Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου: άλλοτε και τώρα…

Το Τεχνολογικό και Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου (Τ.Π.Π.Λ.) έχει δισυπόστατο χαρακτήρα: έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και παραγωγή από τη μια. Πολιτισμός και Εκπαίδευση από την άλλη.Μνήμες, θύμησες, αγάπη για τα μεταλλεία, για την ιστορία του Λαυρίου, όλα συνυφασμένα με την εξέλιξη στη μεταλλευτική/μεταλλουργική παράδοση της περιοχής, η οποία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τον οικονομικό και βιομηχανικό τομέα της Ελληνικής κοινωνίας του 19ου και 20ου αιώνα. Όταν το Λαύριο ήταν μια πόλη με 10.000 κατοίκους που παρήγαγε το 3% της παγκόσμιας παραγωγής μολύβδου από σκουριές και εκβολάδες και με μια ευημερία που καθρεφτίζεται στα νεοκλασικά του σπίτια!

Ολόκληρο το κτιριακό βιομηχανικό συγκρότημα της Μεταλλουργίας στη Λαυρεωτική μοιάζει με υπαίθριο μουσείο της εξέλιξης της μεταλλουργικής τεχνικής. Κτίρια που από μόνα τους είναι η ίδια η ιστορία, που μαρτυρούν τον αγώνα για ζωή και επιβίωση, κτίρια των οποίων η χρήση επαναπροσδιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό και εξυπηρετούν πλέον επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας.

Να θυμίσω ότι εκτός από τα μεταλλευτικά πλυντήρια και την επίπλευση με σκοπό την επεξεργασία των θειούχων εκβολάδων και των μεικτών θειούχων, η «σύγχρονη» εκμετάλλευση των μεταλλείων της περιοχής (19-20ου αιώνα) είχε να επιδείξει και ένα πλήρες μεταλλουργικό συγκρότημα που περιελάμβανε τις εργασίες της φρύξης, της πλινθοποίησης και της αναγωγικής τήξης.

Ακόμη και τώρα περιδιαβαίνοντας το συγκρότημα διακρίνει κανείς: Μηχανουργείο, Θραυστήρες, παλιά πλυντήρια, μηχανήματα εμπλουτισμού με επίπλευση, καμίνια τήξης, ηλεκτρικό σταθμό με γερανογέφυρα, σταθμό παραγωγής γκαζιού, ξυλουργείο, τουβλοποιείο, αποθήκες κωκ και πρώτων υλών, μονάδα φρύξης, σακκόφιλτρα, απαγωγούς καπναερίων, αναλημματικούς τοίχους, κάδους μεταφοράς σε βαγονέτα κλπ. Και φυσικά το ετοιμόροπο κτίριο Κονοφάγου όπου γίνονταν το φιλτράρισμα καπναερίων αλλά και  τη  στοά φιλοξενίας  “ειδικών αποβλήτων” όπως εχει διαμορφωθεί σήμερα από το ΕΜΠ.

Mέχρι το 1933 το τελικό μεταλλουργικό προϊόν της τότε Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου (Γ.Ε.Μ.Λ, η οποία ήταν μια από τις μακροβιότερες μεταλλευτικές-μεταλλουργικές επιχειρήσεις της Ελλάδας, δραστηριότητα πάνω από 100 χρόνια) ήταν αργυρούχος σκληρός μόλυβδος. Μετά τέθηκε σε πλήρη λειτουργία η μονάδα της Απαργύρωσης και η μονάδα της κυπέλλωσης για την παραγωγή αργύρου. Η εταιρία αυτή από το 1877 κάνει την ίδια ακριβώς εργασία στο Λαύριο που έκαναν και οι αρχαίοι έλληνες, δηλαδή, εξόρυξη στα μεταλλεία αργυρούχου μολύβδου και εν συνεχεία μεταλλουργική κατεργασία και παραγωγή μολύβδου και αργύρου.

