Το ελληνικό μάρμαρο: εξόρυξη, στοιχεία παραγωγής

[του Πέτρου Τζεφέρη] [by Tzeferis Petros]

Το μάρμαρο είναι πέτρωμα αποτελούμενο από ασβεστίτη ή και από το συνδυασμό των ορυκτών ασβεστίτη  και δολομίτη  και έχει δημιουργηθεί από την μεταμόρφωση ασβεστόλιθων, δηλαδή ιζηματογενών ανθρακικών πετρωμάτων. Η λέξη ετυμολογείται από την αρχαιοελληνική μάρμαρος, δηλαδή «λαμπερός λίθος»[5].

Με την εμπορική ονομασία «μάρμαρα» χαρακτηρίζονται, εκτός από αυτά που η γεωλογική επιστήμη χαρακτηρίζει ως μάρμαρα, και μια σειρά από άλλα πετρώματα, τα οποία επιδέχονται κοπή καθώς και λείανση. Τέτοια πετρώματα είναι οι ασβεστόλιθοι, δολομίτες, σερπεντινίτες, ορισμένα κροκκαλοπαγή, κ.λ.π. Φημισμένα ελληνικά μάρμαρα είναι τα λευκά μάρμαρα Πεντέλης και Διονύσου, τα λευκά – ημίλευκα μάρμαρα της περιοχής Δράμας – Καβάλας – Θάσου, τα μάρμαρα Τρανοβάλτου Κοζάνης, τα μάρμαρα Νάξου, τα ροζ μάρμαρα Λαύκου Πηλίου κ.ά. Πολύ γνωστά είναι  τα μάρμαρα της περιοχής Carrara της Ιταλίας, τα λευκά μάρμαρα της Lasa Ιταλίας, το ιταλικό μάρμαρο Giallo di Siena, το μάρμαρο Portuguese Pink, το λευκό μάρμαρο Αfyon της Τουρκίας με ζαχαρώδη δομή, το λευκό μάρμαρο Sivec του FYROM κ.ά. [5]

Η εξόρυξη των μαρμάρων πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο με επιφανειακές εκμεταλλεύσεις (λατομεία μαρμάρων), στις οποίες γίνεται η απόσπαση (κοπή) των μαρμάρων με χρήση συρματοσχοίνων ή άλλου ειδικού εξοπλισμού. Το πρώτο στάδιο είναι η οριοθέτηση του προς εκμετάλλευση τμήματος του κοιτάσματος και η επιλογή της θέσεως, από όπου θα γίνει η προσπέλασή του και η εκκίνηση της εξόρυξης. Η μέθοδος εκμεταλλεύσεως που χρησιμοποιείται στην υπαίθρια εξόρυξη είναι αυτή των ορθών βαθμίδων με ύψος και πλάτος που καθορίζονται από τον Κανονισμό Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια και η ορθολογική εκμετάλλευση.

Οι όγκοι αποκόπτονται από το μητρικό πέτρωμα με την χρήση διατρημάτων που ορύσσονται οριζόντια και κατακόρυφα και τα οποία τέμνονται και μέσω αυτών διέρχεται το αδαμαντοφόρο σύρμα, το οποίο θα διενεργήσει την κοπή. Το αδαμαντοφόρο σύρμα προσαρμόζεται σε συρματοκοπή που κινείται επί ραγών και κατά τη διάρκεια της κοπής κινείται προς τα πίσω τανύζοντας το αδαμαντοφόρο σύρμα. Αφού αποκοπεί ο “πάγκος” προς εξόρυξη από το μητρικό πέτρωμα, ακολουθεί η φάση της αποκόλλησης.

Η αποκόλληση διενεργείται με την χρήση εκσκαφέα με προσαρμοσμένο νύχι (ripper).Για να διευκολυνθεί η διαδικασία αυτή τοποθετείται εντός της τομής του αδαμαντοφόρου σύρματος υδρόσακκος (hydro bag), ο οποίος δεν είναι τίποτε άλλο από δύο μεταλλικά ελάσματα, ενωμένα περιμετρικά, εντός των οποίων εισπιέζεται νερό με υψηλή πίεση με αποτέλεσμα την παραμόρφωση των ελασμάτων,τα οποία παίρνουν το σχήμα μαξιλαριού και για αυτό το λόγω ονομάζονται και μαξιλάρια νερού (water pillow). Η παραμόρφωση αυτή επιτρέπει στο νύχι να εργαστεί απρόσκοπτα χωρίς να καταπονηθεί ιδιαίτερα.Οι εξορυσσόμενοι όγκοι, που μπορούν να δώσουν εμπορεύσιμα ογκομάρμαρα, ξεχωρίζονται προκειμένου να ορθογωνιστούν, ενώ τα στείρα υλικά είτε διαστρώνονται προς αποκατάσταση του χώρου είτε υπόκεινται σε θραύση, προκειμένου να αποτελέσουν χρήσιμο παραπροϊόν. Τα διαμορφωμένα ογκομάρμαρα φορτώνονται με φορτωτή σε φορτηγά πλατφόρμες προκειμένου να οδηγηθούν στα εργοστάσια επεξεργασίας (σχιστήρια) και στα σημεία πώλησης.
Εκτός από την υπαίθρια εκμετάλλευση τα μάρμαρα είναι δυνατόν να εξορυχθούν και με υπόγεια εκμετάλλευση, η οποία μπορεί να υπαγορευθεί είτε για λόγους οικονομίας της μεθόδου είτε για περιβαλλοντικούς λόγους.

