[του Πέτρου Τζεφέρη] [by Tzeferis Petros]
Η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου μοιραία διαταράσσει το φυσικό περιβάλλον και ειδικότερα το τοπίο. Η εγκατάσταση λατομικών και μεταλλευτικών εκμεταλλεύσεων απαιτεί τη δημιουργία έργων υποδομής, δρόμων, εκσκαφών και αποθέσεων που έχουν ως συνέπεια την υποβάθμιση της βλάστησης και του εδάφους, την αλλοίωση του ανάγλυφου, τη δημιουργία δυσμενών οικολογικών συνθηκών στις διαταρασσόμενες επιφάνειες και την πρόκληση αλλαγών στο χαρακτήρα του φυσικού τοπίου, πέρα από τις ζημίες και οχλήσεις σε περιοίκους και στον ευρύτερο χώρο.
Η εξόρυξη μεταλλευμάτων είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να χαρακτηριστεί ως “μεταβατική” χρήση γης που ενδιαμέσως μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές: απομάκρυνση εδαφικής γης, αποκάλυψη, εκσκαφή, τοποθέτηση στείρων αποθέσεων, κ.λ.π. Οι δυνητικές επιπτώσεις της εξόρυξης χαρακτηρίζονται ως αναστρέψιμες, μερικώς αναστρέψιμες και ορισμένες μη αναστρέψιμες. Οι κυριότερες είναι:1) Αισθητική αλλοίωση του φυσικού τοπίου, λόγω της διαφοροποίησης της φυσιογνωμίας του ανάγλυφου με την σταδιακή υποβάθμιση των φυσικών στοιχείων του (βλάστηση, έδαφος κλπ), που συνοδεύεται από την μεταβολή των οπτικών του χαρακτηριστικών (γραμμές, υφή, χρώμα) και την αντικατάστασή τους από τη διαφοροποιημένη υφή και τα μεγέθη που κυριαρχούν στο τοπίο, λόγω της αφαίρεσης όγκου από το χώρο του “ορύγματος” και της εναπόθεσης των «στείρων» σε σωρούς κατάντη των λατομικών χώρων.
2) Μεταβολές στη γεωμορφολογική δομή και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, εξαιτίας της δημιουργίας τεχνητών κοιλοτήτων (ορυχείων, λατομείων) καθώς και από την εναπόθεση των «στείρων».
Εντούτοις, ο Ορθολογικός Σχεδιασμός και Χωροθέτηση της Εκμετάλλευσης επιτρέπει τη σημαντική μείωση της επιφάνειας που καταλαμβάνεται αλλά και την Αποκατάσταση (επαναφορά, διαμόρφωση) η οποία θα πρέπει να αποτελεί οργανικό μέρος της εκμετάλλευσης. Εξάλλου, η περιβαλλοντική νομοθεσία (ΕΕ και εθνική) υποχρεώνει την πλήρη “αποκατάσταση” της περιβαλλοντικής ζημίας.
Η εξόρυξη μεταλλευμάτων είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να χαρακτηριστεί ως “μεταβατική” χρήση γης που ενδιαμέσως μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές: απομάκρυνση εδαφικής γης, αποκάλυψη, εκσκαφή, τοποθέτηση στείρων αποθέσεων, κ.λ.π. Οι δυνητικές επιπτώσεις της εξόρυξης χαρακτηρίζονται ως αναστρέψιμες, μερικώς αναστρέψιμες και ορισμένες μη αναστρέψιμες. Οι κυριότερες είναι:1) Αισθητική αλλοίωση του φυσικού τοπίου, λόγω της διαφοροποίησης της φυσιογνωμίας του ανάγλυφου με την σταδιακή υποβάθμιση των φυσικών στοιχείων του (βλάστηση, έδαφος κλπ), που συνοδεύεται από την μεταβολή των οπτικών του χαρακτηριστικών (γραμμές, υφή, χρώμα) και την αντικατάστασή τους από τη διαφοροποιημένη υφή και τα μεγέθη που κυριαρχούν στο τοπίο, λόγω της αφαίρεσης όγκου από το χώρο του “ορύγματος” και της εναπόθεσης των «στείρων» σε σωρούς κατάντη των λατομικών χώρων.
