Η ύπαρξη λιγνίτη στην περιοχή Αλιβερίου ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, ωστόσο η εκτεταμένη εκμετάλλευσή του έλαβε χώρα μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, κυρίως κατά τα έτη 1950 – 1980. Το λιγνιτωρυχείο εντοπίζεται 5 χλμ. βόρεια της πόλης του Αλιβερίου κοντά στο χωριό Άγιος Λουκάς. Στην περιοχή Μπρινιάς Αλιβερίου η εξόρυξη λιγνίτη γινόταν υπόγεια, ενώ στην παρακείμενη περιοχή Μαρμαρένια ο λιγνίτης εξορυσσόταν μέσω επιφανειακής εκσκαφής.
Το 1951 η ΔΕΗ (η οποία μόλις είχε ιδρυθεί το 1950) απέκτησε τα δικαιώματα του λιγνιτωρυχείου και ανέλαβε τη υπόγεια εκμετάλλευση, εξασφαλίζοντας την αύξηση της παραγωγής στους 750 χιλιάδες τόνους το χρόνο. Από το χώρο του λιγνιτωρυχείου, ο λιγνίτης μεταφερόταν μέσω σιδηροδρομικής γραμμής στον Κάραβο Αλιβερίου, όπου χτίστηκε το πρώτο ατμοηλεκτρικό εργοστάσιο της χώρας, με δυο γεννήτριες των 40.000 KW.
Ένα σημαντικό πρόβλημα για τη λειτουργία και την ασφάλεια του ορυχείου ήταν τα υπόγεια ύδατα της περιοχής. Η παρουσία των υπόγειων ρευμάτων απαιτούσε τη συνεχή απάντλησή του νερού στην επιφάνεια, ενώ μετά την ολοκλήρωση των υπόγειων και επιφανειακών εξορυκτικών εργασιών η περιοχή εμφανίζει ένα σύνθετο περιβάλλον υδρολογικών, γεωχημικών και γεωτεχνικών συνθηκών. Θυμάμαι τον καθηγητή Ι. Οικονομόπουλο που στις παραδόσεις του στη σχολή ΜΜΜ, δεν ξεχνούσε κάθε χρόνο να παρουσιάζει το case study του λιγνιτωρυχείου ως παράδειγμα λειτουργίας υπόγειου ορυχείου υπό συνθήκες συνεχούς άντλησης του νερού.
Αλιβέρι, σούρουπο 9 Δεκέμβρη του ’68, γιορτή της Αγίας Άννας. Τα καταστήματα κλείνουν ο κόσμος μαζεύεται στα σπίτια. Ο Σωτήρης ο Μπ. πήρε κάτι πράγματα που περίμενε και πήρε την ανηφόρα για το σπίτι.. Έπρεπε να κολατσίσει και να ξαπλώσει νωρίς. Το πρωί πήγαινε πρώτος στο λιγνιτωρυχείο να ελέγξει τα «φανάρια» ώστε μόλις θα’ ρθει η βάρδια να’ ναι όλα έτοιμα και ασφαλή. Ο Λάζαρος έκλεισε το φαρμακείο κι’ ετοιμαζότανε να πάει στη γιορτή της Άννας.
Ξάφνου ουρλιαχτά από σειρήνες ασθενοφόρων ξέσκισαν την ήσυχη νύχτα. Κανείς δεν κατάλαβε τι τρέχει. Οι καιροί ήταν δύσκολοι (δεύτερος χρόνος δικτατορίας) ο φόβος φώλιαζε στις καρδιές. Οι κλούβες πέρναγαν κι ανηφόριζαν τον « τσούλουρα ». Εκεί στην αυλή της παλιάς κλινικής παίχτηκε ένα ακόμα δράμα από αυτά που η οικογένεια των λιγνιτωρύχων έζησε και ζει σ’ όλο τον Κόσμο. Δεκάδες κορμιά νεκρά ή χτυπημένα, βογκητά, πανικός. Το κόκκινο αίμα ανακατεμένο με τη μαύρη μουτζούρα κυλούσε στη σκάλα. Το έργο της διαλογής, σου πάγωνε το αίμα. Από κει οι νεκροί, από δω οι τραυματίες. Ο παπα-Πλούταρχος να προσπαθεί να συγκεντρώσει ακρωτηριασμένα μέλη.
Πως έγινε τόσο κακό; Λιγνιτωρυχείο απόγευμα. Τουλάχιστον 250 άτομα δουλεύουν 170 μέτρα κάτω από την επιφάνεια. Μια λάθος ενέργεια του επιστάτη, και το κακό γίνεται! Η τεράστια έκρηξη δημιουργεί ένα φοβερό κύμα που έφτασε μέχρι την επιφάνεια. Τραγικό αποτέλεσμα 7 νεκροί πάρα πολλοί τραυματίες..
Η περιοχή αναπτύχθηκε οικονομικά, το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε. Ας μη ξεχνούν όμως οι νεότεροι ότι το χρωστούν σ’ αυτούς που δώσανε τη ζωή τους, κάτω από τη γη η σε ένα δωμάτιο νοσοκομείου. Αιωνία τους η μνήμη!
Η εκμετάλλευση του λιγνιτωρυχείου κρίθηκε οικονομικά ασύμφορη την δεκαετία του 1980, οπότε και έπαψε τόσο η υπόγεια όσο και η επιφανειακή εξόρυξη του λιγνίτη (λίγο αργότερα). Σήμερα στο χώρο της επιφανειακής εξόρυξης, στην περιοχή Μαρμαρένια έχει απομείνει μια μεγάλη κοιλότητα στο έδαφος που από τα υπόγεια νερά της περιοχής έχει μετατραπεί σε λίμνη.Οι εγκαταστάσεις του ορυχείου έχουν εγκαταλειφθεί στη φθορά του χρόνου, εκτός από ένα μικρό τμήμα των κτηρίων που υπήρχαν το οποίο στεγάζει υπηρεσίες της ΔΕΗ.
[επιμέλεια: Π. Τζεφέρη]