ΑΡΘΡΑΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΓΕΩΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ/ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΛΑΥΡΙΟ

Πέτρου Τζεφέρη: Θορικός, η αρχαιότερη βιομηχανική πόλη της Ευρώπης (Ι)

Γεωλογικός και κοιτασματολογικός χάρτης της περιοχής Βελατουρίου Λαυρίου. Αποτυπώνονται οι μεταλλοφόροι ορίζοντες για τα μεταλλεύματα Pb-Zn-Fe-Cu-Ag. [5]

Θέατρο θορικού και επίπεδο πλυντήριο από τα δυτικά
Η μεταλλευτική στοά Νο 3, Θορικό Λαυρίου. Τα όστρακα που βρέθηκαν στο εσωτερικό της απέδειξαν την λειτουργία της από την πρώιμη εποχή του Χαλκού
Εγχάρακτο “τοπογραφικό” του ορυχείου Νο 3

Μόλις 40 χλμ από την Αθήνα, λίγο πριν φτάσει κανείς στο Σούνιο, στη δυτική βραχώδη κατηφορική πλαγιά του λόφου Βελατούρι Λαυρεωτικής, βρίσκονται τα ερείπια του αρχαίου Δημου Θορικού.

Στους πρόποδες του λόφου, στο φυσικό κοίλο, δεσπόζει το -γνωστότερο στο ευρύ κοινό- αρχαίο θέατρο της πόλης (θέατρο Θορικού), το οποίο και έχει χαρακτηριστεί ως το αρχαιότερο, τουλάχιστον στον ελλαδικό χώρο αλλά και ως μοναδικός αρχαίος χώρος συναθροίσεων πολιτισμού που είχε ελλειψοειδές σχήμα και όχι ημικυκλικό. Κατασκευάστηκε στη φυσική αμφιθεατρική πλαγιά στη νότια πλευρά του λόφου στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. ενώ με τις ανασκαφικές έρευνες ανακαλύφθηκαν και άλλες δύο φάσεις οικοδόμησης του στον 5ο και 4ο αι. πΧ. Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. η ορχήστρα επεκτάθηκε και στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. κατασκευάστηκε το άνω διάζωμα με ένα αναλημματικό τοίχωμα. Δίπλα στη δυτική πάροδο ιδρύθηκε ο μικρός ναός του Διονύσου. [1]

Από τον αρχαίο δήμο σήμερα σώζονται το θέατρο, μέρη του οικισμού, των στοών εξόρυξης και των εγκαταστάσεων όπου γινόταν η επεξεργασία των μετάλλων, ένας τετράγωνος πύργος του 4ου αι. π.Χ., τα νεκροταφεία και το ιερό της Δήμητρας και της κόρης. Κι ακόμη νοτίως του ναού Διονύσου και θεάτρου, ανιχνεύεται λατομείο κυανότεφρου μαρμάρου το οποίο χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή του αρχαίου θεάτρου και λειτούργησε την γεωμετρική μέχρι την πρωτοβυζαντινή εποχή. [2]

Η Βελγική Αρχαιολογική Σχολή που πραγματοποίησε συστηματικές ανασκαφές για πάνω από 30 χρόνια στον Θορικό, εντόπισε την περίφημη στοά του μεταλλείου Νο3, δυτικά και δίπλα από το αρχαίο θέατρο, η οποία διανοίχτηκε για πρώτη φορά στο τέλος της Νεολιθικής εποχής και την μετάβαση στην Πρώιμη εποχή του Χαλκού, περί το 3000 πΧ, και επομένως εδώ έγινε η έναρξη της εκμετάλλευσης των μεταλλείων του Λαυρίου και ολόκληρης της Ευρώπης (φωτ.). Κι αυτό διότι σε αυτή τη θέση ήταν ορατή στην επιφάνεια η μεταλλοφορία της πρώτης επαφής μαρμάρου-σχιστόλιθου (υπάρχουν τρεις επαφές) και αυτό προφανώς εκμεταλλεύθηκαν οι πρώτοι ευρωπαίοι σκαπανείς μεταλλωρύχοι.

