Σήμερα ουδείς θα μπορούσε να χτίσει τον Παρθενώνα!

Μπορεί ο Παρθενώνας, να αποτελεί ένα ανυπέρβλητο ιδεολογικό, ιστορικό και καλλιτεχνικό δημιούργημα, όμως ως αρχιτεκτονικό και τεχνολογικό πρότυπο, είναι σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη. Πράγματι, ελάχιστοι γνωρίζουν πχ. τον τρόπο ανύψωσης των μαρμάρων στον ιερό βράχο και ακόμη λιγότεροι πως γινόταν η μεταφορά τους από το Πεντελικό όρος. Οι περισσότεροι αγνοούμε ότι άλλα στάδια της όλης διαδικασίας, όπως η εξόρυξη από το λατομείο της Πεντέλης και η μεταφορά, ήταν δυσκολότερα από εκείνο της ανύψωσης και ότι το δυσκολότερο επίτευγμα ήταν η τέλεια επιπέδωση και συναρμογή των σπονδύλων, των κιονόκρανων αλλά και του καθενός λίθου ξεχωριστά που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή του ναού.

Προ ημερών απολαύσαμε μια ακόμη ομιλία του καθηγητή Μανόλη Κορρέ, στο ανανεωμένο (μετά την φωτιά) θέατρο της Ρεματιάς. Ο αρχιτέκτονας Μανόλης Κορρές, με απλό πλην όμως μεστό και τεκμηριωμένο λόγο, επανέλαβε τεχνικά στοιχεία για την ανέγερση της Ακρόπολης, πολλά από τα οποία άλλωστε έχουν περιληφθεί  στο βιβλίο του "Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα" (εκδόσεις Μέλισσα, 1993).

Η πιο εντυπωσιακή άποψη είναι  ότι σήμερα, με την υπάρχουσα τεχνολογία αλλά και τη δυνατότητα ισάριθμων ή και περισσότερων εργατοτεχνιτών, δεν θα ήταν δυνατόν να χτιστεί ο Παρθενώνας στα οχτώ μόνο χρόνια που τον έχτισαν οι αρχαίοι. Μπορεί η σκέψη αυτή να μοιάζει παράδοξη, όμως είναι καλά τεκμηριωμένη και μπορεί κανείς να δει όλη την τεκμηρίωση στο βιβλίο του Μ. Κορρέ.

Ένα από τα μυστικά της κατασκευής ήταν η μεταλλουργία των λιθοξοϊκών εργαλείων και η απίστευτη επιδεξιότητα των αρχαίων λιθοξόων. Από την ποιότητα των ιχνών που άφησαν στα μάρμαρα, φαίνεται ότι τα εργαλεία τους ήταν πολύ ανώτερα από τα σημερινά. Είναι προφανές ότι εκείνη την εποχή είχαν καταλήξει σε κάποιες αξεπέραστες μεταλλουργικές συνταγές, μετά από πολύ αυστηρή πειραματική έρευνα. Οι συνταγές αυτές χάθηκαν, όπως πολλές άλλες ειδικές γνώσεις, όταν άρχισε η παρακμή του αρχαίου κόσμου.

Επίσης ο καταμερισμός και η σχέση ρόλων των ανθρώπων που συμμετείχαν σε ένα μεγάλο έργο στον αρχαίο κόσμο ήταν εντελώς διαφορετικοί από τους σημερινούς. Ούτε τα τεχνικά μέσα για τους αρχαίους αρχιτέκτονες και γλύπτες ήταν με τον ίδιο τρόπο δεδομένα, όπως είναι για τους σημερινούς αρχιτέκτονες τα σχεδιαστικά υλικά, τα «έτοιμα» μηχανήματα, τα εμπορικά δομικά και άλλα υλικά.

Ένας αρχαίος αρχιτέκτονας ήταν πολύ συχνά υπεύθυνος για τη σχεδίαση των μηχανικών μέσων και τη χειρωνακτική εκτέλεση υποδειγμάτων για τους τεχνίτες του. Ένας καλός λατόμος είχε πολύ συχνά στη σκέψη του πολλά από τα προβλήματα του γλύπτη ή του αρχιτέκτονα κι έκανε υπολογισμούς που απαιτούσαν συνολική πνευματική καλλιέργεια. Έπρεπε να παρατηρεί, να αξιολογεί και να διαχειρίζεται ένα πολύ δύσκολο υλικό, όπως είναι το μάρμαρο. Έπρεπε να συλλαμβάνει πολύπλοκους συνδυασμούς γεωλογικών, γεωμετρικών, καλλιτεχνικών και μηχανικών παραγόντων. Ένας άξιος τεχνίτης ήταν φυσικό να έχει θεωρητικά ενδιαφέροντα. Αν τα συνδύαζε και με ένα ξεχωριστό ταλέντο, τότε ήταν δυνατό να εξελιχτεί σε αρχιτέκτονα.

