Ο πρώτος περί μεταλλείων νόμος του 1861

 

[του Πέτρου Τζεφέρη][by Tzeferis Petros]

 

 

Στο νεοσυσταθέν Ελληνικό Κράτος (1830), από την απελευθέρωση της χώρας από την Τουρκική κατοχή, ως τη σύνταξη του νόμου «Περί μεταλλείων» το 1861,  δεν παρουσιάζεται καμία σοβαρή προσπάθεια εκμεταλλεύσεως του μεταλλευτικού πλούτου της χώρας, εκτός από μεμονωμένες περιπτώσεις: εξόρυξη μικρών ποσοτήτων λιγνίτη, σμύριδας, γύψου και πιθανότατα  θηραϊκής γης. Ο νόμος ΥΚΘ του 1854 απαγόρευσε την εξόρυξη σμύριδας Νάξου από ιδιωτικές εκτάσεις, γεγονός που αποκαλύπτει ότι η εξόρυξη του ορυκτού αυτού γινόταν από χρόνια πριν. Αντιθέτως, για την εκμετάλλευση των μεταλλείων Λαυρίου δεν γίνεται ως το 1860 κανένας λόγος.

Ο νόμος αυτός είχε 55 άρθρα και για τις κατηγορίες εκμεταλλεύσεως των ΟΠΥ της χώρας: α) των μεταλλείων, β) των ορυχείων και γ) των λατομείων, σύμφωνα με τη ταξινόμηση του τότε νομοθέτη. Στα μεταλλεία αναφέρονταν 34 άρθρα, στα ορυχεία 6 και στα λατομεία 2, ενώ τα υπόλοιπα 13 άρθρα αναφέρονταν σε διάφορα θέματα, διαδικαστικά και διοικητικά.

Για την λατόμευση “εν υπαίθρω” δεν απαιτούνταν άδεια, εντούτοις προβλεπόταν και η υπόγεια εκμετάλλευση (“δια υπονόμων στοών”) για τα λατομικά ορυκτά (κάτι που στον σημερινό λατομικό κώδικα δεν προβλέπεται ρητά ακόμη και σήμερα…), βλ. άρθρα 41 και 42.Η κυριότητα των μεταλλείων ανήκει, στο Κράτος. Στο σημείο αυτό ακολουθήθηκε η νομοθεσία και η τακτική όλων των Κρατών και όλων των προηγουμένων κοινωνιών και αυτοκρατοριών, από την ελληνική αρχαιότητα ως την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα μεταλλεία, σύμφωνα με το νόμο του 1861, παραχωρούνται σε ιδιώτες δια Β. Διατάγματος και με διαδικασία αρκετά σημαντική για την εποχή όπως προβλέπεται στα κεφάλαια Β και Γ, άρθρα 5-28.

Επίσης, στο τελευταίο κεφ. Ι (“περί μηχανικών και επιτηρήσεως  των μεταλλείων”, άρθρα 49-55) καθιερώνεται  για πρώτη φορά ο διακριτός θεσμός του Επιθεωρητή Μεταλλείων, “διατελών υπό τας διαταγάς των επί των Εσωτερικών και Οικονομικών Υπουργείων” (σήμερα  η Επιθεώρηση Μεταλλείων συνεχίζει να υφίσταται ως υπηρεσία εντασσόμενη στο Υπουργείο ΠΕΝ).

Η πρώτη από της ισχύος του νόμου «Περί μεταλλείων» παραχώρησις μεταλλείου είναι η παραχώρησις των θειωρυχείων της Μήλου, γενομένη κατά το 1862.

Σύντομα οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές: Ηδη από το 1863 βρίσκεται στο Λαύριο ο Ιωάννης Σερπιέρης ως εκπρόσωπος γαλλικών κεφαλαίων και προσπαθεί να εγκαταστήσει εργοστάσιο μεταλλουργίας στη περιοχή. Το 1864 ιδρύεται το πρώτο μεταλλουργικό εργοστάσιο με την επωνυμία Ιλαρίων Roux και Σία. Το 1873-74 δημιουργείται η ελληνική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου και το 1876 η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ), αλλά  και η «Γαλλική Εταιρία των Μεταλλείων Σουνίου», που ιδρύθηκε στα 1875. Το 1880 γεννιέται η εταιρεία “Σέριφος-Σπηλιαζέζα” (1880-1904) που αναλαμβάνει εργασίες στη Σέριφο. Τέλος η εταιρεία «Σίφνος – Εύβοια» που λειτούργησε το 1882 και αγόρασε και τα μεταλλεία Μήλου.