Νομικό καθεστώς
Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και συγκεκριμένα με το άρθρο 1, § 3, του Μεταλλευτικού Κώδικα (Π.Δ. 28-10-1919) το μάρμαρο έχει χαρακτηριστεί λατομικό ορυκτό. Η εξόρυξη, η αδειοδότηση και η περιβαλλοντική αποκατάσταση των λατομικών ορυκτών διέπεται από ειδικότερη νομοθεσία[1][2]. Το δικαίωμα έρευνας και εκμετάλλευσης των μαρμάρων ανήκει στον ιδιοκτήτη της εδαφικής έκτασης, μέσα στην οποία υπάρχουν, ή σ’ εκείνον στον οποίο ο ιδιοκτήτης παραχώρησε το δικαίωμα αυτό. Το δικαίωμα της εκμετάλλευσης επεκτείνεται σε όλα τα παραγόμενα υποπροϊόντα, καθώς και στην αξιοποίηση των εξορυκτικών αποβλήτων κατά τη διαχείρισή τους, που προέρχονται από την εξόρυξη και την επεξεργασία των ογκομαρμάρων. Η έρευνα και η εκμετάλλευση των λατομείων μαρμάρων επιτρέπεται μόνον κατόπιν σχετικής άδειας που χορηγείται αρμοδίως, ύστερα από αίτηση του έχοντος το σχετικό δικαίωμα[3].


Στοιχεία Παραγωγής-Οικονομικά στοιχεία

Η παγκόσμια παραγωγή μαρμάρου κυριαρχείται από 4 χώρες, που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ήμισυ της παραγωγής μαρμάρων και διακοσμητικών λίθων. Η Ιταλία είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στην παραγωγή μαρμάρου, με μερίδιο 20% της παγκόσμιας παραγωγής ακολουθούμενη από την Κίνα με 16%, την Ινδία με 10% και την Ισπανία στην τέταρτη θέση κατάταξης με 6% της παγκόσμιας παραγωγής. Οι λοιπές παραγωγές χώρες αντιπροσωπεύουν το άλλο μισό της παγκόσμιας παραγωγής μαρμάρου[4].

Τα αποθέματα των κοιτασμάτων μαρμάρου στην Ελλάδα είναι τεράστια, πολλοί μάλιστα τα χαρακτηρίζουν πρακτικά ανεξάντλητα. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία μαρμάρων σε διάφορους χρωματισμούς και τύπους, κυρίως όμως λευκά μάρμαρα, ορισμένα από τα οποία είναι από τα καλύτερα μάρμαρα του κόσμου.

Ο κλάδος των ελληνικών μαρμάρων και των «εν γένει» διακοσμητικών πετρωμάτων αποτελεί παραδοσιακό κλάδο με ουσιαστική συμβολή στην εθνική οικονομία, κατέχει ηγετική θέση στην παγκόσμια παραγωγή, την οποία προσπαθεί να διατηρήσει παρά τις αντίξοες συνθήκες από τον έντονο διεθνή ανταγωνισμό αλλά και από τους περιορισμούς που σχετίζονται κυρίως με τα περιβαλλοντικά θέματα. Το 2004, η Ελλάδα ήταν παγκοσμίως στην 11η θέση μεταξύ των χωρών παραγωγών διακοσμητικών πετρωμάτων, μετά τις Κίνα, Ινδία, Ιταλία, Ισπανία, Ιράν, Τουρκία, Βραζιλία, Αίγυπτο, Πορτογαλία και ΗΠΑ. Σε αυτό συνέβαλε και η ποιοτική ανωτερότητα του ελληνικού μαρμάρου (χρώματα, φυσικομηχανικά χαρακτηριστικά κλπ) που αποτελεί σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεων του κλάδου στις εξαγωγικές δραστηριότητες.Ενδεικτικά, μόνο στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, υπάρχουν πάνω από 50 ενεργά λατομεία μαρμάρων (περιοχή της Δράμας-Καβάλας-Θάσου)και οι εργαζόμενοι της συγκεκριμένης περιφέρειας στον κλάδο εκτιμώνται σε 4.000-5.000 άτομα[5].