2) Μεταβολές στη γεωμορφολογική δομή και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, εξαιτίας της δημιουργίας τεχνητών κοιλοτήτων (ορυχείων, λατομείων) καθώς και από την εναπόθεση των «στείρων».3) Διαταραχές στο υδρολογικό καθεστώς. Μεταβολές στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, στη θέση του υδροφόρου ορίζοντα, τις υδραυλικές ιδιότητες των υδροφορέων, διαφοροποίηση της πορείας κίνησης των επιφανειακών και υπογείων υδάτων, της ποιότητας και ποσότητάς τους καθώς και στις αλλαγές του ρυθμού απορρόφησης των επιφανειακών υδάτων και των οδών αποστράγγισης ή του ρυθμού και της ποσότητας έκπλυσης του εδάφους.Σύνηθες παράδειγμα η Όξινη Απορροή Μεταλλείων, που οφείλεται στην οξείδωση των θειούχων μεταλλικών ορυκτών και οδηγεί -υπό προϋποθέσεις-σε μόλυνση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, όχι μόνο στο χώρο του μεταλλείου αλλά και στην ευρύτερη περιοχή.
Για παράδειγμα, το εγκαταλελειμμένο σήμερα μεταλλείο μολύβδου (Pb)/ψευδαργύρου (Zn) κοντά στο χωριό Κίρκη του Νομού Έβρου. Παρότι το μεταλλείο εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1995, ολόκληρη η περιοχή γύρω από το εργοστάσιο εμπλουτισμού είναι γεμάτη από τα απόβλητα της κατεργασίας και κυρίως μόλυβδο, ο οποίος εντάσσεται στον κατάλογο των κυριοτέρων ρύπων της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2006/118/ΕΚ .
Η έκπλυσή τους έχει ως αποτέλεσμα δημιουργίας όξινης απορροής (ΟΑΜ) που οδηγεί σε ρύπανση του εδάφους από τον μόλυβδο και άλλα μέταλλα και ακολούθως την ροή του μολύβδου σε γειτονικό ρέμα το οποίο καταλήγει στον ποταμό Ειρήνη και, ενδεχομένως, στα υπόγεια νερά. Το ποτάμι Ειρήνη, σε απόσταση 22 χιλιομέτρων, και τα νερά του χρησιμοποιούνται για πότισμα γεωργικών καλλιεργειών, καταλήγοντας δίπλα στην πόλη της Αλεξανδρούπολης.
4) Μεταβολές στη χλωρίδα, πανίδα και τα φυσικά οικοσυστήματα με σημαντικότερη τον περιορισμό, τη συρρίκνωση ή πλήρη εξαφάνιση τμημάτων βλάστησης χορτολιβαδικών ή και δασικών εκτάσεων λόγω της χωροθέτησης των λατομείων και την εναπόθεση των στείρων και των υποπροϊόντων τους εντός αυτών. Σπανιότερα οι επιδράσεις αφορούν την τοπική βιολογική ποικιλία στις ζώνες διατάραξης.
5) Μεταβολές στην ποιότητα αέρα και εδάφους, που οφείλονται στη δημιουργία σκόνης, την εκπομπή καυσαερίων από βαρέα οχήματα κλπ.
6) Πρόκληση θορύβου και δονήσεων, από τις εκρήξεις κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών.
Βιβλιoγραφία:
Μπρόφας, Γ. 1991. Αποκατάσταση του τοπίου διαταραγμένων περιοχών από μεταλλευτικές και λατομικές δραστηριότητες. Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τ.Δ.Π. Αθήνa.
Μπρόφας Γ. 1987. Έρευνα για την αποκατάσταση του τοπίου στο λατομικό χώρο Πεντέλης. Δασική έρευνα, 149-186.