[του Πέτρου Τζεφέρη] [by Tzeferis Petros]
Με τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους το 1821 και μάλιστα μετά τον νόμο «Περί μεταλλείων» το 1861 αλλά και τις μετέπειτα τροποποιήσεις και επικαιροποιήσεις αυτού άρχισε μια έντονη μεταλλευτική δραστηριότητα που συνεχίστηκε για αρκετές δεκαετίες.
« Η Εργασία εις τα μεταλλεία»
Το 1910 απέβη έτος μεταλλαγής του τρόπου της επιβλέψεως των μεταλλευτικών εργασιών, χάρις εις τα δικαιώματα, δι’ ων ενίσχυσε την αρμόδιαν υπηρεσίαν ο νέος περί μεταλλείων νόμος.
Ούτως επεβλήθη η πρόσληψις διπλωματούχων μηχανικών, υπευθύνων δια τας εργασίας, απηγορεύθη η πρόσληψις κορασίδων και μικρών παίδων εις κοπιώδεις εργασίας, προς δε κατηρτίσθη και δημοσιευθείς δια της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως εφαρμόζεται επίσημος κανονισμός των μεταλλευτικών εργασιών. Δι’ αυτού ετέθη φραγμός εις το ανεξέλεγκτον των εκμεταλλευτών και ήρχισαν ν’ αναζητώνται ευθύναι δια παν επισυμβαίνον δυστύχημα. Προς τούτοις εκανονίσθησαν αι ώραι εργασίας και ο τρόπος διεξαγωγής της, καθωρίσθη η δικαιοδοσία, η αρμοδιότης και η ευθύνη εκάστου των επιβλεπόντων τας μεταλλευτικάς εργασίας και πληθύς εξασφαλίσεων επεδιώχθη προς πρόληψιν δυστυχημάτων.»
Στην συνέχεια ο Γούναρης αναφέρεται στη στατιστική των ατυχημάτων τα οποία είχαν παρουσιάσει αύξηση, αλλά αυτό αιτιολογείται κθρίως με το ότι παλαιότερα δεν καταγράφονταν αυτά. Ο κανονισμός, παρ’ όλη την αυστηρότητά του, έγινε ευχαρίστως δεκτός από τους εκμεταλλευτές γιατί χρησιμεύει για την διδαχή των εργατών στην εργασία τους και καταμερίζει τις ευθύνες και ορίζει τις αξιώσεις τις οποίες μπορεί να έχει η Υπηρεσία από τους εκμεταλλευτές. Αναφέρει επίσης την προσπάθεια για την ταχεία καταβολή της σύνταξης, ή τη μεσολάβηση για τυχόν διενέξεις μεταξύ των εργατών και μεταλλευτών και την εύρεση ικανοποιητικής λύσης.
Στη συνέχεια γίνεται λόγος για την ίδρυση του ταμείου μεταλλευτών, που αποτελεί νόμος του κράτους (νόμος ΒΩΜΑ του 1901). Το 1910 το Δ.Σ. του Ταμείου Μεταλλευτών έδωσε 67 συντάξεις, τις οποίες κατονομάζει αριθμητικά και κατά εταιρεία. Αναφέρονται ακόμη χορηγήσεις για προίκα σε θυγατέρες γονέων παθόντων στην εργασία. Τις συντάξεις κατέλαβαν «εξ ημισείας» το ταμείο και οι εκμεταλλευτές.
Διαβάζοντας την παραπάνω έκθεση του επιθεωρητή Ηλ. Γούναρη στο σύνολό της, διαπιστώνουμε ότι, εκτός από την άπταιστη καθαρεύουσα, η ουσία δεν διαφέρει ως προς τις επικρατούσες συνθήκες στα μεταλλεία. Κρίση στην εμπορία των μεταλλευμάτων, κρίση στις επενδύσεις, καθυστερήσεις στην έκδοση νόμων ή κανονισμών, αναμονή ξένων επενδυτών και ευχολόγια για βελτιωτικές διορθώσεις. Μολαταύτα τότε υπήρχε προσμονή για κάτι καλύτερο. Φαίνεται ότι είχαν αντιληφθεί ότι, η πρόοδος της Ελλάδας εξαρτιόνταν και από τον Ορυκτό της Πλούτο.
Εκείνο που ξεχωρίζει επίσης είναι ότι, δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη «περιβάλλον» και «η προσβολή του περιβάλλοντος». Αυτό που ενδιέφερε την τοπική κοινωνία ήταν «το μεροκάματο» και η παραμονή στον τόπο τους. Παρά το γεγονός ότι το περιβάλλον δεν είχε τεθεί ως πρόβλημα, είχε παρατηρηθεί ότι ούτε τα πρανή από το μεταλλείο ή ούτε τα πρανή από εργοστάσια εμπλουτισμού, ή ακόμα τα τέλματα από από επίπλευση που ριχνόταν στη θάλασσα, είχαν βλαπτικές επιπτώσεις. Εντούτοις είχαν αντιληφθεί τη βλαπτικότητα της σκόνης από την όρυξη των διατρημμάτων και επέβαλαν το νερό στη διάτρηση και τη μάσκα προστασίας.
Και κάτι ακόμα που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι τότε κατά κανόνα υπήρχαν υπόγειες εργασίες με μικρές καταστροφές του τοπίου και με μικρά πρανή από τα στείρα της εκμετάλλευσης (ραμπλέδες) και σχετικά μικρές παραγωγές.
Οι επιφανειακές εξορύξεις αποτελούσαν εξαίρεση και η προσβολή του τοπίου δεν είχε αναδειχθεί με την κατακραυγή που αντιμετωπίζει σήμερα. Αντίθετα η σύγχρονη εκμετάλλευση όπως είνα γνωστό απαιτεί μηχανοποιημένη επιφανειακή εξόρυξη που έχει ως συνέπεια την εκτεταμένη “καταστροφή” του τοπίου.
Αν μπορεί να ονομαστεί «καταστροφή» η επιφανειακή εξόρυξη σε θέσεις πχ. με άγονη γεμάτη αγκωνάρια πλαγιά ή χέρσα γης, στις οποίες επιβάλλεται σήμερα με βάση την νομοθεσία η «αποκατάσταση» όπως την ονόμασαν, δηλ. η διαδικασία (καθολικής) επαναφοράς του οικοσυστήματος στην αρχική του κατάσταση δηλ. την άγονη ή χέρσα γη.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για «διαμόρφωση», που μπορεί να γίνει και μάλιστα καλύτερη από την προτεραία εικόνα του τοπίου. Παραδείγματα υπάρχουν, Πτολεμαΐδα Μήλος, Παρνασσός και σε άλλα μέρη που έχει εκτελεστεί διαμόρφωση του τοπίου, σε εκσκαφές ή άλλα έργα από μεταλλευτικές δραστηριότητες.
Αποκατάσταση (επαναφορά, διαμόρφωση) λατομείου
[1]Έκθεσις του επιθεωρητού των μεταλλείων Ηλ. Π. Γούναρη, Η εκμετάλλευσις των μεταλλείων της Ελλάδος κατά το 1910, Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Εν Αθήναις, 1911. Μπορεί κάποιος να διαβάσει το σύνολο της έκθεσης εδώ από το περιοδικό “ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ” δηλ. μηνιαίο περιοδικό σύγγραμμα του Ελληνικού Πολυτεχνικού Συλλόγου, το οποίο δημοσίευσε σε συνέχειες την έκθεση του επιθεωρητή.