Την περίοδο αυτή λαμβάνει χώρα πληθώρα αιτήσεων για παραχωρήσεις  σε όλη την τότε επικράτεια: Αττική, Πελοπόννησος, Στερεά, Επτάνησα και Κυκλάδες. Σύμφωνα με την εφημερίδα ‘Αιών’(14/ 3/1874), «το άρτι συσταθέν Περί Μεταλλείων Συμβούλιον» υπέγραψε πάνω από 352 παραχωρήσεις, ενώ μόνο το 1873 πραγματοποιήθηκε ρεκόρ παραχωρήσεων.

Οι περισσότερες βέβαια από τις μεταλλευτικές εταιρείες που ιδρύθηκαν μετά τον ανωτέρω νόμο ήταν μικρές, διάσπαρτες και τελικά βραχύβιες, ενώ  οι παραχωρήσεις που δόθηκαν μέσα σε αυτά τα χρόνια, εξέπεσαν, δηλαδή καταργήθηκαν με Β.Δ. γιατί δεν απέδωσαν (παρά μόνο το 10% περίπου) μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα όπως όριζε ο νόμος. Ως προς τους μεταλλευτικές περιοχές, δύο ήταν που η διάρκειά τους, η αποδοτικότητά τους και η παραγωγικότητά τους κράτησαν για αρκετά χρόνια και αποτέλεσαν το επίκεντρο συζητήσεων, ανταγωνισμού, αντιπαλότητας και πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής διαμάχης. Το Λαύριο και η Σέριφος, ενώ σε μικρότερο βαθμό αναπτύχθηκαν τα ανθρακωρυχεία Κύμης και τα μικρότερα, αλλά σημαντικότατα, ορυχεία του Αιγαίου.

Ωστόσο, ο  ανωτέρω περί μεταλλείων νόμος  δεν απέφυγε τις υπερβολές και τις φωτογραφικές παραχωρήσεις οδηγώντας σε ένα καθεστώς απροσχηµάτιστης φαυλότητας.  Μεγάλη μερίδα του Τύπου  κατηγορούσε την Κυβέρνηση ότι έκανε παραχωρήσεις μόνο σε συγγενείς και φίλους του πρωθυπουργού και των μελών της κυβέρνησης: «Τις αγνοεί ότι και επί των παραχωρήσεων των μεταλλείων εφηρμόσθη το οικτρόν της κυβείας και  της επικαταλλαγής σύστημα; το Υπουργείο Δεληγεώργη δεν υπήρξε φειδωλόν! Υπουργοί και συγγενείς του Υπουργού. Στην Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία Γραμματέας και Σύμβουλος ο αδερφός του Πρωθυπουργού, (Λεωνίδας Δεληγεώργης )14 ορυχεία εις τους Δοσίους, συγγενείς του Υπουργού, 4 στον Μ. Αντωνόπουλον 4 εις τον Μακρηγιάννην, ακόμη και ορυχείο γαιανθράκων σ’ αυτόν τον ίδιο τον Πρωθυπουργόν Επαμεινώνδα Δεληγεώργη»

Με διορθωτικές, νοµοθετικού χαρακτήρα, παρεµβάσεις ( ο νόμος τροποποιήθηκε στις 26 Απριλίου 1867) επιδιώχθηκε ανάκαµψη, µε πενιχρά, δυστυχώς, αποτελέσµατα. Το 1882, µε πρωτοβουλία του Χαρίλαου Τρικούπη, ψηφίστηκε νόµος, που προέβλεπε έκδοση ειδικού νόµου για κάθε παραχώρηση µεταλλείου. Η πράξη, δυστυχώς, αυτή, παρά τις καλές προθέσεις του εισηγητή, οδήγησε στη αναστολή της µεταλλευτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα ! Ο εν συνεχεία νόµος ΓΦΚ∆/1910 αποτέλεσε τοµή στην αξιοποίηση του ορυκτού δυναμικού της Ελλάδας. Ο νόµος αυτός για τα µεταλλεία ισχύει ουσιαστικά µέχρι σήµερα µε µικρές µόνο αλλαγές ως συνέπεια του χρόνου που πέρασε, όχι πάντα επί τα βελτίω.