ένας κλάδος ιστορικός, παραδοσιακός, που χρησιμοποιεί παρόμοιες μεθόδους τα τελευταία 100 χρόνια και που παράγει προϊόντα γνωστά για χιλιετίες όπως τα μέταλλα και τα δομικά υλικά.
Ευτυχώς για τον κλάδο, η σχετικά πρόσφατη δημόσια συζήτηση για τις σπάνιες γαίες έφερε στο προσκήνιο για το ευρύ κοινό την καθοριστική συμβολή των ορυκτών στην παραγωγή των καινοτόμων υλικών που απαιτούνται για την υλοποίηση του εξοπλισμού της νέας τεχνολογίας.
Παράλληλα, μέσα από δράσεις όπως η έκθεση του Μουσείου Γουλανδρή «Τα ορυκτά και ο άνθρωπος», ο μη ειδικός γνώρισε την συμβολή των Ελληνικών ορυκτών σε καινοτόμες χρήσεις και εφαρμογές. Από τα φωτοβολταικά μέχρι τα σύγχρονα μονωτικά υλικά και από τις υπερ μπαταρίες μέχρι τα αντιμικροβιακά νανοσωματίδια, τα ορυκτά είναι η κύρια πρώτη ύλη. Τα τμήματα έρευνας και ανάπτυξης των εταιριών μας και μια μεγάλη ομάδα από ακαδημαϊκούς ερευνητές, αναζητούν συνεχώς νεωτεριστικές εφαρμογές / χρήσεις των υλικών. Σαφώς κλάδοι και εφαρμογές με μεγαλύτερο οικονομικό μέγεθος όπως οι υπολογιστές, οι ΑΠΕ, η εξοικονόμηση ενέργειας έχουν την μερίδα του λέοντος στην έρευνα, δεν λείπουν όμως και «περιφερειακές» χρήσεις, υψηλής ή χαμηλής τεχνολογίας.
Ημερίδα στο Μουσείο Γουλανδρή: από πόσα ορυκτά αποτελείται το κινητό τηλέφωνο;
Η συνεισφορά όμως του κλάδου στην καινοτομία, δεν περιορίζεται στις χρήσεις των προϊόντων μας. Σημαντικότατη είναι η «παραγωγή» νέων / καινοτόμων τεχνολογιών και στις διεργασίες της παραγωγής μας. Τόσο στη Ελλάδα όσο και διεθνώς, ο κλάδος επενδύει σημαντικότατα ποσά για την βελτιστοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας. Η έρευνα αυτή, οδηγεί είτε στην ανάπτυξη νέων / καινοτόμων μηχανημάτων, εργαλείων και διεργασιών, όπως για παράδειγμα η εξέλιξη στα υλικά κοπής, είτε στην εφαρμογή και μετεξέλιξη καινοτομιών που προέρχονται από άλλους κλάδους, όπως για παράδειγμα η χρήση του GPS στην γεωλογική μελέτη. Παράλληλα, η επιτακτική ανάγκη για αειφορία και προστασία του περιβάλλοντος έχει «γεννήσει» μεγάλο αριθμό καινοτόμων τεχνικών για την καλύτερη αξιοποίηση των κοιτασμάτων, την εκμετάλλευση των υποπροϊόντων ή την μείωση της κατανάλωσης της ενέργειας. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις τεχνολογίες και τις διαδικασίες για την ασφάλεια στην εργασία.
Υπάρχει όμως και μια μορφή καινοτομίας που είναι σχετικά άγνωστη, ακόμα και σε κάποιους μέσα στον κλάδο. Πρόκειται για μικρά, καθημερινά, καινοτόμα βήματα, που γίνονται από τεχνικούς κάθε βαθμίδας και ειδικότητας, την ώρα της δουλειάς τους. Την συνάντησα για πρώτη φορά πριν από 25 χρόνια, όταν αναλαμβάνοντας σε ένα μικρό εργοστάσιο μου συστήσαν τον μηχανικό βάρδιας ως τον «Πέτρο τον πατέντα». Το παρατσούκλι «πατέντας» ήταν τίτλος τιμής, καθώς ο «μαστρο Πέτρος» εύρισκε την λύση σε μικρά καθημερινά προβλήματα, όταν το ανταλλακτικό ή το εργαλείο δεν ήταν διαθέσιμο, όταν η αποκατάσταση της αβαρίας θα έπαιρνε χρόνο που δεν τον είχαμε, ή όταν μια αλλαγή στην παραγωγική διαδικασία έκανε το κόστος μας απαγορευτικό. Ήταν κάτι σαν τον πολυμήχανο Οδυσσέα της παραγωγής. Έκτοτε είχα την χαρά να γνωρίσω αρκετούς καινοτόμους Έλληνες τεχνικούς, διαφόρων βαθμίδων εκπαίδευσης και πείρας, οι οποίοι έλυναν καθημερινά προβλήματα με νεωτεριστικό τρόπο, μερικές φορές δε οι λύσεις τους ήταν τόσο αποτελεσματικές που ενσωματώθηκαν σε επόμενα μοντέλα των μηχανημάτων των – συνήθως – ξένων κατασκευαστών.
Οι μικρές, οριακές αυτές βελτιώσεις σίγουρα δεν θα γίνουν γνωστές από τα δελτία ειδήσεων. Κατά πάσα πιθανότητα δεν θα αναγνωρισθούν σαν καινοτομία ούτε από τους ίδιους τους τεχνικούς που τις ανακάλυψαν. Πολλαπλασιάζοντας όμως την μικρή συνεισφορά του καθενός τους στον νεωτερισμό επί το τεράστιο πλήθος τους, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι σίγουρα αποτελούν μέρος της ζητούμενης καινοτομίας.
Είναι λοιπόν σαφές ότι ο εξορυκτικός κλάδος δεν υπολείπεται καθόλου σε καινοτομία, συγκρινόμενος με τους κλάδους των λεγομένων «τεχνολογιών αιχμής». Αντίθετα μάλιστα, προηγείται μερικών από αυτούς και σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για τα δικά τους καινοτόμα βήματα.
Ο Νομπελίστας οικονομολόγος Έντμουντ Φελπς (Phelps, Edmund), θεωρεί ότι η καινοτομία ήταν ο βασικός λόγος της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης που βίωσε ο Δυτικός κόσμος τον 20ο αιώνα. Επισημαίνει δε ότι η καινοτομία για να ανθήσει απαιτεί το κατάλληλο «οικοσύστημα». Ίσως να ήρθε η ώρα να ανοίξουμε και στην Ελλάδα τη συζήτηση για το πως θα δημιουργήσουμε ένα τέτοιο οικοσύστημα.
[Κωνσταντίνος Γιαζιτζόγλου, kyazitzoglou@geohellas.com]
Fully-Automated Mines: Science Fiction or Reality?