Η Φρύξη είναι η διεργασία εκείνη κατά την οποία τα συμπυκνώματα του γαληνίτη μετατρέπονται σε οξείδια μέσα σε ειδικές καμίνους. Η Επίπλευση είναι μια μέθοδος εμπλουτισμού μικτών μεταλλευμάτων. Ο σκοπός της είναι να διαχωρίζει τα διάφορα συστατικά τα οποία συνυπάρχουν στο προς κατεργασία μετάλλευμα με την προσθήκη χημικών αντιδραστηρίων και να εμπλουτίζει με αυτόν τον τρόπο τα μεταλλεύματα που έχουν αξία.

Αξίζει να μνημονευθεί ένα σημαντικό γεγονός που συνέβη στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και το οποίο αναφέρει ο καθηγητής Κ.Κονοφάγος στο “Αρχαίο Λαύριο”. Όταν το 1941 ξεκίνησε η Γερμανοϊταλική κατοχή, οι συνέπειες ήταν ολέθριες για την ελληνική κοινωνία με άμεσο αποτέλεσμα την εξάπλωση λιμού κυρίως στα αστικά διαμερίσματα της χώρας. Η ίδια άσχημη κατάσταση επικρατούσε τότε και στο Λαύριο, που εκείνη την εποχή αριθμούσε 5.000 κατοίκους. Από αυτούς οι 752 πέθαναν από την πείνα μέσα σε έντεκα μήνες. Μπροστά σε αυτό το δράμα το 1942 ο Κ.Η. Κονοφάγος, μηχανικός τότε στην εταιρία,  πρότεινε στην Κεντρική Διεύθυνση των Παρισίων να παράγουν, κρυφά από το στρατό κατοχής, μεταλλικό άργυρο. Έτσι εγκατέστησαν μια πρόχειρη κάμινο κυπέλλωσης και παρήγαγαν για πρώτη φορά στη Γ.Ε.Μ.Λ άργυρο «υπό τραγικές συνθήκες». Αυτό ήταν εφικτό, καθώς υπήρχαν 10.000 κιλά αργύρου σε μορφή αποθέματος τριπλού κράματος. Ο σκοπός ήταν να πωληθεί ο άργυρος στη μαύρη αγορά. Με τα χρήματα οργανώθηκε συσσίτιο για τα παιδιά που λιμοκτονούσαν!

Μετά τον πόλεμο συνεχίστηκε η παραγωγή μεταλλικού αργύρου, όμως από το 1950  άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια παρακμής. Η δεκαετία του 1970 κρίθηκε καθοριστικής σημασίας για τη Γ.Ε.Μ.Λ. Ήταν η δεκαετία που έκλεισαν οριστικά οι εργασίες στα μεταλλεία (έτος 1977) ενώ είχαν ήδη αρχίσει να αναδεικνύονται τα θέματα μόλυνσης της ατμόσφαιρας και οι συνέπειες που είχε αυτό στην υγεία των κατοίκων της Λαυρεωτικής. Tο 1989 σταμάτησε πλήρως και η μεταλλουργία (από το 1984 υπό κρατικό έλεγχο) ενώ είχε ήδη γίνει η πρόταση στην ελληνική πολιτεία για ίδρυση «Πάρκου Τεχνολογίας».

Το 1992 το κτηριακό συγκρότημα των βιομηχανιών της γαλλικής εταιρείας αγοράζεται από το Δημόσιο για να παραχωρηθεί στο Πολυτεχνείο με σκοπό τη δημιουργία ενός χώρου αφιερωμένου στην ανάπτυξη υψηλών, και περιβαλλοντικά φιλικών, τεχνολογιών, και ενός τεχνολογικού μουσείου.

Και η ερώτησή μου: τί γίνεται αλήθεια με αυτό το περίφημο «μουσείο τεχνολογίας»; Γνωρίζει κανείς; Ωραία η “Βίλα Σερπιέρι” όπου στεγάζονται τα Γραφεία Διεύθυνσης, ωραίο και το αμφιθέατρο, οι αίθουσες διαλέξεων και σεμιναρίων, ωραίο και το κεφεστιατόριο που συναντά κανείς στην είσοδο.
Και η αίθουσα του Μηχανουργείου, με ατμοσφαιρικό σκηνικό για καλλιτεχνικές και κάθε είδους εκδηλώσεις. Όμως εκεί δεν είχε προγραμματιστεί να στεγαστεί το «μουσείο τεχνολογίας»;