Μια άλλη εξίσου απαραίτητα προϋπόθεση ήταν η αποτελεσματική οργάνωση. Οι λαμπροί συντελεστές εκείνων των έργων έπρεπε όλοι να υπόκεινται σε ένα τέλειο σύστημα οργάνωσης της προσπάθειας και της παραγωγής, το οποίο καθεαυτό ήταν έξοχο επίτευγμα πολυσύνθετης πνευματικής εργασίας. Οπως λοιπόν γράφει ο Μ.Κορρές "Προς τι λοιπόν οι απλουστευτικοί διαχωρισμοί των συστατικών των μεγάλων έργων σε ανώτερα πνευματικά και κατώτερα "χειρωνακτικά" και "διαχειριστικά"; Γιατί να θεωρούνται απλά εκτελεστικά όργανα ακόμη κι εκείνοι που στο δικό τους μέρος χαρακτηρίζονται από όλα εκείνα που συνιστούν την προσωπικότητα ενός, έστω και μικρού, δημιουργού;"

Κοντολογίς, η ακρόπολη του Περικλή, του Ικτίνου,του Καλλικράτη και του Φειδία, δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί χωρίς τον απλό τεχνίτη, τον λατόμο, τον λιθοξόο, τον μαρμαροτεχνίτη. Το σπουδαιότερο μνημείο του δυτικού πολιτισμού, δεν θα είχε συντελεστεί, όχι μόνο αν δεν υπήρχαν τα χρήματα από τα μεταλλεία του Λαυρίου, αλλά κι αν οι μέθοδοι εξόρυξης και επεξεργασίας, του πεντελικού μαρμάρου δεν είχαν φτάσει σε θαυμαστά για την εποχή επίπεδα.

Και κάτι ακόμη. Και τότε, όπως και σήμερα, μπροστά στα εντυπωσιακά αρχαία επιτεύγματα, το γνωστό τυπικό ελληνικό χαρακτηριστικό έκανε και πάλι την εμφάνιση του: ο φθόνος που προκλήθηκε από την πολυπραγμοσύνη του Περικλή, ο οποίος κατηγορήθηκε ότι ξοδεύει «τα κοινά των Ελλήνων χρήματα» σε έργα βιτρίνας που εξευτελίζουν όλη την Ελλάδα, αφού δίνονται χρήματα για να χρυσοστολίζουν την Αθήνα «ως αλαζόνα γυναίκα, με λίθους πολυτελείς και ναούς χιλιοτάλαντους». Θύμα της κατακραυγής και των λαϊκών δικαστηρίων υπήρξε και ο Φειδίας, ο οποίος φυλακίστηκε ή, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη πριν προλάβει να ολοκληρώσει τη διακόσμηση του ναού.

Ας προβληματιστούν λοιπόν, όσοι σήμερα κατηγορούν "από πριν" την εξόρυξη των ορυκτών πρώτων υλών, ως μη βιώσιμη, ιδιαίτερα στον τόπο μας παρότι είναι προικισμένος σε αυτές, θεωρώντας ότι το μόνο που μπορούν να προσφέρουν είναι η ..υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Η βιώσιμη ανάπτυξη, η ανάπτυξη γενικότερα, θέλει "κότσια" και δεν είναι ένα μονομερές αποτέλεσμα ενός ανθρώπου, ενός τομέα, μιας μόνης πολιτικής βούλησης, ενός σύγχρονου αναπτυξιακού νόμου. Πρέπει να γίνουν πολλά πράγματα μαζί. Εχει να κάνει με την αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών, με την ύπαρξη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού, τη λειτουργία υποδομών, τη δημιουργία σύγχρονου θεσμικού πλαισίου, την κουλτούρα μιας κοινωνίας. Σε αυτήν την προσπάθεια δεν πρέπει να λείψει κανείς, ούτε ο απλός λιθοξόος, ούτε ο λατόμος, ούτε ο μαρμαροτεχνίτης, ούτε φυσικά ο αρχιτέκτονας. Κι ακόμη, οι αναπτυξιακές πρωτοβουλίες δεν είναι πάντα άμεσης απόδοσης. Μια επένδυση που ξεκινάει σήμερα μπορεί να έχει απόδοση σε κάποιους μήνες ή σε μερικά χρόνια. Κάποτε όμως πρέπει να ξεκινήσουν.

[του Πέτρου Τζεφέρη] [by Tzeferis Peter]  [αρχικό άρθρο Ιούνιος 2015]