Η ΕΥΘΥΔΙΚΗ ήταν ιδιοκτήτρια μεταλλευτικού εργαστηρίου, στο Αρχαίο Θορικό του Λαυρίου του 5ου-4ου αι. π. Χ.. Το εργαστήριο (η λέξη παραμένει με την ίδια έννοια από την Αρχαία εποχή) περιλαμβάνει, εκτός από την κατοικία και τον ανδρώνα, τη θραύση και το πλυντήριο εμπλουτισμού του μεταλλεύματος καθώς και λοιπά έργα υποδομής. Στο αρχαίο Λαύριο, τα εργαστήρια ανήκαν σε ιδιοκτήτες σε αντίθεση με τα μεταλλεία που ανήκαν στο κράτος και εκμισθώνονταν σε παραχωρησιούχους.

Η συγκεκριμένη μεταλλευτική στοά χρησιμοποιήθηκε παραγωγικά χωρίς διακοπή μέχρι το τέλος του 4ου αι. πΧ και αργότερα τον 5-7ο αι. μΧ. Στο μάρμαρο της εισόδου της στοάς είναι χαραγμένος ο χάρτης («τοπογραφικό») της στοάς ενώ δίπλα σώζεται επιγραφή του 4ου αι. πΧ με χαραγμένο το όνομα του μεταλλείου: [δημητ]ριακόν, δηλ. αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα…

Κοντά στην είσοδο της στοάς αυτής, έχει διασωθεί επίπεδο πλυντήριο υδρομηχανικού εμπλουτισμού του μεταλλεύματος (4ου αι. πΧ) που αναστηλώθηκε από τους Βέλγους αρχαιολόγους. (φωτ). Σήμερα, προβάλλεται ως το μοναδικό στην περιοχή, το πιο πιθανό όμως είναι να υπήρχαν και άλλα.

Αλλωστε, ολόκληρος ο λόφος Βελατούρι είναι διάτρητος από μεταλλευτικές στοές και φρέατα, αδιάψευστες αποδείξεις μια έντονης και διαχρονικής μεταλλευτικής αλλά και μεταλλουργικής δραστηριότητας. Πράγματι, φαίνεται ότι η μεταλλουργία μολύβδου και αργύρου είχε αρχίσει στο Θορικό πολύ νωρίτερα απο τον 9ο αι. πΧ όπως είχε παλαιότερα υποστηριχθεί, ότι δηλ. οι Φοίνικες δίδαξαν στους Ελληνες την μεταλλουργία. Σοβαρές ενδείξεις γι’ αυτό δίνουν τα ευρήματα τόσο σε μυκηναϊκή κατοικία στην κορυφή του λόφου Βελατούρι (1300-1350 πΧ) όσο και στο Λεοντάρι Μακρονήσου (2500-2200 πΧ), όπου ανευρέθη λιθάργυρος, δηλ. ένα μεταλλουργικό προϊόν (PbO) που προϋπέθετε την μεταλλουργική φάση της κυπέλλωσης του αργυρούχου μολύβδου. Γι’αυτό ο καθηγητής Mussche, επικεφαλής των βελγικών ανασκαφών, επέμενε χαρακτηριστικά ότι ο Θορικός αποτελεί από τις αρχαιότερες βιομηχανικές ζώνες της Ευρώπης! [3]

Δεν μιλάμε λοιπόν για ένα, έστω μεγάλο, θέατρο με ορισμένα ευρήματα γύρω από αυτό. Μιλάμε για μια βιομηχανική πόλη, την αρχαιότερη της Ευρώπης, ένα δυναμικό οικιστικό, μεταλλευτικό-μεταλλουργικό κέντρο που εκμεταλλευόμενο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης και του μεταλλευτικού δυναμικού της, λειτούργησε από το τέλος της νεολιθικής εποχής μέχρι την κλασσική εποχή και μετέπειτα μέχρι τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια.

(Συνέχεια άρθρου) Πέτρου Τζεφέρη: Θορικός, η αρχαιότερη βιομηχανική πόλη της Ευρώπης (IΙ)

Σχετικά Άρθρα