ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ/ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΓΕΩΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ/ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ/ΔΑΣΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Η αξία των σπηλαίων, οι επιπτώσεις της καταστροφής τους και η νομοθετική προστασία τους

Το Σπήλαιο του Διρού Λακωνίας, από τα ωραιότερα σπήλαια στον κόσμο (photo by P. Tzeferis).

[Α. Παπαθανάσογλου, Μ. Παινέση]

 
Η Ελλάδα διαθέτει πάνω από 10.000 καταγεγραμμένα σπήλαια αν και ο αριθμός αυτός δεν έχει επιβεβαιωθεί από επίσημες μελέτες. Η δημιουργία τους οφείλεται στην καρστικοποίηση των ανθρακικών πετρωμάτων (ασβεστόλιθος, δολομίτης κλπ.) τα οποία καλύπτουν σχεδόν το 35% της Ελληνικής επικράτειας. Τα σπήλαια αποτελούν μέρος του περιβάλλοντος και επομένως προστατεύονται από το αρθρ. 24 του Συντάγματος και από το ν. 1650/86, όπως τροποποιήθηκε με το ν. 3937/11. Πέρα από τη γεωλογική αξία που αδιαμφισβήτητα έχουν, συχνά παρουσιάζουν μεγάλο παλαιοντολογικό, βιολογικό, αρχαιολογικό, ιστορικό, λαογραφικό και αισθητικό ενδιαφέρον. Για όλους τους ανωτέρω λόγους, η διατήρησή τους διατελεί εξέχοντα ρόλο στην αναπτυξιακή δυναμική των τόπων που τα φιλοξενούν.
Loader Loading…
EAD Logo Taking too long?
Reload Reload document
| Open Open in new tab

Download [3.69 MB]

Τα σπήλαια εντάσσονται στους γεώτοπους, σύμφωνα με την τυποποίηση που έχει υιοθετηθεί από την IUGS (International Union of Geological Sciences). Σπήλαιο ονομάζεται κάθε κοιλότητα της γης, μικρή ή μεγάλη, οριζόντια ή κατακόρυφη, που διανοίχθηκε από διάφορες αιτίες. Τα περισσότερα σπήλαια της Ελλάδας ανήκουν στις υπόγειες καρστικές μορφές. Ο όρος Καρστ (Karst) αναφέρεται στη χημική αποσάθρωση των ανθρακικών πετρωμάτων (κυρίως ασβεστόλιθοι, αλλά και δολομίτες κ.ά.) και στη δημιουργία έντονου ανάγλυφου και εγκοίλων με τη διεύρυνση των φυσικών ασυνεχειών του εδάφους, λόγω της δράσης του νερού και του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, τα οποία σχηματίζουν ανθρακικό οξύ. Ακολούθως, το ανθρακικό οξύ δρα διαβρωτικά στα ασβεστολιθικά πετρώματα και παράγεται δισανθρακικό ασβέστιο, το οποίο είναι έντονα διαλυτό στο νερό. Η δημιουργία του διακόσμου στα ασβεστολιθικά πετρώματα των σπηλαίων οφείλεται στη δράση του διαλυμένου στα υπόγεια ύδατα κεκορεσμένου δισανθρακικού ασβεστίου. Η ταχύτητα της δημιουργίας διακόσμου εξαρτάται από τις ειδικότερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή (διαλυτότητα πετρωμάτων, περιεκτικότητα νερού σε CO2, σταγονορροή κ.λπ.). Τα ελληνικά σπήλαια εμφανίζουν αξιολογότατο διάκοσμο, ιδιαίτερα πλούσιο σε ποικιλία σπηλαιολιθωματικών σχηματισμών.

Οπως προκύπτει από το παρόν άρθρο, βλ. σελ. 12-16 στο περιοδικό “Η φύση” τεύχος 150,  διάφοροι παράγοντες οδηγούν, εν τέλει, στην ελλιπή προστασία των σπηλαίων στον τόπο μας. Τα κυριότερα συμπεράσματα που έχουν προκύψει από την έρευνα σχετικών υποθέσεων στην Ανεξάρτητη Αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη, είναι τα εξής:

  • Δεν είναι επαρκώς έντονη στη συνείδηση των πολιτών η αναγκαιότητα προστασίας της γεωλογικής κληρονομιάς της χώρας, εν αντιθέσει με ό,τι ισχύει για τη διατήρηση της βιοπικοιλότητας.
  •  Η νομική προστασία των γεωτόπων και, κατ’ ακολουθία των σπηλαίων, είναι εξαιρετικά ελλιπής, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
  •  Η νομοθετική ένταξη στοιχείων της φύσης στους προστατευόμενους φυσικούς σχηματισμούς είναι ιδιαίτερα δυσχερής και χρονοβόρος.
  • Το Υπουργείο Περιβάλλοντος δεν έχει δραστηριοποιηθεί αναφορικά με την προστασία των σπηλαίων κινητοποιώντας διαδικασίες, αν και ο θεσμικός διαχωρισμός αρμοδιοτήτων περί των σπηλαίων είναι σαφής με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας να είναι αρμόδια μόνο για όσα υπάρχουν ενδείξεις σύνδεσης με την ανθρώπινη ύπαρξη.
  • Δεν υπάρχει συντονισμένη και πλήρης αποτύπωση του συνόλου των σπηλαίων της χώρας, αν και υπάρχουν στους κρατικούς φορείς, αλλά και σε ιδιωτικούς συλλόγους, αξιόλογα αρχεία.

Καταλήγοντας, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει άμεση ανάγκη εξειδικευμένου νομοθετικού πλαισίου προστασίας των γεωτόπων, συμπεριλαμβανομένων των σπηλαίων, το οποίο θα περιγράφει διεξοδικά τους κινδύνους καταστροφής, θα ορίζει τις επιτρεπόμενες επεμβάσεις και θα θεσπίζει συγκεκριμένα μέτρα προστασίας. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται εξίσου σημαντική η αποσαφήνιση των αρμοδιοτήτων των υπηρεσιών σχετικά με την προστασία των σπηλαίων, αλλά και η πρόβλεψη της μεταξύ τους συνεργασίας. Επίσης, είναι επιβεβλημένη η δημιουργία γεωχωρικής βάσης δεδομένων με γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών (GIS), η οποία, όμως, θα αξιοποιήσει τα υφιστάμενα αρχεία (ιδιωτικά και δημόσια). Τέλος, η επιμόρφωση και εκπαίδευση του προσωπικού της υπηρεσίας ή των υπηρεσιών που θα αναλάβουν την προστασία των σπηλαίων, κρίνεται ως εκ των ων ουκ άνευ.

4 ονειρικά σπήλαια στην Κρήτη

Σχετικά Άρθρα